Ali ÇARKOĞLU, Ezgi ELÇİ, Fatih EROL, Cansu PAKSOY

Popülizm Teorileri Işığında Türkiye’de Popülizmin Tarihsel Gelişimi: Siyasi Partiler Üzerine Bir İnceleme

Bu çalışma, popülist eğilimlerin Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden günümüz Türkiye siyasetine kadar hangi liderler ve partiler tarafından ne şekilde benimsendiğini araştırmaktadır. Bu amaçla çalışmamızın kurgusu popülizmi zayıf-merkezli bir ideoloji olarak kabul etmektedir. Görgül zenginliğe olanak sağlayan bu tanımlamanın ışığında Türkiye’deki popülizmin tarihi millet (halk), elitler ve milli irade kavramları çerçevesinde irdelenmiştir. İncelememiz Türkiye’deki popülizmde üç ayrı “halk” kavramını gözlemlemektedir. Bunlar, solda 1970’ler Cumhuriyet Halk Partisi’nin benimsediği “sıradan insanlar;” merkez sağ partilerin 1950’lerden itibaren takip ettiği “milli irade” ile “halkın aklıselimi” ve sağda 1969 itibariyle Milli Görüş ideolojisinin benimsediği “İslam milleti” tanımlamalarıdır. Türkiye’deki popülizm, milletin (halkın) karşısına yerleştirilen elitlerin tanımına siyasal partilerin muhalefette-iktidarda olup olmamalarına ve ideolojik sağ-sol yönelimlerine göre farklılık göstermektedir. Yakın dönemde ise Adalet ve Kalkınma Partisi, Demokrat Parti ve Adalet Partisi çizgisini ve Milli Görüş’ün yaklaşımını harmanlayarak Türkiye popülizmine yeni bir kimlik kazandırmıştır. Bu bağlamda, milletin (halkın) karşısındaki elit tanımı iç siyasetteki dışlayıcı-otoriter yöneticilerden uluslararası siyasetteki dış düşmanlara ve onların iç siyasetteki işbirlikçilerine endekslenmiştir. Sonuçta, incelememiz Türkiye’deki popülist eğilimlerin siyasette sadece belli bir parti ve ideolojiye ait olmadığını tarihsel bir bütünlük içerisinde sunmaktadır. Bu teorik temelli tarihsel bütünlük aynı zamanda diğer nicel ve nitel vaka analizlerine de önemli bir kaynak sağlayacaktır. Millet (halk), elitler ve milli irade kavramlarının tarih içerisinde ve siyasal sağ-sol ideoloji yelpazesinin neredeyse her yerinde geçirmiş olduğu gelişimi ortaya koymanın diğer karşılaştırmalı çalışmalara da hem kuramsal hem de görgül katkılarda bulunacağını düşünmekteyiz.

Anahtar Kelimeler:

Popülizm, Türkiye, Millet, Elit, Milli İrade, Tarihsel İnceleme

PDF

___

Ahmad, F. (1996). Demokrasi sürecinde Türkiye: 1945-1980, (A. Fethi, Çev.). İstanbul: Hil Yayınevi.
Akman, C. A. (2010, Haziran). Beyond the ballot box: Turkish democracy under tension between idealism and populism, Canadian Political Science Association Konferansında sunulan bildiri, Montreal, Kanada. Erişim adresi: https://www.cpsa-acsp.ca/papers 2010/Akman.pdf
Albertazzi, D., ve McDonnell, D. (2008). Introduction: The sceptre and the spectre. D. Albertazzi, ve D. McDonnell (Ed.), Twenty-first century populism (s. 1-11) içinde. London: Palgrave Macmillan.
Altan, C. (2005). Populism and Peasant Iconography: Turkish painting in the 1930s. Middle Eastern Studies, 41(4), 547-560. https://doi.org/10.1080/00263200500119266
Aslanidis, P., ve Kaltwasser, C. R. (2016). Dealing with populists in government: the SYRIZA ANEL coalition in Greece. Democratization, 23(6), 1077-1091. https://doi.org/10.1080/13510347.2016.1154842
Aslandaş, A. S., ve Bıçakçı B. (2006). Popüler siyasi deyimler sözlüğü. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ateş, K. (2017). AKP, Dinsel Popülizm ve Halk-olmayan. Mülkiye Dergisi, 41(1), 105-130. Erişim adresi: https://mulkiyedergi.info/wp-content/uploads/2021/02/MD-2017411.pdf#page=112
Aydın, S., ve Taşkın, Y. (2016). 60'tan günümüze: Türkiye tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Aytaç, S. E., ve Elçi, E. (2019), Populism in Turkey. D. Stockember (Ed.), Populism around the World: A Comparative Perspective (s. 89-108) içinde. Cham: Springer.
