ANADOLU’YU AYDINLATAN ŞİRVÂNÎLER VE AMASYA’DA ŞİRVÂNÎ ŞAİRLER

Anadolu her devirde ilim ve sanatın merkezi olmuş, pek çok coğrafyadan âlim ve sanatkârları kendisine çekmiştir. Anadolu’nun ilim ve sanat merkezlerinden biri olan Amasya da bu cazibe merkezlerinden olmayı başarmış önemli bir kültür şehridir. Amasya, Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde tüm dünyadan olduğu gibi Azerbaycan sahasında da yüzlerce âlim ve sanatkâra vatan olmuştur. Özellikle Şirvânşahlar devletinin etkisi, Şirvân bölgesinden gelen âlimlerin çokluğu ve Kafkasya’nın büyük âlimi İsmail Siraceddin Şirvânî’nin Amasya’da ikametinden dolayı bu bölgeden gelenlere genel bir ad olarak Şirvânî denmiştir. Amasya Tarihi adlı on iki ciltlik çalışmada, Hüseyin Hüsameddin Yasar, bu isimlerin tek tek biyografisini yazmış ve ölümsüz bir kaynak bırakmıştır. Çalışmada bu eser ve Hümâ-yı Arş adlı menakıbnameden yola çıkarak Anadolu’da, özellikle Amasya’da ünlenen Şirvânîler tanıtılmaya çalışıldı. Bu isimler, sadrazamdan en alt kademedeki memura kadar çok değişik toplum katmanındandır. Fakat ortak özellikleri ilmi ve sanatı her daim baş tacı etmeleridir. Âdeta Anadolu’nun din, tasavvuf, sanat hayatını Şirvânîler ilmek ilmek dokumuştur, denilebilir. Kendi renklerini Anadolu halısının içine motif motif yerleştirmişlerdir. Şu bir gerçektir ki Şirvânîler olmadan Anadolu’da, özelde de Amasya’da pek çok ilim ve sanat eksik kalırdı. Önemli isimleri sıralayıp haklarındaki bilgiler özetlenen çalışma ile bu sahada derli toplu bir Şirvânî âlimler tablosu ve şâirler biyografisi elde edilmiş olunacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan, Şirvânîler, Amasya Tarihi, Hüseyin Hüsameddin Yasar, edebiyat, tarih.

THE SHIRVANIS ILLUMINATE ANATOLIA AND SHIRVANI POETS IN AMASYA

Anatolia has always been the center of science and art and has attracted scholars and artisans from many geographies. Amasya, one of Anatolia's science and art centers, is an important cultural city that has managed to become one of these attraction centers. Amasya was home to hundreds of scholars and artisans in the field of Azerbaijan as well as all over the world in the Seljuk and Ottoman Periods. Because of the abundance of scholars from the Shirvan region, those who came here were called Shirvani, a known name. In the twelve-volume work titled Amasya History, Hüseyin Hüsameddin Yasar wrote the biographies of these names one by one and left an immortal resource. In our study, based on this work, we will try to introduce the Shirvanis who became famous in Anatolia, especially in Amasya. These names showed themselves in many different layers of society, from the grand vizier to the lowest official. However, their common feature is that they always take science and art to the fore. It is almost as if the Shirvanis weaved Anatolia's religious, mystic and artistic life. It is a fact that without the Shirvanis, many sciences and arts would be incomplete in Anatolia, especially in Amasya. Here, with this study, in which we will list these important names alphabetically and summarize the information about them, we will have obtained a neat "table of Shirvani scholars and poets in Anatolia, especially in Amasya".

Keywords:

Azerbaijan, Shirvanis, Amasya History, Hüseyin Hüsameddin Yasar, literature, history.,

