CEBELÜLERİN TOPLUMSAL KÖKENLERİ ÜZERİNE

Osmanlı timarlı ordusunun en önemli insan kaynaklarından biri olan cebelülerin kim oldukları tarihçiler tarafından çokça merak edilmişse da ortaya atılan görüşler genel anlamda birer varsayımdan öteye geçmemiştir. Bunun en önemli nedeni dönemin kayıtlarında onların toplumsal kökenlerini ortaya koyabilecek sistematik verilerin neredeyse yok denecek kadar az olmasıdır. Bu çalışma, Alman Seferi olarak bilinen 1532 yılında İspanya Kralı Şarlken üzerine yapılan askerî harekât sırasında tutulan bir yoklama defterinden yararlanarak bu soruyu aydınlatmaya çalışmaktadır. Bu defter, cebelülerin etnik kimlikleri ve memleket isimlerinin kaydedildiği günümüze ulaşmış birkaç mufassal yoklama defteri parçasının en kapsamlısı ve en eskisidir. Günümüze eksiksiz ve yekpare olarak ulaşamayan defterin bu araştırmada tespit edilen kısımları Topkapı Sarayı Arşivi kataloglarında birbirinden farklı isimlerle kaydedilmiş Rumeli sancaklarına ait 14 adet defter parçasından meydana gelmektedir. Söz konusu parçalar transkribe edilerek orijinal şekliyle yeniden bir araya getirilmeye çalışılıp analiz edilmiştir. Çalışmada bir taraftan cebelülerin etnik, dini ya da toplumsal statüleri anlaşılmaya çalışılırken; diğer taraftan, insanları cebelü konumuna getiren sosyoekonomik mekanizmalar irdelenmektedir. Böylelikle de timar sisteminin, daha genel bir anlamda devlet aygıtına dâhil olmanın, asimilasyoncu işlevi ortaya konmaktadır. Bu anlamıyla da çalışma, Balkanlarda İslamlaşma olgusunu anlamaya katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

1532 Alman Seferi, Cebelü, Gulam, Balkanlar

On the Social Origins of Cebelus

PDF

___

Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA), Mühimme Defterleri (ADVN.MHM.d.): Nr. 1, 5.
Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA), Kâmil Kepeci Kataloğu Defterleri (KK.d.): Nr. 70.
Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA), Topkapı Sarayı Arşivi Defterleri (TS.MA.d): Nr. 544, 734, 2204, 4175, 4195, 4199, 4431, 4755, 4927, 5531, 5532, 5535, 6807, 6811, 7506, 8303, 8533, 10645.
Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA), Topkapı Sarayı Arşivi Evrakları (TS.MA.e): Nr. 757-29.
Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri (BOA), Tahrir Defterleri (TT.d): Nr. 108 (Tırhala), 135 (Semendire), 160 (Vidin), 171 (İzvornik), 420 (Agriboz).
Akdağ, M. (1945), Timar Rejiminin Bozuluşu, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 3(4), 419-31.
Akdağ, M. (2010), Türkiye'nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Akgündüz, A. (1990), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı.
Akgündüz, A. (1992), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı.
Akgündüz, A. (1993), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri. İstanbul: Fey Vakfı.
Akgündüz, A. (1994), Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
Aličić, A. S. (1976), Popis Bosanske Vojske Pred Bitku Na Mohaču 1526. Godine, Prilozi za Orijentalnu Filologiju, 25, 171-202.
Barkan, Ö. L. (1980), Timar. Türkiye'de Toprak Meselesi: Toplu Eserler 1. İstanbul: Gözlem Yayınları, 805-872.
Barkan, Ö. L. (2000), Bir İskân ve Kolonizayon Metodu Olarak Sürgünler. Osmanlı Devleti'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Tetkikler-Makaleler. (edt. Hüseyin Özdeğer), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 509-554.
Barkan, Ö. L. (2000), H. 933-934 (M. 1527-1528) Malî Yılına Ait Bir Bütçe Örneği. Osmanlı Devleti'nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Tetkikler-Makaleler. (edt. Hüseyin Özdeğer), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 620-702.
Çelebi, C. S. (2016), Târîh-i Sefer-i Zafer-Rehber-i Alaman [Kanunî Sultan Süleyman'ın Alaman Seferi (1532)]. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Danişmend, İ. H. (1971), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
Delilbaşı, M., ve Muzaffer A. (2001), Hicri 859 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-ı Tırhala. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Emecen, F. M. (1993), Cebelü. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 188-189.
Erdoğru, M. A. (2014), Kanuni Sultan Süleyman’ın 1532 Tarihli Alman Seferi Ruznâmesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(1), 167-87.
Erkan, D. (2005), Matrâkçı Nasûh’un Süleymân-Nâmesi (1520-1537). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Fodor, P. (2009), Ottoman Warfare, 1300–1453. The Cambridge History of Turkey, Vol 1: Byzantium to Turkey, 1071–1453. (edt. Kate Fleet), Cambridge: Cambridge University Press, 192-226.
Günal, Z. (2007), Nöker. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 216-217.
Haldun, İ. (1997), Mukaddime I. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Hammer, J. V. (1994), Büyük Osmanlı Tarihi. İstanbul: Üçdal Naşriyat-Sabah.
İnalcık, H. (1991), Djebeli. EI2. Leiden: Brill, 528-529.
İnalcık, H. (1954), Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-ı Arvanid. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İnalcık, H. (2014), Stefan Duşan'dan Osmanlı İmparatorluğuna XV. Asırda Rumeli'de Hıristiyan Sipahiler ve Menşeileri. Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar I. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 139-188.
Jorga, N. (2009), Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
Koç, Ü. (2002), XVI. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Çavuşluk Teşkilatı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 395-420.
Koçi Bey (2007), Koçi Bey Risaleleri. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Kurt, Y. (2020), Osmanlı Ermenilerinde Türkçe Kişi Adları. Anadolu'da Kişi Adları. (edt. Yılmaz Kurt), Ankara: Akçağ, 503-529.
Ménage, V. L. (1965), Seven Ottoman Documents from the Reign of Mehemmed II. Documents from Islamic Chanceries. (edt. Samuel M. Stern), Oxford: Bruno Cassirer, 81-118, 223-229.
Ménage, V. L. (1965), Some Notes on the "Devshirme", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 29(1), 64-78.
Nasuh, M. (2019), Târîh-i Âl-i Osmân (Osmanlı Tarihi 699-968/1299-1561). İstanbul: T. C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
Özcan, A. (1999), Osmanlı Askeri Teşkilatı. Osmanlı. (edt. Güler Eren), Ankara: Yeni Türkiye Yayınevi, 551-557.
Özcan, A. (1999), Pencik. TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 226-228.
Peçevî, İ. (1968), Peçevî Tarihi. İstanbul: Son Telgraf Matbaası.
Selçuk, H. (2014), Savaş Esirlerinin Din Değiştirmesi (Nemçeli Esirler Örneği). Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(4), 1005-1013.
Soyudoğan, M. (2005), Tribal Banditry in Ottoman Ayntab (1690-1730). (Unpublished Master's Thesis), İstanbul: Bilkent University.
Uzunçarşılı, İ. H. (1988), Osmanlı Devleti Teşkilâtından Kapıkulu Ocakları. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Uzunçarşılı, İ. H. (2011), Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Zhelyazkova, A. (2002), Islamization in the Balkans as an Historiographical Problem: The Southeast-European Perspective. The Ottoman Empire and Its Heritage: Politics, Society and Economy. (edt. Suraiya Faroqhi ve Halil İnalcık), Leiden: Brill, 223-266.