Barr, R. R. (2009). Populists, outsiders and anti-establishment politics. Party Politics, 15(1), 29-48. Erişim adresi: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1354068808097890
Başlevent, C., Kirmanoğlu, H., ve Şenatalar, B. (2005). Empirical investigation of party preferences and economic voting in Turkey. European Journal of Political Research, 44(4), 547-562. https://doi.org/10.1111/ j. 1475- 6765.2005.00238.x
Batory, A. (2016). Populists in government? Hungary's “system of national cooperation”. Democratization, 23(2), 283-303. https://doi.org/10.1080/13510347.2015.1076214
Baykan, T. S. (2017). Halkçılık ve Popülizm: Türkiye Vakası ve Bir Kavramın Kullanımları. Mülkiye Dergisi, 41(1), 157-194. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/mulkiye/issue/37214/429474
Berlin, I., Hofstadter, R., MacRae, D., Schapiro, L., Seton-Watson, H., Touraine, A., ... ve Worsley, P. (1968). To define populism. Government and Opposition, 3(2), 137-179. Erişim adresi: http://www.jstor.org/stable/44481863
Bora, T., ve Erdoğan, N. (2003). “Biz Anadolu’nun bağrıyanık çocukları…” Muhafazakâr popülizm. T. Bora, ve M. Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Muhafazakarlık kitabı içinde (s. 632-644), İstanbul: İletişim Yayınları.
Bos, L., Schemer, C., Corbu, N., Hameleers, M., Andreadis, I., Schulz, A., ... ve Fawzi, N. (2020). The effects of populism as a social identity frame on persuasion and mobilisation: Evidence from a 15‐country experiment. European Journal of Political Research, 59(1), 3-24. https://doi.org/10.1111/1475-6765.12334
Bulutoğlu, K. (1958). Vergiye karşı tipik bir reaksiyon: Poujade hareketi. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 0(4), 173-197. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/iumamk/issue/771/8376
Busby, E. C., Gubler, J. R., ve Hawkins, K. A. (2019). Framing and blame attribution in popülist rhetoric. The Journal of Politics, 81(2), 616-630. https://doi.org/10.1086/701832
Canovan, M. (1999). Trust the people! Populism and the two faces of democracy, Political studies, 47(1), 2-16. https://doi.org/10.1111/1467-9248.00184
Canovan, M. (1984). ‘People’, Politicians and Populism 1. Government and Opposition, 19(3), 312-327. https://doi.org/10.1111/j.1477-7053.1984.tb01048.x
Canovan, M. (1981). Populism. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
Canovan, M. (1982). Two strategies for the study of populism. Political Studies, 30(4), 544-552. https://doi.org/10.1111/j.1467-9248.1982.tb00559.x
Çavdar T. (1983). Halkevleri. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt. 4, s. 878-884). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çavuşoğlu, H. (2016). Süleyman Demirel’in Siyasal Hayatı ve Kişisel Özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21(3). Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/sduiibfd/issue/24697/261204
Ecevit, B. (2008). Demokratik Sol. Istanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Elchardus, M., ve Spruyt, B. (2016). Populism, persistent republicanism and declinism: An empirical analysis of populism as a thin ideology. Government and Opposition, 51(1), 111-133. doi:10.1017/gov.2014.27
Elçi, E. (2019). The rise of populism in Turkey: a content analysis. Southeast European and Black Sea Studies, 19(3), 387-408. doi: 10.1080/14683857.2019.1656875
Erdoğan, N. (1998). Demokratik soldan Devrimci Yol’a: 1970’lerde sol popülizm üzerine notlar. Toplum ve Bilim, 78, 22-37. Erişim adresi: http://www.korotonomedya.net/kor/index.php?id=6,39,0,0,1,0
Erdoğan, E., ve Uyan-Semerci, P. (2020). Against all winds: the populism–nationalism axis in the rhetoric of the Nationalist Action Party. Reflektif Journal of Social Science, 1(1), 81-105. doi: 10.47613/reflektif.2020.4
Esmer, G. T. (2008). Propaganda, söylem ve sloganlarla ortanın solu, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(3), 69-85. Erişim adresi: http://hdl.handle.net/20.500.12397/5369
Freeden, M. (1998). Is nationalism a distinct ideology?. Political Studies, 46(4), 748-765. doi:10.1111/1467-9248.00165
Hadiz, V. R. (2014). A new Islamic populism and the contradictions of development. Journal of Contemporary Asia, 44(1), 125-143. https://doi.org/10.1080/00472336.2013.832790
Haspolat, E. (2011). Meşruiyetin üç halkçılığı ve Kemalist halkçılığa etkileri. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 47, 557-584. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000336
Hawkins, K. A. (2010). Venezuela's Chavismo and Populism in comparative perspective. Cambridge: Cambridge University Press.
