İki Kadın Bir Bebek: Tıbbi, Etik ve Hukuki Perspektiflerden Mitokondri Değiştirme Terapisi

Neredeyse tüm insan hücrelerinde bulunan mitokondri, çekirdek haricinde DNA içeren tek organeldir. Mitokondriyal gen defektleri semptomları ve şiddeti değişen çeşitli hastalık ve sendromlara neden olur. Mitokondriyal hastalıklarda bugün için kesin, küratif bir tedavi yoktur. Bu hastalıklarda dönüm noktası, 2008 yılında gündeme gelen “mitokondri değiştirme terapisi” olmuştur.Bu yöntemle dünyaya gelen bebekler (daha yaygın tabirle “üç ebeveynli bebekler”) üremeyeyardımcı teknolojiler ve de iki kadının ve bir erkeğin genetik materyalleri kullanılarak elde edilen bebeklerdir. Bu çalışmada mitokondri değiştirme terapisi tıbbi, etik ve hukuki yönlerden elealınmıştır.

Two Women, One Baby: Mitochondrial Replacement Therapy from Medical, Ethical, and Legal Perspectives

The mitochondrion, found in almost all human cells, is the only organelle that contains DNA, except for the nucleus. Mitochondrial gene defects lead to different diseases and syndromes with varying symptoms and severity. “Mitochondrial replacement therapy,” introduced in 2008, has been a milestone in the treatment of mitochondrial diseases, for which there is still no cure. Babies resulting from this procedure, colloquially called “three-parent babies,” are conceived with the use of assisted reproductive technologies and genetic material from two women and one man. This study deals with mitochondrial replacement therapy from medical, ethical, and legal perspectives.

