BAZI FONETİK ÖZELLİKLERİN DOĞU ANADOLU AĞIZLARINDA KARŞILAŞTIRMALI ANALİZİ

Simgeler: ӓ - ə (Azerbaycan alfabesinde)ĝ – q (Azerbaycan alfabesinde) ĥ – x (Azerbaycan alfabesinde)Ağız ve şivelerde bir çok fonetik farklılık vardır ki, onlara edebi dilde rastlamıyoruz. Bu farklar Doğu Anadolu ağızlarında çoktur ve bu çalışmada da farkları Azerbaycan Türkçesiyle karşılaştırmalı analiz edilmiştir. Türkiye Türkçesinde kalın ve ince ünlülerin uyumundan dışarıda kalan bir çok alıntı kelimelerin Azerbaycan dilinde uyum yasasına uyduğunu görebiliriz. Örneğin: Türkiye Türkçesinde (TT) avare<Azerbaycan Türkçesinde avara, (TT) badem<(AT) badam, (TT) cevap<(AT) cavab, (TT) ezan<(AT) azan, (TT) helal<(AT) halal, (TT) kale<(AT) ĝala, (TT) selam<(AT) salam. Azerbaycan Türkçesinde olduğu gibi Doğu Anadolu ağızlarının bir çokunda da kalınlık ve incelik uyumundan dışarıda kalan alıntı kelimelerin ünlü benzerlikleri sonuçunda ünlü uyumuna bağlandığı görünür. Örneğin: Erzurum ağzında: (Şenkaya-Olur Türkmen ağızlarında): amanat<emanet (ӓmanӓt), ĝayfa<kahve (ĝӓhve), habar<haber (ĥӓbӓr), mayana<muayine (müayinӓ). Erzincan ağzında: adat<adet (ӓdӓd), manavra<manevra (manevr), ataş<ateş (atӓş), hayrat<hayret (heyrӓt), satan<zaten (onsuzda). Kars, Ardahan ve İğdır ağızlarında: cahal<cehal (cahıl), ĝuluba<kulübe (daĥma), satan<zaten (onsuzda), ataş<ateş (atӓş), sağabı<sahibi (sahibi). Van ve Bitlis ağızlarında: habar<haber (ĥӓbӓr), baĥhça<bahçe (bağça), menfeet<menfaat (mӓnfӓӓt) Elazığ ağzında: tana<tane (dӓnӓ), ataş<ateş (atӓş), barabar<beraber (bӓrabӓr), ecele<acele (tӓlӓsik), mekeme<mahkeme (mӓhkӓmӓ), masala<mesala (mӓsӓlӓn) ve d.

Anahtar Kelimeler:

Azerbaycan Türkçesi, Doğu Anadolu, ağızlar, fonetika

Some Phonetics Properties Comparative Analys In Eastern Anatols Dialects

There are many phonetic differences in dialects, they do not see in the literary language. These differences are numerous in the Eastern Anatolian dialects and differences are analyzed comparatively in this study with Azerbaijan Turkish. We can see in the Turkey Turkish many excerpts from the harmony of thick and thin celebrities and that they obey the law of integration in the Azerbaijani language. For example: İn Turkey Turkish (TT) avare< in the Azerbaijan Turkish avara, (TT) badem<(AT) badam, (TT) cevap<(AT) cavab, (TT) ezan<(AT) azan, (TT) helal<(AT) halal, (TT) kale<(AT) gala, (TT) selam<(AT) salam. It seems that connects to the vowel harmony as in the Azerbaijan Turkish in the Eastern Anatolian dialects citation famous similarities result. As in the Azerbaijan Turkish in the Eastern Anatolian dialects thickness and finesse the citation of the famous similarities of the words appear to be linked to the famous harmony. For example: İn the Erzurum dialect: (Shenkaya - İn the Olur Turkmen dialects): amanat<emanet, gayfa<kahve, habar<haber, mayana<muayine. İn the Erzincan dialect: adat<adet, manavra<manevra, atash<atesh, hayrat<hayret, satan<zaten. İn the Kars, Ardahan and İghdir dialects: cahal<cehal, guluba<kulube, satan<zaten, atash<atesh, saghabi<sahibi (sahibi). İn the Van and Bitlis dialects: habar<haber, bakhcha<bakhche, menfeet<menfaat. İn the Elazıgh dialect: tana<tane, barabar<beraber, ecele<acele, mekeme<mahkeme, masala<mesala etc.

Keywords:

Azerbaijan Turkish, Eastern Anatolia, dialectics, phonetica,

PDF

___

Buran, A., Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk Lehçeleri. 5. Baskı. Ankara: “Akçağ Yayınları”, Buran, A., Oğraş, Ş. (2003). Elazığ İli ağızları. Elazığ Valiliği, Elazığ Kültür Kurultayı, “Eleskav Yayınları”, No: 23, Elazığ Nisan, 212 s.Buran. A. (1997). Keban, Baskil ve Ağın yöresi ağızları. Ankara: “Türk Dil Kurumu Yayınları”, XIVEfendioğlu, S. (2009). Ağrı İli Ağızları. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring.Ercilasun, A.B. (2003). Kars İli ağızları. Ses bilgisi. Ankara: 386 s.Gemalmaz, E. (1995). Erzurum ili ağızları. 1-2-3, I cilt, Ankara”, “Türk Dil Kurumu Yayınları”, 410 Gönen, M.E. (2003). Van gölü Kuzey havzası ağızları. Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış yüksek lisans tezi, (Danışman: Doç. Dr. Sadettin Özçelik) Diyarbakır:Kartallıoğlu, Y. (2007). Azerbaycan Türkçesi. Türk Lehçeleri Grameri. Editör: Ahmet Bican Ercilasun, 1. Baskı, Ankara: “Akçağ”, (Hüseyin Yıldırım ile birlikte). Özmen, Ş. (2007). Muş-merkez ağzı. (İnceleme - Metin-Sözlük) Elazığ: 269 sÖztürk, İ. (2001). Adilcevaz ağzı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, (Danışman: Yar Doç. Dr. Veysi Sevinçli), Van.Sağır, M. (1995). Erzincan ve yöresi ağızları. İnceleme, metinler, sözlük. Ankara: “TDK Yayınları”, 436 s.Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler, Ankara: “Simurg Yayıncılık”