Hawkins, K. A., Carlin, R. E., Littvay, L., ve Kaltwasser, C. R. (Eds.). (2018). The ideational approach to populism: Concept, theory, and analysis. London: Routledge.
Hervik, P. (2012). Ending tolerance as a solution to incompatibility: The Danish ‘crisis of multiculturalism’. European Journal of Cultural Studies, 15(2), 211-225. https://doi.org/10.1177/1367549411432024
Ionescu, G., ve Gellner, E. (Eds.). (1969). Populism: its meaning and national characteristics. New York: Macmillian.
İlgazi, A. (2002). Atatürk‘ün halkçılık anlayışının Türkiye‘nin çağdaşlaşmasındaki rolü ve önemi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 157-176. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/musbed/issue/23508/250462
Kaltwasser, C. R. (2014). The responses of populism to Dahl's democratic dilemmas. Political Studies, 62(3), 470-487. https://doi.org/10.1111/1467-9248.12038
Kaltwasser, C. R., ve Van Hauwaert, S. M. (2020). The populist citizen: Empirical evidence from Europe and Latin America. European Political Science Review, 12(1), 1-18. doi:10.1017/S1755773919000262
Kaltwasser, C. R., Taggart, P. A., Espejo, P. O., ve Ostiguy, P. (Ed.). (2017). The Oxford handbook of populism. New York: Oxford University Press.
Kamrava, M. (1998). Pseudo‐democratic politics and populist possibilities: the rise and demise of Turkey's Refah party. British Journal of Middle Eastern Studies, 25(2), 275-301. https://doi.org/10.1080/13530199808705669
Karaömerlioğlu, M. A. (2009). Tek Parti Döneminde Halkçılık. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, (Cilt. 2, s. 272-283). İstanbul: İletişim.
Karaömerlioğlu, M. A. (2001). Tek Parti Döneminde Halkevleri ve Halkçılık. Toplum ve Bilim, 88, 163-187. Erişim adresi: https://psi203.cankaya.edu.tr/uploads/files/Karaomerlioglu,%20Halkcilik.PDF
Kirdiş, E., ve Drhimeur, A. (2016). The rise of populism? Comparing incumbent pro-Islamic parties in Turkey and Morocco. Turkish Studies, 17(4), 599-617. https://doi.org/10.1080/14683849.2016.1242068
Köker L. (2007). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Kreko, P., Molnar, C., Juhasz, A., Kucharczyk, J., ve Pazderski, F. (2018). Beyond populism: Tribalism in Poland and Hungary. Macaristan: Political Capital Institute. Erişim adresi: http://turkishpolicy.com/files/articlepdf/beyond-populism-political-tribalism-in-polandand-hungary_en_4755.pdf
Laclau, E. (2005). On populist reason. London, New York: Verso.
March, L. (2017). Left and right populism compared: The British case. The British Journal of Politics and International Relations, 19(2), 282-303. https://doi.org/10.1177/1369148117701753
Mardin, Ş. (1973). Center-Periphery Relations: A Key to Turkish Politics? Daedalus, 102(1), 169-190. Erişim adresi: http://www.jstor.org/stable/20024114
Moffitt, B. (2015). How to perform crisis: A model for understanding the key role of crisis in contemporary populism. Government and Opposition, 50(2), 189-217. https://doi.org/10.1017/gov.2014.13
Moffitt, B., ve Tormey, S. (2014). Rethinking populism: Politics, mediatisation and political style. Political studies, 62(2), 381-397. https://doi.org/10.1111/1467-9248.12032
Mosca, L., ve Tronconi, F. (2019). Beyond left and right: the eclectic populism of the Five Star Movement. West European Politics, 42(6), 1258-1283. https://doi.org/10.1080/01402382.2019.1596691
Mudde, C. (2007). Populist Radical Right Parties in Europe, Cambridge: Cambridge University Press.
