Murat TÜRKTEKİ, Rana BAŞKURT

308

ANADOLU'DA İLK TUNÇ ÇAĞI SONUNDA GELENEKSEL BİR RİTÜEL UYGULAMASI: KÜLLÜOBA KAZISI IŞIĞINDA ADAK ÇUKURLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Murat TÜRKTEKİ* - Rana BAŞKURT

Bu çalışma Küllüoba'da, 1996 yılından bu yana Prof. Dr. Turan Efe başkanlığında gerçekleştirilen kazılarda ortaya çıkarılan adak çukurlarını çağdaş yerleşmelerde saptanan çukurlarla karşılaştırarak değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Söz konusu çukurlar içerisindeki buluntulara ve bulundukları kontekste dayanılarak değerlendirilmiş ve daha sonraki Hitit Dönemi yazılı kaynaklarındaki verilere dayanarak ele alınmıştır. Bu çalışma bugüne kadar pek çok geç İlk Tunç Çağı yerleşmesinde saptanmış ve detaylı olarak değerlendirilmemiş olan çukurlara ve bunların içerisine planlı bir şekilde bırakılmış olan buluntulara ışık tutmayı amaçlamaktadır. Bu nedenle bu çalışma, genel ritüel uygulamaları çerçevesi içinde adak çukuru olarak tanımlanmasına neden olan özellikleri detaylı bir şekilde incelemektedir. Söz konusu çukurları batı ve orta Anadolu'da İTÇ III Dönemi'nde gerçekleşen yeni gelişmeler ışığında ele alınmıştır. İTÇ III Dönemi ilk şehirci topluluklar ve kuzey Suriye'den Ege'ye kadar uzanan bölgelerarası ticaret ağlarının güçlenmesi gibi gelişmelerle karakterize olur. Bu gelişmelere metalurji ve çanak çömlek üretimindeki yeni teknolojilerin yayılımı ve son ürünlerin dolaşımı eşlik eder. Çukurların kullanımı bu gelişmelerle ilişkili gibi görünmekte olup uzak bölgelerarası etkileşimin sadece ürün ticaretine dayanmadığını aynı zamanda Anadolu'daki toplulukların sosyo-kültürel ve ritüel dinamikleri üzerinde de kalıcı etkileri olduğuna işaret etmektedir.

AN ANATOLIAN RITUAL TRADITION FROM THE END OF THE EARLY BRONZE AGE: AN OVERVIEW ON VOTIVE PITS IN THE LIGHT OF KÜLLÜOBA EXCAVATIONS

This work aims to analyze the EB III votive pits of Küllüoba, a site that has been excavated by Prof. Turan Efe since 1996, by comparing them with the pits from contemporary sites in Anatolia. These pits were analysed with regard to the archaeological finds they yielded and the archaeological context in which they were found, as well as compared with later Hittite textual sources. The aim of the project was to shed light on the intentional deposition of artefacts in pits, a phenomenon that has been documented in several late EBA sites in Anatolia but has never been analysed in detail before. The work argues that these features should be identified as votive pits which were employed within the context of public ritual activities. It also argues that they should be contextualised within the broader dynamics of the western and central Anatolian Early Bronze Age III. This phase is characterised by the development of the first urban societies and the intensification of interregional exchange networks stretching from the northern Syria to Aegean, witnessed by the diffusion of new technologies (i.e. regarding pottery and metallurgy) and the circulation of finished products. The use of votive pits seems to be connected with these developments, and indicates that interaction with distant areas not only involved the exchange of goods but also had long-lasting impacts on the socio-cultural and ritual dynamics of the local Anatolian communities.
PDF

