ASLI AKSOY, Ahmet GÖNÜZ

Zerdali dikeni (Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L.) bitkisinin çiçeklerinden elde edilen renkler ve bu renklerin yün halı iplikleri üzerindeki ışık ve yıkama haslıkları

Bu çalışmada, Çanakkale ve çevresinde doğal yayılışı bulunan zerdali dikeni Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L. alt türünün, yün halı iplikleri üzerinde oluşturduğu renkler ile ışık ve yıkama haslıkları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yerli ve yabancı literatürde boya bitkisi olarak kullanımına rastlanmayan bitki, doğal boyamacılıkta ilk kez denenmiştir. Türkiye de Peygamber çiçeği (Centaurea sp.) cinsinin 109 u (% 61,6) endemik olmak üzere toplam 177 türü vardır. Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L. taksonu, Türkiye de bir çok değişik coğrafik alanda yayılış gösterebilen kozmopolit bir taksondur. Araştırmada materyal olarak zerdali dikeni çiçekleri, Çanakkale-Ayvacık yöresi koyunlarından alınan elde eğirilmiş ilmelik yün halı iplikleri ve iki farklı mordan kullanılmıştır. Yapılan boya denemelerinde elde edilen renklerin ışık haslıkları genellikle düşük (2-3, 3), yıkama haslıkları ise iyidir (4,4-5).

Anahtar Kelimeler:

ışık haslığı, boyalar, boya bitkileri, Centaurea solstitialis, Centaurea

Light fastness, washing fastness and obtained colour properties of yellow starhistle, flowers (Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L.) on wool carpet fibers

In this study the colour properties with light and washing fastness on wool carpet fibers were investigated of yellow starthistle Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L., which is naturel spread around Çanakkale. There are totally 177 sorts of cornflower (Centaurea sp.) species, whose 109 items (% 61,6) are endemic for Turkey. Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L. is a cosmopolite taxon which shows naturel spreading on very different geographic areas. The plant Yellow Starthistle was tryed original dying first time which it doesn t observed in Traditioanal and Foreign Literatures. In the research, yellow starthistle plants flowers, handspinning looped wool carpet fibers obtained from the sheep in the area of Ayvacık (Çanakkale) and two mordant have been used. The light fastness of the colours obtained are generally low (2-3, 3) and their washing fastness is better (4, 4-5).

Keywords:

light fastness, dyes, dye plants, Centaurea solstitialis, Centaurea,

PDF

___

Anonim. 1986. Boyalı ve Baskılı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı tayin Metodu, Ksenon Ark Lambası Metodu. T.S.E Yayınları. T,S. 1008, Ankara.
Anonim. 1989. Boyalı ve/veya Baskılı Tekstil Mamulleri İçin Renk Haslığı Deney Metodları, Ticari ve Ev Tipi Yıkamalara Karşı Renk Haslığı Tayini. T.S.E. Yayınları T.S. 7584, Ankara.
Anonim. 1991. Bitkilerden Elde Edilen Boyalarla Yün Liflerinin Boyanması, T.C. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Küçük Sanatlar ve Sanayi Bölgeleri ve Siteleri Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara.
Çağın, K. 2004. Bitkilerin Gizli Dünyası (Asteraceae), Bulut Yayın Dağıtım, İstanbul.
Çetin, A. 2004. Peygamber Çiçeği (Centaurea polyclada DC.) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık Ve Yıkama Haslıkları, Tekstil Maraton D, 14 (74): 9-10.
Davis. P. H, 1975. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, Volume. 5, Edinburgh.
Dedhia, E. M. 1998. Natural Dyes, Colourage, XLV (3): 49.
Duran, K. 1992. Yünün Kızılçam (Pinus brutia) Kabuğu İle Doğal Olarak Boyanması Üzerine Bir Araştırma, Tekstil ve Konfeksiyon, 2 (6): 428-434.
Etikan, S., N. Kayabaşı ve S. Kızıl. 2000. Kekik (Thymus sp. ) Bitkisinden Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Bazı Haslıkları Üzerinde Bir Araştırma, A. Ü. Tarım Bilimleri Dergisi, 6 (2): 35-37.
Eyüboğlu, Ü., J. Okaygün vc F. Yaraş. 1989. Doğal Boyalarla Yün Boyama (Uygulamalı ve Geleneksel Yöntemler), Özkur Basımevi, Uygulamalı Eğitim Vakfı Yayını, İstanbul.
Gulrajani, M. L. 1999. Present Status of nature! Dyes, Colourage, (7): 19-27.
Gürbüz, İ., E. Yeşilada. 2002. Centaurea solstitialis ssp. solstitialis L. Bitkisinin Antiülserojenik Aktivitesi Üzerinde Araştırmalar, XIV. Bitkisel İlaç Hammaddeleri, Eskişehir.
Kayabaşı. N., M. Arlı ve Z. Erdoğan. 1998a. Kökboya (Rubia tinctorum L.) dan Elde Edilen Renkler ve Bu Renklerin Yün Halı İplikleri Üzerindeki Işık ve Sürtünme Haslıkları, A. Ü. Tarım Bilimleri Dergisi, 4 (3): 84-90
Kayabaşı, N., S. Etikan ve S. Şanlı. 1998b. Yün Halı İpliklerinin Mordan İle İşlem Görme Şeklinin Bazı Bitkilerin Renkleri ve Haslıkları Üzerine Etkisi, 2000'li Yıllarda Türkiye'de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tasarımsal) ve Ekonomik Boyutu, İzmir: 138-148.
Uysal, İ. 1991. Tripleurospermum baytopianunı E. Hossain ve Centaurea polyclada DC. Endemik Türlerinin Morfolojisi, Anatomisi ve Ekolojisi Üzerinde Araştırmalar, Anadolu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi D, 3(1): 37-61.
Seventekin, N. ve T. Gülümser. 1989. Pelit ile Yün Liflerinin Boyanması Üzerine Bir Araştırma, Doğa Türk Kimya Dergisi, 13(3): 313-322.