Mudde, C. (2004). The populist zeitgeist. Government and Opposition, 39(4), 541-563. https://doi.org/10.1111/j.1477-7053.2004.00135.x
Mudde, C. (2010). The populist radical right: A pathological normalcy. West European Politics, 33(6), 1167-1186. https://doi.org/10.1080/01402382.2010.508901
Mudde, C., ve Kaltwasser, C. R. (2017). Populism: A very short introduction. New York: Oxford University Press.
Mudde, C., ve Kaltwasser, C. R. (2015). Vox populi or vox masculini? Populism and gender in Northern Europe and South America. Patterns of Prejudice, 49(1-2), 16-36. https://doi.org/10.1080/0031322X.2015.1014197
Müller, J. W. (2014). The people must be extracted from within the people. Constellations, 21(4), 483-493. https://doi.org/10.1111/1467-8675.12126
Neziroğlu, İ., ve Yılmaz, T. (2014a). Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları: Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi (Cilt. 4) içinde. Ankara: TBMM Basımevi.
Neziroğlu, İ., ve Yılmaz, T. (2014b). Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları: Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi (Cilt. 6) içinde. Ankara: TBMM Basımevi.
Oliver, J. E., ve Rahn, W. M. (2016). Rise of the Trumpenvolk: Populism in the 2016 Election. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 667(1), 189-206. doi:10.1177/0002716216662639
Önder, M. (1972[1923]). İzmir yollarında: Atatürk'ün batı anadolu gezisi, 14 Ocak 1923-20 Şubat 1923. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
Öniş, Z. (2004). Turgut Özal and his economic legacy: Turkish neo-liberalism in critical perspective. Middle Eastern Studies, 40(4), 113-134. doi: 10.1080/00263200410001700338
Özden, M. (2006). Türkiye’de Halkçılığın Evrimi 1908-1918, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 89-100. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/manassosyal/issue/49949/640124
Özkan, F. (2004). 1950’lerin Popülizm Açısından Bir İncelemesi. Journal of Historical Studies, 2, 32-47. Erişim adresi: https://www.academia.edu/24397949/1950lerin_Pop%C3%BClizm_A%C3%A7%C4%1s%C4% B1ndan_Bir_%C4%B0ncelemesi
Panizza, F. (Ed.) (2005). Populism and the Mirror of Democracy. Londra: Verso.
Pappas, T. S. (2016). The specterhaunting Europe: Distinguishing liberal democracy's challengers. Journal of democracy, 27(4), 22-36. doi:10.1353/jod.2016.0059
Park, B. (2018). Populism and Islamism in Turkey. Turkish Studies, 19(2), 169-175. https://doi.org/10.1080/14683849.2017.1407651
Pasquino, G. (2008). Populism and Democracy. D. Albertazzi, ve D. McDonnell (Ed.), Twenty first century populism (s. 15-29) içinde. Londra: Palgrave Macmillan.
Rooduijn, M., ve Pauwels, T. (2011). Measuring populism: Comparing two methods of content analysis. West European Politics, 34(6), 1272-1283. https://doi.org/10.1080/01402382.2011.616665
Selçuk, O. (2016). Strong presidents and weak institutions: populism in Turkey, Venezuela and Ecuador. Southeast European and Black Sea Studies, 16(4), 571-589. https://doi.org/10.1080/14683857.2016.1242893
Spruyt, B., Keppens, G., ve Van Droogenbroeck, F. (2016). Who supports populism and what attracts people to it?. Political Research Quarterly, 69(2), 335-346. https://doi.org/10.1177/1065912916639138
Stanley, B. (2008). The thin ideology of populism. Journal of political ideologies, 13(1), 95-110. doi: 10.1080/13569310701822289
Stavrakakis, Y., ve Katsambekis, G. (2014). Left-wing populism in the European periphery: The case of SYRIZA. Journal of Political İdeologies, 19(2), 119-142. https://doi.org/10.1080/13569317.2014.909266
Sunar, İ. (1983). Demokrat Parti ve Popülizm. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 8, s. 2076-2086) içinde. İstanbul: İletişim Yayınları.
Sunar, İ. (1990). Populism and patronage: The Demokrat Party and its legacy in Turkey. Il Politico, 745-757. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/43101143
Surel, Y. (2002). Populism in the French party system. Y. Meny, ve Y. Surel (Ed.), Democracies and the Populist Challenge (s. 139-154) içinde. Londra: Palgrave Macmillan.
