KINALIZÂDE ALİ EFENDİ’NİN NEFİS GÖRÜŞÜ
XIV. yüzyıldan itibaren genel İslam düşüncesinin ve özelde Türk/Osmanlı düşüncesinin karakteristiği farklı ve kimi zaman zıt felsefî ekolleri kaynaştırması ve tek bir sistem haline getirmesidir. Meşşâîlik, onu eleştiren Gazalîcilik, Meşşâîliğe alternatif olarak zuhur eden İşrâkîlik ve İbn Arabî’nin vahdet-i vücûdu bu yüzyıldan itibaren artık bağımsız ve muhalif felsefî-fikrî ekoller olmaktan çıkıp tek bir sistem içinde terkip edilmiştir. XVI. yüzyılda yaşamış önemli bir Türk-Osmanlı bilgini, düşünürü ve ahlakçısı olan Kınalızâde Ali Efendi (ö. 1572) de Ahlâk-ı Alâî’sinin nefsin mahiyetini ve kuvvelerini tartıştığı mukaddime bölümünde çağının fikrî/felsefî ruhunu yansıtmıştır. Şöyle ki o, mukaddimesinde Nasîruddîn Tûsî’nin (ö. 1274) Ahlâk-ı Nâsırî’sini temel almış, ancak nefsin basitliğinin ve gayr-cismanîliğinin ispatı ve uhrevî hayatın mahiyeti hususunda Tûsî’den ve İbn Sînâ’dan ayrılarak Gazâlî’ye (ö. 1111) yaklaşmış, idealar nazariyesi ve misal alemi meselelerinde Sühreverdî’nin İşrâkî bakış açısını benimsemiş, hayal alemi ile ilgili olarak da İbn Arabî’ye (ö. 1240) ve dolayısıyla sufilere uymuştur. Çalışmamızda, Kınalızâde’nin nefis hakkındaki görüşlerini adı zikredilen filozofların ve düşünürlerin konu hakkındaki görüşleriyle karşılaştırmalı olarak ele almaya çalışacağız
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı/Türk düşüncesi, Kınalızâde Ali Efendi, ahlak, psikoloji
-
ish/Ottoman scholar, thinker and moralist who lived in the 16th century, reflects the very intellectual/philosophical spirit of his age in his moral epistle Akhlāq-i Alā‘ī, being his most famous work, especially in its introduction, in which he discusses the nature and faculties of the soul. In this work and particularly in its introduction, he relied on Akhlāqī Nāṣirī by Naṣīruddīn Ṭūsī (d. 1274), a follower of Ibn Sīnā (d. 1037), but he di- verged from Ṭūsī and his teacher Ibn Sīnā to converge with the position of Ghazālī on such issues as the demonstration of the soul’s simplicity and incorporeality as well as the nature of the afterlife, adopting Shihāb al-Dīn Suhrawardī’s (d. 1191) point of view, mentioning him by name, on the Platonic Forms and the World of Image, following Ibn ‘Arabī (d. 1240) and thus the Sufis as regards the imaginal world. I shall address Kınal- ızâde’s views on the soul in comparison with those of the philosophers and thinkers above mentioned as far as the limits of an article allow
Keywords:
Ottoman/Turkish thought, Kınalızâde Ali Efendi, ethics, psychology,
___
- Chittick, William C., The Sufi Path of Knowledge, Ibn Arabi’s Metaphysics of Imagination, State University of New York Press, Albany 1989.
- Çakmakoğlu, Mustafa, “Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye Göre Hayal”, Ta- savvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 4, sayı: 10, Ocak-Haziran 2003.
- Ebû Zeyd, Nasr Hâmid, Felsefetu’t-Te’vîl, Dirâse fî Te’vîli’l-Kur’ân ‘inde Muhyiddîn İbn Arabî, el-Merkezü’s-Sekâfî el-‘Arabî, Beyrut 1998.
- Eş-Şehrezûrî, Şemsüddîn, Şerhu Hikmeti’l-İşrâk, ed. Hüseyin Ziyâî Torbetî, Müessese-i Mutâla‘ât ve Tahkîkat-ı Ferhengî, Tahran 1993.
