Yunus Emre’nin Şiirlerinde Dilbilimsel Bir Kategori Olarak Kanıtsallık

Bu makalede Yunus Emre’nin şiirleri kanıtsallık (evidentiality) kategorisi açısından incelenecektir. XIII. yüzyılda Orta Anadolu’da yaşayan Yunus Emre, Anadolu sahası Oğuz Türkçesinin en önemli temsilcilerinden biridir. Sade bir dille derin anlamlı şiirler yazan Yunus Emre’nin şiirlerinde kanıtsallık kategorisi, farklı bilgi türlerinin işaretlenmesiyle etkin bir biçimde yer bulmuştur. Kanıtsallık; cümledeki bilginin kaynağını, bilgiye ne şekilde ulaşıldığını gösteren dilbilimsel bir kategoridir. Bilginin kaynağı, gramatikal veya sözlüksel olarak belirtilebilmektedir. Konuşur bilgiye doğrudan, söz gelimi eyleme katılarak ya da tanıklık ederek erişebileceği gibi bir aracı yardımıyla veya akıl yürüterek, dolaylı yollarla da erişebilir. Yunus Emre’nin şiirlerinde -miş ve imiş; aracılı ulaşılan bilgileri (ikinci el bilgi, üçüncü el bilgi, folklorik bilgi), çıkarıma dayalı bilgileri (algısal ve/veya mantıksal), kısacası bütün dolaylı bilgi türlerini işaretleyebilmektedir. Çalışmanın amacı, Yunus Emre’nin şiirleri çerçevesinde, Eski Anadolu Türkçesinde hangi dolaylı bilgi türlerinin işaretlendiğini göstermek ve dönemin dilbilimsel manzarasını kanıtsallık kategorisi açısından aydınlatmaktır.

Anahtar Kelimeler:

Yunus Emre, Kanıtsallık, Aracılı Bilgi, Çıkarımsal Bilgi, Eski Anadolu Türkçesi

PDF

___

Aikhenvald, A. Y. (2004). Evidentiality. Oxford: Oxford University Press.
Aslan Demir, S. (2013). Türkmencede kanıtsallık/ evidensiyellik. Leyla Karahan Armağanı (s.409-420) içinde. Ankara: Akçağ Yayınları.
Aslan Demir, S. (2014). Türkmencede eken. Turkology and linguistics, Éva Ágnes Csató festschrift (s.21-30) içinde. (Ed. N. Demir-B. Karakoç-A. Menz). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
Bacanlı, E. (2006). Türkçede dolaylılık işaretleyicilerinin pragmatik anlamları. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Mart 2006, 3/1, 35-47. Erişim adresi: http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/III-1_Mart2006/05_MTAD_3-1_EBacanli.pdf
Brendemoen, B. (1997). Some remarks on the -mIş past in the Eastern Black Sea Coast dialects. Turkic Languages, 1, 161-183.
Csató, É. Á. (2000a). Some typological features of the viewpoint and tense system in spoken North-Western Karaim. Tense and aspect in the languages of Europe (s.723-752) içinde. (Ed. Ö. Dahl), Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
Csató, É. Á. (2000b). Turkish MİŞ- and İMİŞ- items. Dimensions of a functional analysis. Evidentials: Turkic, Iranian and neighbouring languages (s.29-43) içinde. (Ed. L. Johanson, B. Utas), Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
de Haan, F. (2013). Coding of evidentiality. In: Dryer, Matthew S. & Haspelmath, Martin (eds.) The World Atlas of Language Structures Online. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
Demir, N. (2002). Kıbrıs ağızlarında imiş hakkında. Bilig, 23(Güz), 129-140. Erişim adresi: https://www.academia.edu/download/31837742/kibris-son.cesme.pdf
Demir, N. (2012). Türkçede evidensiyel. Bilig, 62(Yaz), 97-118. Erişim Adresi: https://www.academia.edu/download/31837676/evidensiyel.
Faller, M. T. (2002). Semantics and pragmatics of evidentials in Cuzco Quechua (Ph.D Dissertation). Standford University, Department of Linguistics. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication/31521432_Semantics_and_Pragmatics_of_Evidentials_in_Cuzco_Quechua/link/559151ec08ae47a349109774/download
Friedman, V. A. (2003). Evidentiality in the Balkans with special attention to Macedonian and Albanian. Studies in evidentiality (s.189-218) içinde. (Ed. A.Y. Aikhenvald-R.M.W. Dixon), Amsterdam: Benjamins.
Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Johanson, L. (2000). Turkic indirectives. Evidentials: Turkic, Iranian and neighbouring languages (s.61-88) içinde. (Ed. L. Johanson, B. Utas), Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
Johanson, L. (2003). Evidentiality in Turkic. Studies in evidentiality (s.273-290) içinde. (Ed. A.Y. Aikhenvald-R.M.W. Dixon), Amsterdam: Benjamins.
Karabeyoğlu, A. R. (2012). (Kazan) Tatar Türkçesinde iméş. Turkish Studies, 7/1, 1353-1373. Erişim adresi: https://turkishstudies.net/turkishstudies?mod=makale_tr_ozet&makale_id=15525
Karakoç, B.; Herkenrath, A. (2019). Understanding retold stories: The marking of unwitnessed in bilingual Turkish. Turkic Languages, 23, 81-121.
Menz, A. (2000). Indirectivity in Gagauz. Evidentials: Turkic, Iranian and neighbouring languages (s.103-114) içinde. (Ed. L. Johanson, B. Utas), Berlin-New York: Mouton de Gruyter.
Özbaykal, C. (2019). Azerbaycan Türkçesinde evidensiyel kategorisi (yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erişim adresi: http://www.openaccess.hacettepe.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11655/7896/10269575.pdf?sequence=3
Plungian, V. A. (2010). Types of verbal evidentiality marking: An overview. Linguistic realization of evidentiality in European languages (s.15-58) içinde. (Ed. G. Diewald-E. Smirnova), Berlin-New York: De Gruyter Mouton.
Tatçı, M. (1990a). Yunus Emre divanı I: İnceleme. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Tatçı, M. (1990b). Yunus Emre divanı II: Tenkitli metin. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Tekin, T. (1998). Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk. İstanbul: Simurg Yayınları.
Üzüm, M. (2019). Eski Anadolu Türkçesinde Epistemik Kiplik: Kısas-ı Enbiya Örneği.Ankara: Nobel.
Willett, T. (1988). A Cross-linguistic survey of the grammaticalization of evidentiality. Studies in Language, 12/1, 51-97.