___

  • Arimura 2000 M. Arimura, "The Lithic Industry of the Final Pottery Neolithic: New Evidence from Tell Ain el-Kerkh, Northwest Syria", Neo- Lithics 3/99, 2000, 7-10.
  • Bachhuber 2009 C. Bachhuber, "The treasure deposits of Troy: rethinking crisis and agency on the Early Bronze Age citadel", AnatSt 59, 2009, 1-18.
  • Bilgen 2010 A. N. Bilgen, Seyitömer Höyük Kazısı Ön Raporu (2006-2010), (Kütahya 2010).
  • Blegen ve diğ. 1950 C.W. Blegen - J.L. Caskey - M. Rawson, Troy I: The First and Se- cond Settlements (Princeton 1950).
  • Buccellati 2003 K.M. Buccellati, "A Hurrian Passage to the Netherworld", January 24 Cotsen Institute of Archaeology, UCLA (Los Angeles 2003).
  • Chapman 2000 J. Chapman, "Pit-digging and structured deposition in the Neolithic and Copper Age", Proceedings of the Prehistoric Society 66, 2000, 61-87.
  • Collins 2002 B.J. Collins, "Necromancy, Fertility and the Dark Earth: The Use of Ritual Pits in Hittite Cult", içinde: P. Mirecki - M. Meyer (yay. haz.), Magic and Ritual in The Ancient World, BRILL (LeidenBoston-Köln 2002) 224-240.
  • Collins 2004 B.J. Collins, "A Channel to the Underworld in Syria", Near Eastern Archaeology 67:1, 2004, 54-56.
  • Cultraro 2013 M. Cultraro, "Food Preparation and Consumption in the Early Bronze Age of the Northern Aegean: Evidence from Poliochni, Lemnos", içinde: G. Graziadio - R. Guglielmino - V. Lenuzza - S. Vitale (yay. haz.), Studies in Mediterranean Archaeology for Mario Benzi, Bar International Series 2460 (Oxford 2013) 103-111.
  • Çetin 2009 Ö. Çetin, "Kurban Teorileri", Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 1 Cilt 9, 2009, 190-220.
  • Dedeoğlu 2014 F. Dedeoğlu, "Yukarı Menderes Havzası Bölgesel Yerleşim Analizi: Erken Tunç Çağı'nda Sosyo-Ekonomik Örgütlenmede Değişim ve Dönüşüm Süreçleri", içinde: Ö. Çevik - B. Erdoğu (yay. haz.), Yerleşim Sistemleri ve Mekan Analizi, Tematik Arkeoloji Serisi 1, Ege Yayınları (İstanbul 2014) 19-42.
  • During 2011 B. During, Küçük Asya'nın Tarihöncesi, Karmaşık-Avcı Toplayıcılardan Erken Kentsel Toplumlara, Cambridge University Press (Cambridge 2011).
  • Duru 1986 R. Duru, "Tarihöncesi Çağlarına Ait Dini Bir Tören", Anadolu Araştırmaları 10, 1986, 169-176.
  • Duru 1996 R. Duru, Kuruçay Höyük II: 1978-1988 Kazılarının Sonuçları Geç Kalkolitik ve İlk Tunç Çağı Yerleşmeleri, TTK Basımevi (Ankara 1996).
  • Duru 2006 R. Duru, Gedikli Karahöyük I, Prof. Dr. U. Bahadır Alkım'ın Yönetiminde 1964-1967 Yıllarında Yapılan Kazıların Sonuçları (Ankara 2006).
  • Düzbayır 2013 B. Düzbayır, Mukayeseli Fıkıh Bağlamında Kurban ve Kurbanın Hükmü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi (Adana 2013).
  • Efe 2003 T. Efe, "Batı Anadolu Tunç Çağı Uygarlığının Doğuşu", Tunç Bakışlar ArkeoAtlas 2, 2003, 92-129.
  • Efe 2004 T. Efe, "Kültür Gruplarından Krallıklara: Batı Anadolu'nun Tarihöncesi Kültürel ve Siyasal Gelişim Profili", Colloquium Anatolicum III, 2004, 15-29.
  • Efe 2007 T. Efe, "The theories of the 'Great Caravan Route' between Cilicia and Troy: the Early Bronze Age III period in inland western Anatolia", AnatSt 57, 2007, 47-64.
