42031

Ebû Hilâl el-ʻAskerî’nin Edebî Eleştiri Yöntemi ve Kaynakları

Ebû Hilâl el-ʻAskerî, hicrî üçüncü yüzyılın ikinci yarısında, zengin dil ve edebiyat bilgisi ve edebî zevki ile öne çıkmış çok yönlü bir alimdir. Onun belâgat ve edebiyat alanında meşhur olmuş eseri es-Sınâʻateyn, edebiyat, belâgat ve eleştiri alanlarında önemli bir kaynaktır. el-ʻAskerî’nin söz konusu kitabı, hicrî dördüncü yüzyılda ilerleme kaydeden belâgat ilimleri ile edebî eleştiri arasındaki yöntem farklılığına dair tartışmalar açısından da önem taşımaktadır. el-ʻAskerî kendisinden önce belâgat ve edebiyat sahalarında ele alınmış konulara, farklı görüşlere, hem Arap nesrine hem de Arap şiirine dair geniş bilgisine dayanarak yeni bir yazım metodu girişiminde bulunmuştur. Onun bu girişimi edebiyat tarihçileri arasında farklı yorumlanmıştır. Kimilerine göre bir belâgat alimi, kimilerine göre bir eleştirmen olan el-ʻAskerî kitabında belâgat, edebiyat ve eleştiri ilimlerini birleştiren bir yaklaşım sergilemiştir. Onun bu yaklaşımı, edebiyat ve belâgat ilimlerinin yöntemleri açısından tartışılmıştır. Bu çalışmada, es-Sınâʻateyn eseri üzerinden el-ʻAskerî’nin edebî eleştiride izlediği yöntem, edebî eleştirinin seyrindeki yeri, eleştiriye dair görüşlerinin kaynakları ve kitabının özgünlüğü ele alınacak; onun belâgat, edebiyat ve edebî eleştiri ilimleri arasındaki konumu hakkında ortaya konulan görüşler değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Edebiyatı, Belağat, Edebi Eleştiri, Ebû Hilâl el-ʻAskerî, es-Sınâʻateyn

Abū Hilāl al-ʿAskarī's Method of Literary Criticism and Its Sources

Abū Hilāl al-ʿAskarī was a versatile scholar of the second half of the third century, distinguished for his rich knowledge of language and literature and his literary pleasure. His famous work al-Sinā'atayn is an important source in the fields of literature, rhetoric, and criticism. al-ʿAskarī's book is also important in terms of the debates about the difference in methodology between rhetorical sciences and literary criticism, which made progress in the fourth century. al-ʿAskarī attempted a new method of writing based on the topics that had been discussed in the fields of rhetoric and literature before him, different opinions, and his extensive knowledge of both Arabic prose and Arabic poetry. His attempt has been interpreted differently among literary historians. In his book, al-ʿAskari, who was a rhetorical scholar according to some and a critic according to others, displayed an approach that combined the sciences of rhetoric, literature, and criticism. His approach has been discussed in terms of the methods of literature and rhetoric. In this study, al-ʿAskarī's method in literary criticism, his place in the course of literary criticism, the sources of his views on criticism and the originality of his book will be discussed through his work al-Sınaʿatayn, and the views put forward about his position among the sciences of rhetoric, literature and literary criticism will be evaluated.

Keywords:

Arabic Literature, Eloquence, Literary Criticism, Abū Hilāl al-ʿAskarī, al-Sinā,

PDF

___

Abbâs, İhsân. Târîhu’n-nakdi’l-edebî ʿinde’l-ʿArab, Nakdu’ş-şiʿr. Beyrut: Dâru’s-Sekâfe, 1983.
el-Âmidî, Ebu’l-Kâsım el-Hasan b. Bişr. el-Muvâzene beyne Ebî Temmâm ve’l-Buhturî. thk. Seyyid Ahmed Sakr - Abdullah el-Muhârib. 3 Cilt. Dâru’l-Meʿârif, Mektebetü’l-Hancî, 4. Basım, 1994.
Arslan, Ahmet Turan. “Askerî, Ebû Hilâl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 3/489-490. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991.
el-ʿAskerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbu’s-Sınâʿateyn, el-kitâbe ve’ş-şiʿr. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2008.
Atâullah, Emel. Ebû Hilâl el-ʿAskerî nâkiden. Ürdün: Câmiʿatü’l-Ürdüniyye, Master, 1996.
el-Câhız, Ebû Osman ʿAmr bin Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Ali Bû Mulahham. 3 Cilt. Beyrut: Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, 2009.
el-Câhız, Ebû Osman ʿAmr bin Bahr. Kitâbu’l-Hayevân. 7 Cilt. Lübnân: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2011. Dayf, Şevkî. el-Belâga, tatavvur ve târîh. Kahire: Dâru’l-Maʿârif, 1995.
Ferrûh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-ʿArabî. 6 Cilt. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1981.
el-Hamevî, Ebû Abdullah Şihâbüddîn Yâkût. Muʿcemu’l-udebâ, İrşâdü’l-erîb ilâ maʿrifeti’l-edîb. thk. İhsân Abbâs. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1993.
el-Hûlî, Emîn. Minhâcü tecdîd fi’l-belâga ve’n-nahv ve’t-tefsîr ve’l-edeb. Kahire: Dâru’l-Marife, 1961.
Hüseyn, Kusayy el-. en-Nakdü’l-edebî ʿinde’l-ʿArab ve’l-Yûnan. Lübnan: Müessesetu’l-Hadîse li’l-Kitab, 2003.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. eş-Şiʿr ve’ş-şuʿarâ’. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, 1982.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlu müşkili’l-Kur’ân. ed. Saʿd b. Necdet Ömer. Dımeşk: Müessesetü’r-Risâle, 2014.
İbn Tabâtabâ, Muhammed Ahmed el-Alevî. ʿİyâru’ş-şiʿr. thk. Abbas Abdüssâtir. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2. Basım, 2005.
İbnü’l-Muʿtezz, Ebu’l-Abbâs Abdullah b. Muhammed. Kitâbu’l-Bedîʿ. thk. İrfân el-Mataracî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfe, 2012.
el-Kâdî el-Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Abdilazîz. el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve husûmihî. Matbaʿatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî, 1966.
el-Kıftî, Cemâleddin b. Hasan. İnbâhu’r-ruvât âlâ enbâhi’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. 4 Cilt. Kahire, Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Müessesetu’l-Kütübu’s-Sekâfe, 1986.
Kudâme, Ebû’l-Ferec Kudâme b. Cafer b. Kudâme el-Kâtib el-Bağdâdî. Nakdu’ş-şiʿr. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, 2015.
Matlûb, Ahmed. İtticâhâtü’n-nakdi’l-edebî fi’l-karni’r-râbiʿ li’l-hicra. Beyrut: Vekâletü’l-Matbûʿât, 1973.
Mendûr, Muhammed. en-Nakdu’l-menhecî ʿinde’l-ʿArab. Kahire: Nahdatu Mısr, 1996.
el-Mübârek, Mâzin. el-Muʿcez fî târihi’l-belâğa. Dâru’l-Fikr, ts.
Özdoğan, Mehmet Akif. “İʿcâzu’l-Kur’ân Meselesinin Belâgat İlminin Gelişmesine Etkisi”. Dilbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/2 (2003), 113-127.
Özdoğan, Mehmet Akif. “Klasik Arap Edebî Tenkidine Genel Bir Bakış”. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi 12/1 (2015), 1-28.
Öznurhan, Halim. “Ebû Hilâl el-Askerî’ye Göre Lafız ve Anlam”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14 (2006), 141-157.
es-Safedî, Ebu’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed Arnavût - Mustafa Turkî. 29 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2000.
Sammûd, Hammâdî. et-Tefkîru’l-belâgî ʿinde’l-ʿArab. Libya: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîdi’l-Müttehide, 2010.
Selâme, İbrâhim. Belâgatu Aristo beyne’l-Arab ve’l-Yûnân. Kahire: Mektebetü’l-Anglo el-Mısriyye, 950.
es-Suyutî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr eş-Şâfiî. Buğyetü’l-vuʿât fî tabakâti’l-luğaviyyîn ve’n-nuhât. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim. 2 Cilt. Lübnân: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, ts.
Tabâne, Bedevî. Ebû Hilâl el-ʻAskerî ve mekâyîsuhû el-belâğiyye ve’n-nakdiyye. Beyrut: Dâru’-Sekâfe, 3. Basım, 1981.
Taşdelen, Hasan. “Belâgat İlmi ve Tarihi”. İslam Medeniyetinde Dil İlimleri. ed. İsmail Güler. 215-307. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
Zâyid, Ali. el-Belâgatu’l-ʿArabiyye, tarihuhâ, mesâdiruhâ, menâhicuhâ. Mısır: Mektebetu’ş-Şebâb, 1982.
ez-Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed bin Ahmed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâti’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.