R. Marston Speight / Çev. Zişan TÜRCAN

HADİSTEKİ RİVAYET FARKLILIKLARINA BİR BAKIŞ

Bu çalışmanın esas aldığı temel, sahabilerin ardından gelen (tâbiî) bir derleyicinin, Peygamber’in meşhur arkadaşı Ebû Hureyre’den (ö. 53/678) dinlediği ve kaydettiği iddia edilen Peygamber sözlerinin en eski derlemesi olan Hemmam b. Munebbih’in (ö. 101/719 ya da 132/750)1Sahîfesi’dir. Mevcut birkaç el yazmasına göre eser 140 civarında hadis metni içermektedir. Ben Muhammed Hamidullah’ın2, Berlin ve Şam’da bulunmuş iki farklı el yazmasının mukayesesine dayalı olarak ortaya konulan 137 hadisin yer aldığı tahkikli nüshasını kullandım. Sahîfe (bir defter yaprağıdır ve dolayısıyla “el yazmasıdır”) klasik kitapların şekillenmesinden önceki asırda ortaya çıkmış hadis defterlerine işaret etmek için kullanılan bir terimdir.3 Bir kontrol grubu şeklinde kullanarak Hemmam b. Munebbih’in Sahîfesi’ni, İbn Hanbel (Musned), el-Buhârî (Sahîh) ve Muslim’in (Sahîh) eserlerinde bulunan aynı hadislerin yaklaşık 1500 farklı varyantı ile karşılaştırdım. Bu üç kitap 3./9. yüzyıla aittir. Varyantların çoğunun ilk râvisi Ebû Hureyre’dir, fakat Hemmam b. Munebbih, sened zincirinin ikinci halkasını teşkil eden diğer birkaç râviden sadece birisidir. Makaleyi kontrol edilebilir sınırlar içerisinde tutmak amacıyla ortaya konulan bu kitap seçimi gelişigüzel yapılmıştır. Sahîfe’nin metinleri tek tek en eski versiyonlar değildir, fakat eser bir bütün olarak mevcut içerisindeki en eskilerden biridir. Ayrıca içeriğinin tutarlı bir şekilde kısa ve özlü oluşu, pek çok rivayet farklılıklarında görülen detaylandırma örnekleriyle örtüşmüyor. Sahîfe’de yer alan varyantların büyük bir kısmı, ziyade (expansion), ihtisar (abridgement), hazf (omission), ilgâ (ellipsis), takdim ve tehir (inversion) ve benzerleri gibi genellikle önceki müdahalelerle biçimlenmiş nakletme uygulamalarının örneklerini sunmaktadır. Tahmin edilebileceği gibi, Hemmam’daki metinler ile İbn Hanbel, Buhârî ve Muslim’de kaydedilmiş aynı isnada sahip rivayetler, haberlerin manasına etki etmeyen birkaç hazf ve ziyade dışında neredeyse tam bir benzerlik taşır. Diğer taraftan aynı ha

Anahtar Kelimeler:

-

PDF

___

Alan J. Avery-Peck, “Rhetorical Argumentation in Early Rabbinic Pronouncement Stories” in Semenia, 64 (1993)
D.M. Dunlop, ed., Muntakhab Sivân al-hikma of Abû Sulaimân al-Sijistânî (The Hague: Mouton, 1979).
Dimitri Gutas, Des Greek, Wisdom Literature in Arabic Translation: A Study of the Graeco-Arabic Gnomologie (New Haven: American Oriental Society, 1975).
Dom Lucien Regnault, ed., Les Chemins de Dieu au Désert: La Collection Systématique des Apophtegmes de Péres (Paris: Solesmes, 1992). Mustafa Sâdık er-Râfi’î, İ’câzu’l-Kur’an ve’l-belâğa en-Nebeviyye, Matbaatu’l-muktetaf ve’l-mukattam,
Kahire, 1346/1928, 422. Yazar Sufyan’ın ifadesinin kaynağını vermemektedir.
Rhetoric, I, 1. Bu referans George A. Kennedy tarafından New Interpretation through Rhetorical
Criticism (Chapel Hill: Univ. of North Carolina Press, 1984), 10’da verilmektedir.
Douglas Burton-Christie, The Word in the Desert: Scripture and the Quest for Holiness in Early Christian Monasticism (New York and Oxford: Oxford University Press, 1993).
el-Hatîb el-Bağdâdî, Kitâbu’l-kifâye fî ilmi’r-rivâye, Dâru’l-kutubi’l-hadîs, trs.
Encyclopaedia of Islam, New Edition, “sahîfe” md.
er-Râmehurmuzî, el-Muhaddisu’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâî, (Dâru’l-fikr, Bey- rut, 1391/1971.
George A. Kennedy, New Interpretation through Rhetorical Criticism (Chapel Hill: Univ. of North Carolina Press, 1984).
Huneyn b. İshâk, The Libro de los buenos proverbios,ed., Harlan Sturm (Lexington: University of Kentucky Press, (1971).
Ignaz Goldziher, Muslim Studies, trc. C. R. Barber ve S. M. Stern (Chicago ve New York: Aldine Atherton, 1971)
İbn Hacer el-Askalânî, Tehzîbu’t-tehzîb, I-XII, Matbaatu’l-meclis dâiratu’l- meârif en-Nizâmiyye, Haydarâbât, 1325–28/1907. Yeni baskısı, Dâru sâdr, Bey- rut, 1968.
İbn Hindû, el-Kelîmu’r-ruhaniyye fî’l-hikem el-yunâniyye, Matbaatu’t-terakkî, Kahire, 1318/1900.
İbn Miskeveyh, el-Hikmetu’l-hâlide, nşr. A. Bedevî, Matbaatu’n-nahdâti’l- Mısriyye, Kahire, 1952.
Muhammed b. Sa’d, et-Tabakâtu’l-kubrâ, I-IX, Dâru sâdr, 1380/1960.
Mustafa Sâdık er-Râfi’î, İ’câzu’l-Kur’an ve’l-belâğa en-Nebeviyye, Matbaatu’l- muktetaf ve’l-mukattam, Kahire, 1346/1928.
Nabia Abbott, Studies in Arabic Literary Papyri, II, Qur’anic Commentary and Tradition (Chicago, The University of Chicago Press, 1967)
Norman Calder, Studies in Early Muslim Jurisprudence (Oxford: Clarendon Press, 1993)
R. Marston Speight, “The Musnad of al-Tayâlisî: A Study of Islamic Hadith as Oral Literature, (Doktora tezi, Hartford Seminary Foundation, 1970).
Rıf’at Fevzi Abdulmuttalib, Sahîfetu Hemmam b. Munebbih an Ebî Hureyre, Kahire, Mektebetu’l-hancî, 1985.
Sahîfah Hammam b. Munabbih: Arabic text of earliest extant work on hadîth, 10. baskı. (Luton, England: Apex Books Concern, 1399/1979).
Vernon K. Robbins, “The Chreia”, Greco-Roman Literature and the New Testament içinde, ed. David E. Aune (Atlanta: Scholars Press, 1988).
Vernon K. Robbins, ed., Ancient Quotes and Anecdotes: From Crib to Crypt (Sonoma, California: Polebridge Press, 1989).