  • Efe - Türkteki 2011 T. Efe - M. Türkteki, "İç Batı Anadolu'da Maden İşçiliği", içinde: V. Şahoğlu - P.Sotirakopoulou (yay. haz.), Karşıdan Karşıya M.Ö. 3. Bin'de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu, (İstanbul 2011) 224-227.
  • Efe ve diğ. 2014 T. Efe - M. Türkteki - E. Fidan - D. Sarı, "Küllüoba Kazıları 2012", KST 35.2, 2014, 290-295.
  • Efe 2015 T. Efe, "Küllüoba'dan Çift Kulplu Fincan Formuna Ait İki Örnek ve Düşündürdükleri", içinde: C. Şimşek - B. Duman - E. Konakçı (yay. haz.), Mustafa Büyükkolancı'ya Armağan, Ege Yayınları (İstanbul 2015) 247-252.
  • Erginer 1997 G. Erginer, Kurban, Kurbanın Kökenleri ve Anadolu'da Kanlı Kurban Ritüelleri, Yapı Kredi Yayınları (İstanbul 1997).
  • Erkanal ve diğ. 2009 H. Erkanal - V. Şahoğlu - R. Tuncel - O. Kouka - L. Keskin - İ. Tuğcu, "Liman Tepe 2007 Yılı Kazıları", KST 30.1, 2009, 299-322.
  • Erkanal - Şahoğlu 2012 H. Erkanal - V. Şahoğlu, "Liman Tepe (1992- )", içinde: O. Bingöl - A. Öztan - H. Taşkıran (yay. haz.), Dil Tarih ve Coğrafya Fakültesi 75.Yıl Armağanı Arkeoloji Bölümü Tarihçesi ve Kazıları (1936-2011) (Ankara 2012) 219-230.
  • Esin - Harmankaya 1987 U. Esin - S. Harmankaya, "Değirmentepe (Malatya) Kurtarma Kazısı 1986", KST 9.1, 1987, 79-126.
  • Fidan 2013 E. Fidan, "Küllüoba İlk Tunç Çağı Metal Eser Kalıpları", içinde: P. Ayter - Ş. Demirci - M. Özer (yay. haz.), III. ODTÜ Arkeometri Çalıştayı Türkiye Arkeolojisinde Metal: Arkeoloji ve Arkeometrik Çalışmalar, 2013, 249-259.
  • Goldman 1956 H.Goldman, Excavations at Gözlükule, Tarsus From the Neolithic Through the Bronze Age, (Princeton 1956).
  • Hodder - Hutson 2010 I. Hodder - S. Hutson,"Geçmişi Okumak Arkeolojiyi Yorumlamada Güncel Yaklaşımlar", B. Toprak - E. Rona (çev.), Phoenix Yayınları (Ankara 2010).
  • Hoffner 1967 H. A. Hoffner, "Second Millenium Antecedents To The Hebrew 'OB", Journal of Biblical Literature 86, 1967, 385-401.
  • Hubert - Mauss 1981 H. Hubert - M. Mauss, Sacrifice: Its Natııre and Function, W.D. Halis (çev.) (Chicago 1981).
  • Kara Düzgün 2009 Ü. Kara Düzgün, "Giresun Adak Yerlerinde Tespit Edilen Çe- şitli Uygulama, İnanış Ve Efsaneler", The Journal of İnternational Social Research, Vol. 2/7, 2009, 133-153.
  • Karul - Özeren 2006 N. Karul - Ö. Özeren, "Aktopraklık Höyüğü Çalışmaları- 2005",Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, Sayı 21, 2006, 13- 14.
  • Karul 2013 N. Karul, "İlk Kalkolitik Çağ'da Konut ve Yerleşme: Aktopraklık Höyük", ASanat 143, 2013, 41-50.
  • Kouka 2011 O. Kouka, "Symbolism, ritual feasting and ethnicity in Early Bronze Age Cyprus and Anatolia", içinde: V. Karageorghis - O. Kouka (yay.haz.), On Cooking Pots, Drinking cups, Loomweights And Ethnicity In Bronze Age Cyprus And Neıghbouring Regions, An International Archaeological Symposiumheld in Nicosia, November 6th - 7th 2010 (Nicosia 2011) 43-56.
  • Makkay 1994 J. Makkay, "Funerary Sacrifices of the Yamna Complex and their Anatolian and Hittite Relations", XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1994, 150-167.
  • Marchetti - Nigro 1997 N. Marchetti - L. Nigro, "Cultic activities in the secred Area of Ishtar at Ebla during the Old Syrian Period: The fasivvae F.5327 and F.5238", Journal of Cuneiform Studies 49, 1997, 1-44.
