AFGANİSTAN’DA CUMHURİYETİN KURULUŞU
ÖZET Cumhuriyet, başta devlet başkanı olmak üzere, devletin başlıca temel organlarının belli aralıklarla yinelenen seçimlerle göreve getirildiği bir yönetim biçimidir. Cumhuriyet adı verilen yönetim biçimi, yöneticilerin göreve getirilmesinde veraset yöntemini reddetmiştir. 1973’e kadar Afganistan’da yönetim krallık şeklindeydi. Kral Nadir Şah bir suikast sonucu öldürüldükten sonra on dokuz yaşındaki oğlu olan Zahir Şah yerine geçmiştir ve kırk yıl boyunca ülkeyi otoriter bir şekilde yönetmeye çalışmıştır. Sonunda 1973’te eski başbakan ve kralın yeğeni olan Davut Han, muhalefetin de desteklediği bir askeri darbeyle, Roma’da tedavi gören Kral Muhammed Zahir Şah'ı devirerek yönetime el koydu. Afganistan Demokratik Halk Partisi’nin Perçem kanadının desteklediği darbe sonunda cumhuriyet ilan edildi. Cumhuriyetin kuruluşuyla oluşan ilk kabinede Demokratik Halk Partisinin Komünist Perçem kanadının aktif bir biçimde rol alması, vatandaş nezdinde darbenin yapılışıyla ilgili bir takım soruların sorulmasına neden olmuştur. Örneğin Darbeyi Davut Han bağımsız olarak mı gerçekleştirdi yoksa Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin aracılığıyla mı? Eğer darbeyi Davut Han kendisi gerçekleştirdiyse komünist partisinden olanların yönetimde ne işi vardı? Davut Han’ın bir milliyetçi ve bir Müslüman olarak bunlarla işbirliği içinde olması uygun muydu? Bu ve buna benzer soruları değişik kaynaklardan yararlanarak şu şekilde bir sonuca ulaştık: Davut Han, Kral Zahir Şah’ın çocukları arasından yerine geçecek ehliyetli biri olmamasından ve er ya da geç bu darbe SSCB tarafından ya da Abdul Vali Han’ın (Kral Zahir Şah’ın Damadı) tarafından gerçekleşeceğini düşünüyordu. Davut Han, rejimi değiştirmek isterdi ama tek başına gücü yetmiyordu. Çünkü başbakanlığından on yıl geçmişti ve eskisi gibi orduda nüfusu yoktu. Bu nedenle Demokratik Halk Partisi’nin Perçem kanadıyla bu darbeyi gerçekleştirmiştir. Anahtar Kelimeler: Afganistan, Cumhuriyet, Krallık, Otoriter, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Komünist.
Anahtar Kelimeler:
Afganistan, Cumhuriyet, Krallık, Otoriter, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği, Komünist
___
- KAYNAKÇA
- AFGAN, Necmettin (2006), Nigareş Ber Tarih Maaser Afganistan, Kabil: Danış Yayınları.
- ARYA, Muahmmed Nacm (1999), Muhammed Haşim Meyvandval, Kabil: Meyvend Yayınları.
- AYDIN, Abdul Ghani, (2010), Afganistan’da Taliban Hareketinin Ortaya Çıkışı ve Mezhebi Görüşleri, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- Bİ-NA (1986), Tarih Maaser Afganistan Az İsterdad Ta İstiklal İnkilab Sewer, Kabil, Beyhaki Yayınları.
- Cumhuriyet Afganistan (1974), “Bayanat, Payamha Kanferansha-i Dawleti, Reis Milli ve Mueses Cumhuriyet”, Bayhaki Yayınları, Sayı: 363, 1-7.
- DERİH, Eminullah (2001), Afganistan Der Kern Bistum, Peşaver: Danış Yayınları.
- FAYAZ, Ali Akber, “Serdar Muhammad Davut Han”, (erişim tarihi: 2018.04.15), http://k1342b.blogfa.com/post-32.aspx.
- FERHANG, Muhammed Sıdık (1994), Afganistan Der Penc Kern-i Ehir Ba Zemayım ve İzafat-ı Cedid, C.II, Peşaver: İslamiyan Yayınları.
- HAJIYAR, Farhad, (2011), Afganistan’ın Etnik Yapısı ve Kimlik Sorunu, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- HAKŞİNAS, Ş.N (1989), Desayis ve Cinâyât Rus Dar Afganistan, Peşaver: Meyvand Yayınları.
- HASHİMİ, Sayed Mobin, (2013), Afganistan’da Kadınların Sosyo-Kültürel ve Dini Durumu (Cüzcan Örneği), Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- KAZIM, Abdullah (2007), “Kotada-i Bist Şeş-Saratan 1973 Sokut Saltanat ve İlan Cumhuriyet”, Afghan German Online, 1-5.
- KEŞKEKİ, Sabah Haddin (1986), Daha-i Kanun Esasi, Kabil: Şura-i Sekafet-i Cihat Yayınları.
- KİREN, Akın, (2012), Afganistan’ın Yeniden Yapılandırılmasında Türkiye’nin Rolü (2001-2011), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
- MAYAR, Ehsanullah (2012), Sokot Nizam Şahi ve Mavkuvf Aharin Padişah Afganistan Kodata-i 26 Saratan, Nohistin Mihr Do Meno, Virginia.
- MOHAMMADİ, Abdullah, (2010), Üniversite Öğrencilerinin Din Anlayışı (Afganistan-Kabil Üniversitesi Örneği), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
- MUSAVİ, Sait Ali (2009), Tarih-i Tahlili Afganistan Az Zahir Şah Ta Karzai, Kabil: Belh Yayınları.
- NANGALEY, Şohret (1992), Muhammed Zahir Şah, Peşaver: Mevand Yayınları.
- SİSTANİ, Akademisyen (2014), Mokadama-i Ber Kodata-i Haft Saver ve Feca-i Haşt Saver Der Afganistan, Tahran: Amuziş Yayınları.
- TENİN, Zahir (2005), Afganistan Der Kern-ı Bistum 1900-1996 Ez Mecmu’a Bernama-hayi BBC, Tahran: Nigar Yayınları.
- ZADE, Mısbah (2009), Tarih Siyasi Muhtaser Afganistan, Tahran: Parsiyan Yayınları.
- ISSN: 2587-2001
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2017
- Yayıncı: İshak KÜÇÜKYILDIZ