Taggart, P. (1995). New populist parties in Western Europe. West European Politics, 18(1), 34-51. https://doi.org/10.1080/01402389508425056
Taggart, P., ve Kaltwasser, C. R. (2016). Dealing with populists in government: some comparative conclusions. Democratization, 23(2), 345-365. https://doi.org/10.1080/13510347.2015.1076230
Taşkın, Y. (2022). Populism in Turkey: Historical and contemporary patterns. Tezcür G. M. (Ed.), The Oxford Hanbook of Turkish Politics (s. 275-293) içinde. New York, US: Oxford University Press.
Taşkın, Y. (2012). The conservative populist misrepresentation of Turgut Özal: Seeking legitimacy for the conservative elite. International Journal of Turkish Studies, 18(1/2), 63. Erişim adresi: https://www.proquest.com/openview/2441484cde7f9620fc2dc31b88c39040/1?pqorigsite=gscholar&cbl=1746339
Tekdemir, Ö. (2021). Left-wing populism in Turkey: The case of HDP. Christofis N. (Ed.), The Kurds in Erdogan's" New" Turkey: Domestic and International Implications içinde (s. 111-128), New York: Routledge.
Tindall, G. B. (1972). Populism: a semantic identity crisis. The Virginia Quarterly Review, 48(4), 501-518. Erişim adresi: https://www.jstor.org/stable/26443307
Toprak, Z. (2017, Ocak). Janus’un iki yüzü: Popülizm ve demokrasi. Perspektif, 257, 32-35. Erişim adresi: https://perspektif.eu/2017/01/01/janusun-iki-yuzu-populizm-ve-demokrasi/
Toprak, Z. (2013). Türkiye'de popülizm 1908-1923. İstanbul: Doğan Kitap.
Toprak, Z. (2002). Türkiye’de ‘Narodnik’milliyetçiliği ve Halkçılık (1908-1918). H.C. Güzel, K. Çiçek ve S. Koca (Ed.), Türkler (Cilt 14, s. 801-806). Ankara: Yeni Türkiye Stratejik Araştırma Merkezi Yeni Türkiye Yayınları. Erişim adresi: https://www.academia.edu/22786674/T%C3%9CRK%C4%B0YEDE_NARODN%C4B0K_M%C4%B0LL%C4%B0YET%C3%87%C4%B0L%C4%B0%C4%9E%C4%B0VE_HALK%C3%87ILIK_1908_1918
Toprak Z. (1992). Popülizm ve Türkiye’deki boyutları.Üniversite Öğretim Üyeleri Derneği (Ed.), Tarih ve Toplum: Tarık Zafer Tunaya’ya Armağan kitabı içinde (s. 41-65), İstanbul: Cem Yayınevi.
Türk, H. B. (2017). A glance at the constitutive elements of the leader-centered perspective in Turkish politics, Turkish Studies, 18(4), 601-623. https://doi.org/10.1080/14683849.2017.1326824
Türk, H. B. (2018). Muktedir: Türk Sağ Geleneği ve Recep Tayyip Erdoğan. İstanbul: İletişim Yayınları.
Weyland, K. (2001). Clarifying a contested concept: Populism in the study of Latin American politics. Comparative Politics, 34(1), 1-22. https://doi.org/10.2307/422412
White, J. B. (2007). Türkiye’de İslamcı kitle seferberliği, İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
Yabancı, B., ve Taleski, D. (2018). Co-opting religion: How ruling populists in Turkey and Macedonia sacralise the majority. Religion, State & Society, 46(3), 283-304. https://doi.org/10.1080/09637494.2017.1411088
Yetkin, B. (2010). Bir siyasal iletişim tarzı olarak popülizm: Turgut Özal’ın “icraatın içinden” ve Recep Tayyip Erdoğan’ın “ulusa sesleniş” konuşmalarının karşılaştırılmalı incelemesi (Yüksek lisans tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü, Antalya.
Yıldız, A. (2018). Liberalizm-muhafazakârlık sarkacında “informel” bir demokrat: Turgut Özal’dan kalan, Muhafazakar Düşünce, 15(55), 39-56. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/muhafazakar/issue/42797/704511
Yılmaz, I., ve Bashirov, G. (2018). The AKP after 15 years: emergence of Erdoganism in Turkey. Third World Quarterly, 39(9), 1812-1830. https://doi.org/10.1080/01436597.2018.1447371