  • Massa 2016 M. Massa, Networks before Empires: cultural transfers in west and central Anatolia during the Early Bronze Age, Unpublished PhD dissertation, University College London (London 2016).
  • Massa - Şahoğlu 2011 M. Massa - V. Şahoğlu, "Erken Tunç Çağı'nda Batı Anadolu'da Ölü Gömme Gelenekleri", içinde: V. Şahoğlu - P. Sotirakopoulou (yay. haz.), Karşıdan Karşıya MÖ 3. Bin'de Kiklad Adaları ve Batı Anadolu (İstanbul 2011) 164-171.
  • Mellink 1965 M.J. Mellink, "Excavations at Karatas Semayük in Lycia, 1964", AJA 69, 1965, 241-251.
  • Mellink 1989 M.J. Mellink, "Anatolia and Foreign Relations of Tarsus in the Early Bronze Age", içinde: K.Emre - M.J. Mellink - B. Hruda - N. Özgüç (yay. haz.), Anatolia and the Near East. Studies in the Honor of Tahsin Özgüç, TTK Basımevi (Ankara 1989) 319-332.
  • Naumann 1975 R. Naumann, Eski Anadolu Mimarlığı, TTK Basımevi (Ankara 1975).
  • Nikolov 2010 V. Nikolov, "Early Bronze Age sanctuary at Tell Kazanlak", içinde: V. Nikolov - K. Bacvarov - M. Gurova (yay.haz.), Studia Praehistorica 13, 2010, 319-337.
  • Nikolov 2011 V. Nikolov, "A reinterpretation of Neolithic complexes with dug-out features: pit sanctuaries", içinde: V. Nikolov - K. Bacvarov - M. Gurova (yay. haz.), Studia Praehistorica 14, 2011, 91- 119.
  • Nikolov 2015 V. Nikolov, "Newly-unearthed types of plastic figurines from the Late Neolithic pit sanctuary at Kapitan Andreevo in Southeast Bulgaria", Internationale Archäologie Studia Honoraria 37, 2015, 21-26.
  • Oğuzhanoğlu 2015 U. Oğuzhanoğlu "Laodikeia Erken Tunç Çağı 2 Mezarlığından Bir Çukur ve Düşündürdükleri", içinde: C. Şimşek - B. Duman - E. Konakçı (yay. haz.), Mustafa Büyükkolancı'ya Armağan, Ege Yayınları (İstanbul 2015) 423-434.
  • Oras 2013 E. Oras, "Sacrifice or offering: What can we see in the archaeology of Northern Europe?", Folklore: Electronic Journal of Folklore 55, 2013, 23-44.
  • Ökse 2003 T. Ökse, "Gre Virike", Tunç Bakışlar Arkeoatlas 2, 2003, 162.
  • Ökse 2005 T. Ökse, "Gre Virike Kazısı", Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü Haberler, Sayı: 19, 2005, 13-14.
  • Özdoğan - Parzinger 2012 M. Özdoğan - H. Parzinger, Die frühbronzezeitliche Siedlung von Kanlıgeçit bei Kırklareli, Studien in Thrakien Marmara Raum, Verlag Philipp von Zabern (Mainz am Rhein 2012).
  • Özgüç 1963 T. Özgüç, " Early Anatolian Archaeology in the light of recent research, Anadolu 7, 1963, 1-42.
  • Özgüç 1986 T. Özgüç, "New Observations on the Relationship of Kültepe with southeast Anatolia and north Syria during the 3.rd Millenium BC", içinde: J. V. Canby - E. Porada - B. S. Ridgway - T. Stech (yay. haz.), Ancient Anatolia Aspects of Change and Cultural Development, Essays in Honor of Machteld J. Mellink (Madison 1986). Öztan 2012 A. Öztan, "2010 Yılı Acemhöyük Kazıları", KST 32.2, 2012, 393-412.
  • Psimogiannou 2012 K. Psimogiannou, "Creating identities in the mortuary arena of the Greek Final Neolithic: a contextual definition of practices in Central and Southern Greece", Documenta Praehistorica XXXIX, 2012, 185-201.
  • Puhvel 1984 J. Puhvel, Hittite Etymological Dictionary 1-2, (Berlin-New YorkAmsterdam 1984).
  • Rahmstorf 2006 L. Rahmstorf, "Zur Ausbreitung vor der asiatischer Innovationen in die frühbronzezeitlische Agäis", Prähistorische Zeitschrift 81, 2006, 49-96.