PDF

___

Açık T. ve Serbestoğlu İ. (2022a). Amasya Tarihi (Cilt. 8), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Açık T. ve Serbestoğlu İ. (2022b). Amasya Tarihi (Cilt. 10), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Akkuş, M. (1995). Seyyid Nigârî Divânı. Niğde: Niğde Üniversitesi Yayınları.
Arpaguş S. (2022). Amasya Tarihi (Cilt. 11), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Arpaguş, S. ve Turabi A.H. (2022). Amasya Tarihi (Cilt. 7), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Arslan, M. (2022). Amasya Tarihi (Cilt. 1-3 ve 4. Cildin bakiyesi), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Bal, A. (2012), Sa‘dî Karabagî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Divanı ve İncelemesi, Yüksek Lisans Tezi, Afyon.
Baş E. ve Koca F.(2022). Amasya Tarihi (Cilt. 9), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Bilgin, A. (2003). Dîvân-ı Seyyid Nigârî. Mir Hamza Nigârî. İstanbul: Kule İletişim.
Çalışkan, A. (2017). Sebâtî ve Divanı’ndan Seçmeler. Ankara: Kurgan Edebiyat.
Erünsal, İsmail (2014). Sâdî Çelebi Maddesi, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tacizade-sadi-celebi (30.07.2022)
Gülgen, H. (2022). Amasya Tarihi (Cilt. 4), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Hakverdioğlu, M. (2014). Gül Kokulu Mevlanâ. Ankara: Gece Kitaplığı.
Hakverdioğlu, M. (2017). Talîbî ve Divançesi. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
Hakverdioğlu, M. (2018). Hümâ-yı Arş Adlı Mir Hamza Nigârî Menâkıpnâmesindeki Şiirler, 4. Uluslararası Hamza Nigârî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Amasya.
Hakverdioğlu, M. (2021). Hüseyin Hüsameddin Yasar’ın Amasya Şiiri. Kesit Akademi Dergisi, 7 (27), 401-418.
Halilli, F (2003). Mevlanâ İsmail Siraceddin Şirvânî, Bakü: MİRAS Medeni İrsin Öğredilemsine Kömek İctimai Birliği.
Halilli, F., Rıhtım, M. (2003). Mevlânâ İsmail Sirâceddîn Şirvânî ve Kazaklı Müridler. Bakü: Miras.
Halilli, Fariz (2014). 2. Uluslararası Hamza Nigârî Sempozyumu Bildiriler Kitabı,
Halilli, Fariz (2017). 3. Uluslararası Hamza Nigârî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, https://www.academia.edu/52620364/III_SEMPOZYUM_Hemze_Nigâri_kitab
Halilli, Fariz (2018). 4. Uluslararası Hamza Nigârî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, https://www.academia.edu/52620035/II_Hemze_Nigârî_kitabi https://www.academia.edu/52620700/Hamza_Nigârî_4_kitap_pdf_T%C3%9CM%C3%9C
Kaçar, Mücahit (2017). “Amasya Tarihi Müverrihi Hüseyin Hüsameddin’in Şâirliği”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu, Bildiriler Kitabı. Amasya: Kibatek Yayınları, s. 66-72.
Keçeci Kurt, S. (2022). Amasya Tarihi (Cilt. 1 Giriş), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Kemikli, B. (2016). Divan Alvarlı Lütfi Efendi, Ankara: Diyanet İşleri Yayınları.
Koç, N. (2006). Hâfız Mehmed Sebâtî Dîvânı’nın Transkripsiyonlu Metni ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Köksal, M. F. (2013) Câfer Çelebi Maddesi, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/cafer-tacizade-cafer-celebi (30.07. 2022)
Memmedli, N. (2010). Mir Hamza Seyid Nigârî Divan. Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademiyası M. Füzûlî Adına Elyazmalar İnstitutu.
Memmedli, N. (2012). Mir Hamza Seyid Nigârî/ Nigâr-nâme. Bakü: Azerbaycan Milli İlimler Akademiyası M. Füzûlî Adına Elyazmalar İnstitutu.
Musakhanov, O. (2018). İsmail Siraceddin Şirvânî, Risaleler. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
Özel, R. O. ve Hakverdioğlu, M (2022). Amasya Tarihi (Cilt. 6), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.
Özkılınç, A. (2013). Mürşidi Aşk Olan Arif: Seyyid Nigârî, Hayatı, Eserleri, Düşünceleri. İstanbul: Seçil Ofset.
Rıhtım, M. (2015). Mirzâde Mustafa Fahreddin Ağabali’nin Hüma-yı Arş-Karabağlı Şeyh Mir Hamza Nigârî’nin Menâkıp-nâmesi. Bakü.
Taşlıova, M. M. (1999). Mir Hamza Nigârî’nin Nigârnâme Mesnevisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Çanakkale.
Turabi A. H. (2022). Amasya Tarihi (Cilt. 11), (Ed. S. Keçeci Kurt, R.O. Özel, M. Hakverdioğlu), Samsun: Amasya Belediyesi Yayınları.