AMASYA SANCAĞI’NDA AVARIZ VERGİSİ UYGULAMALARI (1691-1798)

Olağanüstü durumlarda devletin halktan toplamış olduğu örfi vergilerden birisi olan avarız vergisi, Osmanlı Devleti’nin ekonomik durumu ve halkın gündelik yaşamı açısından çok önemlidir. Bu verginin halka dağıtılması, toplanması ve hazineye aktarılması süreci birçok devlet görevlisinin sorumluluğu dâhilinde gerçekleşmekte ve verginin toplanması aşaması zamanla gündelik yaşam içerisinde birçok soruna da sebebiyet vermekteydi. Bu çalışmada; Başkanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan Maliyeden Müdevver Defterler ana kaynak olarak kullanılmış, ayrıca Mevkufat Kalemi Defterleri ve Amasya Şeriyye Sicillerinden çalışmayı desteklemek için ilgili bilgiler alınmıştır. Çalışmada, Osmanlı tarihi açısından önemli bir yerde olan Amasya Sancağı’na tabi kazâlardan 1691-1798 yılları arasında toplanan avarız vergisi üzerinde durulmuştur. 1691-1798 yılları arasında Amasya Sancağı’na bağlı kazâların ödedikleri vergi yüzyıl süreyle tespit edilmeye çalışılmış elde edilen veriler ışığında kazâlar arasında mukayese yapma imkânı da oluşmuştur. Ayrıca elde edilen veriler sayesinde 18. yüzyılda Amasya Sancağı’nın avarız vergisi miktarı, Amasya Sancağı’nın idari olarak bağlı olduğu Sivas Eyâleti’ne tabi diğer sancaklar ile de kıyas yapılmıştır. Ayrıca çalışmayı desteklemek açısından elde edilen veriler zaman zaman tablo ile verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı İmparatorluğu, Amasya Sancağı, 18. Yüzyıl, Avarız Vergisi.

AVARIZ TAX IMPLEMENTS IN AMASYA SANJAK (1691-1798)

The Avarız tax, which is one of the customary taxes that the state collects from the public in extraordinary situations, is very important in terms of the economic situation of the Ottoman State and the daily life of the people. The process of distributing this tax to the public, collecting it and transferring it to the treasury took place under the responsibility of many government officials, and the collection phase of the tax caused many problems in daily life over time. In this study; Maliyeden Mudevver Defter from Presidential Ottoman Archive were used as the main source, and the relevant information was obtained from Mevkufat Defter, Amasya Şeriyye Sicil to support the study. In the study, the Avarız tax collected between the years 1691-1798 from the districts subject to the Sanjak of Amasya, which has an important place in terms of Ottoman history, has been emphasized. In this study we attemted to determine the tax paid between the years of 1691-1798, the tax paid by the districts in the Sanjak of Amasya was tried to be determined for a century and in the light of the obtained data, it was possible to make a comparison between the districts. In addition, With this data we got, the amount of Avarız tax of the Sanjak of Amasya in the 18th century was compared with other sanjaks subject of Sivas State, to which the Sanjak of Amasya is administratively connected. In addition, the data obtained in order to support the study is presented in tabular occasionaly.

Keywords:

Ottoman Empire, Sanjak of Amasya, 18th century, Avarız Tax.,

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA) Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 3153, 3155, 3825, 3971, 3151, 3823, 3970, 3822, 2983, 3148, 2993, 1985, 2991, 3968, 2415, 3815, 3972, 3828, 3812, 3833, 3170, 2797, 3973, 3029, 6426, 7643, 2436, 3158.
Bab-ı Defteri, Mevkufat Kalemi Defterleri (MKFD), 28406, 27629.
Bab-ı Meşihat, Amasya Şeriyye Sicilleri (AŞS) 29, 53.
Aydın, Mehmet Akif (1991). Avârız, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.4. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s.108.
Barkan, Ömer Lütfi (1979). Avarız, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi. C.2. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. s. 13-19.
Çadırcı, Musa (2013).Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 26. Baskı, Ankara:Aydın Kitabevi.
Genç, Mehmet (2012). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. Ankara: Ötüken Yayınları.
Güçer, Lütfi (1974).XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler. İstanbul: Sermet Matbaası.
Güneş, Hüseyin (2017).Lale Devrinde Amasya, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
İnalcık, Halil (2009). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600. Çeviren: Ruşen Sezer. İstanbul: Yapı Kredi Bankası Yayınları.
Kılıç, Orhan (1997). 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devletinin İdari Taksimatı. Elazığ: Ceren Matbaacılık.
Küçük, Levent (2007).Osmanlı Vergi Hukukunda Avarız Kavramı ve Avarızın İdaredeki Rolü. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kütükoğlu, Mübahat (2018). Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisadi Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Öztürk, Temel (2004).İki Savaş Döneminde Trabzon (1680-1690/1723-1746). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pakalın, Mehmet Zeki (1983).Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C.1. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Pamuk, Şevket (2012). Osmanlı İmparatorluğunda Paranın Tarihi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Sahillioğlu, Halil (1991). Avarız. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.4. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. s. 108-109.
-------------------- (1995. Esedî. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C.11. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları. s. 368-369.
Sudi, Süleyman (2008). Osmanlı Vergi Düzeni (Defter-i Muktesid). Yayına Hazırlayan. Mehmet Ali Ünal, Isparta: Fakülte Kitabevi.
Şahin, İlhan-Emecen, Feridun (1991). Amasya. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.3. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. s. 1-3.
Tabakoğlu, Ahmet (2005). İktisat Tarihi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
-------------------- (2005). Toplu Makaleler I İktisat Tarihi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
-------------------- (1985).Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.