  • Sarı 2011 D. Sarı, İlk Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı'nda Batı Anadolu'nun Kültürel ve Siyasal Gelişimi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi (İstanbul 2011).
  • Sarı 2012 D. Sarı, "İlk Tunç Çağı ve Orta Tunç Çağı'nda Batı Anadolu'nun Kültürel ve Siyasal Gelişimi", MASROP/E-Dergi 7, 2012, 112-249.
  • Sevinç 2009 F. Sevinç, "Hititlerde Yeraltı Dünyası", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9.1, 2009, 231-247.
  • Sevinç Erbaşı 2013 F. Sevinç Erbaşı, Hititlerde Öteki Kurban ve Büyü, Cenaze/Diğer Ritüeller, Arkeoloji ve Sanat Yayınları (İstanbul 2013).
  • Süel - Süel 2011 A. Süel - M. Süel, "Başkent Şapinuva: Hitit Dünyasındaki Yeri ve Önemi", içinde: Ö. İpek (yay. haz.), 1. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, Yayın No: 5 (Çorum 2011) 93-110.
  • Şahin 2013 F. Şahin, Küllüoba Höyüğü Orta Tunç Çağı'na Geçiş Dönemi (Übergangsperiode): Mimari ve Çanak Çömlek, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi (İstanbul 2013).
  • Şahin 2016 F. Şahin, An Early Bronze Age III Lead Figurine From Küllüoba, Anatolica 42, 2016, 29-38.
  • Şahoğlu 2005 V.Şahoğlu, "The Anatolian Trade Network and the Izmir Region during the Early Bronze Age", OxfJA 274(4), 2005, 339- 360.
  • Tanyu 1967 H. Tanyu, Ankara ve Çevresinde Adak ve Adak Yerleri, İlahiyat Fakültesi Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi (Ankara 1967).
  • Türkteki 2004 M. Türkteki, Küllüoba İlk Tunç Çağı III Çanak Çömleği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi (İstanbul 2004).
  • Türkteki 2010a M. Türkteki, Batı ve Orta Anadolu'da Çark Yapımı Çanak Çömleğin Ortaya Çıkışı ve Yayılımı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi (İstanbul 2010).
  • Türkteki 2010b M. Türkteki, "A Unique Necked Pot Found in An Early Bronze Age III Votive Pit at Küllüoba", Anatolia Antiqua XVIII, 2010, 23-30.
  • Türkteki 2012 M. Türkteki, "Batı ve Orta Anadolu'da Çark Yapımı Çanak Çömleğin Ortaya Çıkışı ve Yayılımı", MASROP/ E-Dergi 7, 2012, 45-111.
  • Türkteki 2013 M. Türkteki, "The First Use of Wheel-Made Pottery and its Distribution in Western and Central Anatolia", Soma 2012 Identity and Connectivity, Proceedings of the 16th Symposium on Mediterranean Archaeology, 2013, 193-200.
  • Yılmaz 2009 D. Yılmaz, M.Ö. III. Binde Batı ve Orta Anadolu Kültürel İliş- kileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi (Ankara 2009).
  • Warner 1994 J.L. Warner, Elmalı-Karatas II, The Early Bronze Age Village of Karatas, (Bryn Mawr 1994).
Anadolu-Cover
  • ISSN: 0570-0116
  • Yayın Aralığı: Yıllık
  • Başlangıç: 1956
  • Yayıncı: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

ANADOLU'DA İLK TUNÇ ÇAĞI SONUNDA GELENEKSEL BİR RİTÜEL UYGULAMASI: KÜLLÜOBA KAZISI IŞIĞINDA ADAK ÇUKURLARI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME Murat TÜRKTEKİ* - Rana BAŞKURT

Murat TÜRKTEKİ, Rana BAŞKURT

KUZEY KIBRIS'I KAPSAYAN ULUSLARARASI SÖZLEŞMELERİN UYGULANABİLİRLİĞİ: 2009 KARPAZ DENİZ MİRASI YÜZEY ARAŞTIRMASI

Matthew HARPSTER

SMINTHEION'DAN ABRAXAS TASVİRLİ BİR AMULET VE İKONOGRAFİSİ

Davut KAPLAN

DOĞU DAĞLIK KILIKIA'DA AUGUSTUS DÖNEMİ'NDE BATILI ETKİLER VE ROTALAR Babam Ali Kaplan'ın Aziz Hatırasına...

Deniz KAPLAN