IV. UMUMİ MÜFETTİŞLİĞİN KURULMASI VE DERSİM İSYANLARINA GİDEN SÜREÇ

Tunceli/Dersim bölgesinde Osmanlı Devleti’nin idaresi altında olduğu zamandan başlayarak Cumhuriyetin ilk dönemine kadar birçok asayişsizlik ve isyan hareketi meydana gelmiştir. Adeta isyan-bastırma-isyan şeklinde bir kısır döngü oluşmuştur. Cumhuriyet döneminde Dersim meselesinin çözülebilmesi için birçok rapor hazırlattırılmış ve bu raporlar doğrultusunda Dersim’e yönelik kanunlar hazırlanmıştır. Ayrıca asayişin sağlanması, ekonomi, eğitim, sağlık gibi alanlarda bölgenin kalkınması amacıyla Osmanlı Devleti’nden beri uygulanmış bir idare şekli olan umumi müfettişlik teşkilatının kurulmasına karar verilmiştir. Dersim meselesinin tamamen çözülebilmesi için IV. Umumi Müfettişlik 6 Ocak 1936’da kuruldu ve idari, askeri, hukuksal konularda oldukça geniş yetkiler verildi. Müfettiş olarak da bölgeyi ve orada yaşayan insanları iyi tanımış biri olan Korgeneral Hüseyin Abdullah Alpdoğan tayin edilmiştir. Bunun üzerine bölgedeki liderler çıkarlarını korumak için birlikte hareket ederek isyan çıkarmanın yollarını aramaya başlamışlardır. Bu çalışmada Dersim bölgesi için IV. Umumi Müfettişliğin kurulması incelendikten sonra aşiret reislerinin bu duruma karşı göstermiş oldukları tepki ve isyan hazırlıkları açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

IV. Umumi Müfettişlik, , IV. Umumi Müfettişlik, Asayiş, Dersim, İsyan

In the Tunceli / Dersim region, many public safety disorder and rebellion occurred from the time it was under the administration of the Ottoman Empire until the first period of the Republic. A vicious circle such as riot-suppression-riot has occurred. In order to solve the Dersim issue in the Republican era, many reports were prepared and laws towards Dersim were prepared in line with these reports. In addition, it was decided to establish a general inspectorate, a form of administration that has been implemented since the Ottoman Empire, in order to ensure the in the areas such as public order, economy, education, and health the development of the region. In order to solve the Dersim issue completely, the IV General Inspectorate was established on January 6, 1936, and was given broad authority on administrative, military, and legal matters. As an inspector, Lieutenant General Hüseyin Abdullah Alpdoğan, who knows the region and the people living there, was appointed. Thereupon, leaders in the region started to look for ways to rebel by acting together to protect their damaged interests. In this study, after examining Establishment of the IV General Inspectorate in the Dersim region, the reaction and rebellion preparations of the tribal chiefs against this situation were explained.

Keywords:

IV General Inspector, Public safety, , Dersim, , Rebellion,

PDF

___

KAYNAKÇA Arşivler
BCA, 30.10.0.0/ 113.779.11. BCA, 030.18.1.2/ 61.2.12. BCA, 30.10.0.0/ 111.743.13. İçişleri Bakanlığı Arşivi, Dosya No: 3097.
Resmi Yayınlar ve Zabıt Cerideleri
Resmi Gazete, 02.01.1936, sayı 3195. Resmi Gazete, 16.01.1936, sayı 3207. TBMM ZC, Devre II, İçtima IV, c.33. TBMM ZC, Devre V, İçtima I, c.6. TBMM ZC, Devre V, İçtima I, c.7.
Kitaplar
AKGÜL, Suat (1992), Yakın Tarihimizde Dersim İsyanları ve Gerçekler. İstanbul: Boğaziçi Yayınları. AKYÜREKLİ, Mahmut, (2012), Dersim Kürt Tedibi 1937-1938. İstanbul: Kitap Yayınevi. AYDOĞAN, Erdal, (2008), Türk Siyasi Hayatında Dr. İbrahim Tali Mustafa Kemal'le Trablusgarp'tan Cumhuriyet'e. İstanbul: Yeditepe Yayınevi. DERSİMİ, M. Nuri, (1997), Kürdistan Tarihinde Dersim. İstanbul: Doz Yayınları. GÜNEL, Necmi, (2010), Dersim İsyanı. İstanbul: Paraf Yayınları. HALLI, Reşat, (1972), Türkiye Cumhuriyetinde Ayaklanmalar (1924-1938). Ankara: Genelkurmay Basımevi. KOÇAK, Cemil, (2003), Umumi Müfettişlikler(1927-1952). İstanbul: İletişim Yayınları. ŞİMŞİR, Bilal N., (2009), Kürtçülük 1924-1999, C. II. Ankara: Bilgi Yayınevi. VARLIK, M. Bülent, (2010), Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları–1936. Ankara: Dipnot Yayınları. YEŞİLTUNA, Serap, (2007), Resmi Kanun, Kararname, Rapor ve Tutanaklarla Atatürk ve Kürtler. İstanbul: İleri Yayınları. ZELYUT, Rıza, (2010), Dersim İsyanları ve Seyit Rıza Gerçeği. Ankara: Kripto Yayınları.
Makaleler
DOĞAN, Tuğba, (2012), “Arşiv Belgelerine Göre 1937-1938 Dersim İsyanı”, History Studies İnternational Journal of History- IV, S.1: 157-169. İLYAS, Ahmet, (2014), “Tek Parti Döneminde Aşiretleri Kontrol Altına Almak için Çıkarılan Kanun ve Hazırlanan Raporlar”, The Journal of Academic Social Science Studies, S.28: 329-348. SARINAY, Yusuf, (1998), “Hoybun Cemiyeti ve Türkiye'ye Karşı Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi- XIV, S.40: 207-244.
E- Kaynaklar
KOCA, Hüseyin, (2020.02.17). “Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Dönemi Umumî Müfettişlikleri (Genel Valilikler, 1927-1947)”, Erişim Tarihi 07.05.2016 https://www.altayli.net/turkiye-cumhuriyetinde-tek-parti-donemi-umumi-mufettislikleri-genel-valilikler-1927-1947.html.