- Gazâlî, Ebû Hâmid, Tehâfütü’l-Felâsife; Filozofların Tutarsızlığı, neşir ve tercüme: Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, Klasik Yayınları, İstanbul 2005.
- İbn Arabî, Muhyiddîn, el-Fütûhâtu’l-Mekkiyye fî Ma‘rifeti’l-Esrâr el- Mâlikiyye ve’l-Mulkiyye, Dâru İhyâ’ et-Turâs el-‘Arabî, Beyrut 1998, c. 2.
- İbn Miskeveyh, Ahlâkı Olgunlaştırma (Tehzîbu’l-Ahlâk), çvr. Abdulkadir Şener, İsmet Kayaoğlu, Cihad Tunç, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
- İbn Sînâ, Ebû Alî, en-Necât fî’l-Mantık ve’l-İlâhiyyât, ed. Abdurrahmân ‘Umayra, Dârü’l-Cîl, Beyrut 1992, c. 2.
- ------------, el-Adhaviyye fî’l-Me‘âd, (Felsefe ve Ölüm Ötesi; İbn Sînâ, Gazzâlî, İbn Rüşd, Fahreddin Râzî, haz. Mahmut Kaya, Klasik Yayınları, İstan- bul 2011 içinde).
- ------------, eş-Şifâ, et-Tabîiyyât, ed. Sa‘îd Zâyid, Mektebetü Âyetillâh el-Mar‘aşî, Kum 1404, es-Semâ‘ et-Tabîî, c. 1.
- ------------, İşaretler ve Tembihler (el-İşârât ve’t-Tenbihât), çvr. Ali Durusoy, Muhittin Macit, Ekrem Demirli, Litera Yayıncılık, İstanbul 2005.
- ------------, Risâletü Ahvâli’n-Nefs, ed. Fuâd el-Ehvânî, Dâru Bîbilyûn, Paris 2007.
- Kınalızâde Ali Çelebi, Ahlâk-ı Alâî, haz. Mustafa Koç, Klasik Yayınları, İstanbul 2007, s. 63.
- Oktay, Ayşe Sıdıka, Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî, İz Yayıncılık, İstanbul 2011.
- Sühreverdî, Şihâbüddîn, el-Mukâvamât (Mecmûe-i Musannefât-ı Şeyh-i İşrâk, ed. Henry Corbin, Seyyid Hüseyin Nasr, Necefkulî Habîbî, Mües- sese-i Mutâla‘ât ve Tahkîkât-ı Ferhengî, Tahran 1375 (1996) içinde), c. 1.
- ------------, İşrak Felsefesi: Hikmetü’l-İşrâk, çvr. Tahir Uluç, İz Yayıncılık, İstanbul 2009.
- ------------, el-Meşâri‘ ve’l-Mutârahât (Mecmûe-i Musannefât-ı Şeyh-i İşrâk, ed. Henry Corbin, Seyyid Hüseyin Nasr, Necefkulî Habîbî, Müessese-i Mutâla‘ât ve Tahkîkât-ı Ferhengî, Tahran 1375 (1996) içinde), c. 1.
- Tûsî, Nasîruddîn, Ahlâk-ı Nâsırî, Farsçadan Azerbaycan Türkçesine çvr. Rahim Sultanov, Türkiye Türkçesine Aktaranlar: A. Vahap Taştan ve Habil Nazlıgül, Fecr Yayınları, Ankara 2005.
- Uluç, Tahir, İbn Arabî’de Sembolizm, İnsan Yayınları, İstanbul 2007.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1985
- Yayıncı: Necmettin Erbakan Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
WHY THE WATER? THE VISION OF THE WORLD BY THALES OF MILETUS
ةيملاسلإابتكلايفعادبلإاةيضق لوغملادعب يجيفاكلانيدلاييحملئاسرءوضيف ريسفتلايف
ةيبدلأاةياورلاوهراثآوهتايحظحاجلا باتكللاخنمماشلادلابيف نييبتلاونايبلاوناويحلا
KINALIZÂDE ALİ EFENDİ’NİN NEFİS GÖRÜŞÜ
BİR VARAĞIN MERÂMI: “FECRU’Ṣ-ṢEMED FÎ İ‘RÂBİ “EKMELİ’L-HAMD”” ADLI ESER ÜZERİNE BİR İNCELEME