PDF

___

1. Koç F, Sarıca Y. Mitokondrial hastalıklar: klinik özellikleri-hastaya yaklaşım. Arşiv Kaynak Tarama Derg. 2003;12(5):14–31.
2. O’Ferrall E, Hahn S. Mitochondrial structure, function, and genetics (2019). Erişim: www.uptodate.com/contents/mitochondrial-structure-function-and-genetics (erişildi: 13.8.2019).
3. Bakırcı ÇM. Babadan yavruya mitokondriyal DNA (mtDNA) transferi (2016). Erişim: https://evrimagaci.org/babadan-yavruya-mitokondriyal-dna-mtdnatransferi-4343 (erişildi: 3.8.2019).
4. Dimond R. Social and ethical issues in mitochondrial donation. Br Med Bull. 2015;115(1):173.
5. Bouzenita AI. The Islamic ethics of mitochondria transplantation. IIUM Eng J. 2017;18(2):42–6.
6. National Library of Medicine. Genetics home reference: mitochondrial encephalomyopathy, lactic acidosis, and stroke-like symptoms (2016). Erişim: https://ghr.nlm. nih.gov/condition/mitochondrial-encephalomyopathylactic-acidosis-and-stroke-like-episodes (erişildi:29.11.2016).
7. Koç F, Sarıca Y, Yerdelen D. Mitokondrial hastalıklar. Arşiv Kaynak Tarama Derg. 2003;12(5):32–79.
8. Zeytinoğlu H. Mitokondriyal DNA: hastalıklarda ve yaşlanma mekanizmasındaki rolü. Anadolu Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Derg. 2000;1(1):21–32.
9. Saxena N, Taneja N, Shome P, Mani S. Mitochondrial donation: a boon or curse for the treatment of incurable mitochondrial diseases. J Hum Reprod Sci. 2018;11(1):3.
10. McFarland R, Clark KM, Morris AA, Taylor RW, Macphail S, Lightowlers RN, ve ark. Multiple neonatal deaths due to a homoplasmic mitochondrial DNA mutation. Nat Genet. 2002;30(2):145.
11. Tai S. Mitochondrial replacement therapy and the “three parent baby.” SURG J. 2016;9(1):48–56.
12. Jose F, Lekshmi S, Lal S, Jjiju V, Abraham E. Three parent child: a review. Int J Novel Trends Pharm Sci. 2017;7(2):54–6.
13. Baylis F. The ethics of creating children with three genetic parents. Reprod Biomed Online. 2013;26(6):531–4.
14. Gómez-Tatay L, Hernández-Andreu J, Aznar J. Mitochondrial modification techniques and ethical issues. J Clin Med. 2017;6(3):25.
15. Pompei M, Pompei F. Overcoming bioethical, legal, and hereditary barriers to mitochondrial replacement therapy in the USA. J Assist Reprod Genet. 2019;36(3):383– 93.
16. McLean SA. Mitochondrial DNA transfer: some reflections from the United Kingdom. Biolaw J. 2015;(2):81–8.
17. Castro RJ. Mitochondrial replacement therapy: the UK and US regulatory landscapes. J Law Biosci. 2016;3(3):726–35.
18. Garasic MD, Sperling D. Mitochondrial replacement therapy and parenthood. Glob Bioeth. 2015;26(3– 4):198–205.
19. Times. Britain is first to legalise three-parent IVF (2015). Erişim: www.thetimes.co.uk/article/britain-is-first-tolegalise-three-parent-ivf-babies-9wd3s0gxs75 (erişildi:25.2.2015).
20. Ravitsky V, Birko S, Dupras-Leduc R. The “three-parent baby”: a case study of how language frames the ethical debate regarding an emerging technology. Am J Bioeth. 2015;15(12):57–60.
21. Dimond R. Techniques of donation: “three parents,” anonymity and disclosure. J Med Law Ethics. 2015;3(3):165–73.
22. Beauchamp TL, Childress JF. Biyomedikal Etik Prensipleri, çev. Temel MK. İstanbul: BETİM; 2017:228–93, 308–66.
23. Dahiya N, Garg S. Three-parent baby: is it ethical?. IJME. 2018;3(2):169.
24. Ishii T. Potential impact of human mitochondrial replacement on global policy regarding germline gene modification. Reprod Biomed Online. 2014;29(2): 150–5.
25. The Senate Community Affairs References Committee. (2018). Science of mitochondrial donation and related matters, Report to Australian Parliament. Erişim: www. aph.gov.au/Parliamentary_Business/Committees/Senate/Community_Affairs/MitochondrialDonation (erişildi: 15.10.2019).
26. Craven L, Murphy J, Turnbull DM, Taylor RW, Gorman GS, McFarland R. Scientific and ethical issues in mitochondrial donation. New Bioeth. 2018;24(1):57–73.
27. Fulk JM. Two & a half parents: three-parent IVF and medical malpractice in the United States. Concordia L Rev. 2018;3:204.
28. Scott R, Wilkinson S. Germline genetic modification and identity: the mitochondrial and nuclear genomes. Oxf J Leg Stud. 2017;37(4):886–915.
29. Newson AJ, Wilkinson S, Wrigley A. Ethical and legal issues in mitochondrial transfer. EMBO Mol Med. 2016;8(6):589–91.
30. Craven L, Herbert M, Murdoch A, Murphy J, Davies JL, Turnbull DM. Research into policy: a brief history of mitochondrial donation. Stem Cells. 2016;34(2):265.
31. Schaefer GO, Labude MK. Genetic affinity and the right to “three-parent IVF.” J Assist Reprod Genet. 2017;34(12):1577–80.
32. Resmi Gazete (2010). Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik. Erişim: www.resmigazete.Gov.Tr/Eskiler/2010/03/20100306-10.Htm (erişildi: 06.10.2016).
33. Resmi Gazete (2018). Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Erişim: www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/12/20181205-8.htm (erişildi: 5.12.2018).
34. Resmi Gazete (2003). Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi: İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun. Erişim: www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/12/20181205-8.htm (erişildi: 5.12.2018).
35. Katoğlu, T. Türk hukukunun bir parçası olarak Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Derg. 2006;55(1):157–93.
36. Gemalmaz MS. Ulusalüstü İnsan Hakları Hukukunun Genel Teorisine Giriş, 2. c., 8. bas. İstanbul: Legal Yayınevi; 2012:297.