II. Meşrutiyet Devri Pan-İslamizm Tartışmaları: İçtihad Dergisi ve Celâl Nûri Örneği

Bu çalışmada II. Meşrutiyet devri Pan-İslamizm tartışmalarına yer verilmiştir. Özellikle Batıcıların yayın organı olan İçtihad dergisinde bu kavramla ilgili tartışmalar konu edinmiş ve Batıcı bir aydın olan Celâl Nûri’nin Pan-İslamizm’e yaptığı katkılar üzerinde durulmuştur. Bu bağlamda İçtihad dergisinde çıkan Pan-İslamizm muhtevalı makaleler ve Celâl Nûri’nin 1913 yılında yayınlanan ‘’İttihad-ı İslam’’ adlı eseri incelenmiştir. Tüm bu verilerden hareketle özellikle Celâl Nûri’nin Pan-İslamizm fikrine yaptığı katkılar irdelenmiştir. Sonuç olarak Celâl Nûri’nin tüm II. Meşrutiyet devri aydınları içinde Pan-İslamizm fikrine en fazla katkısı olan Osmanlı aydını olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Pan-İslamizm, II. Meşrutiyet, İçtihad, Celâl Nûri, Pan-Islamism, II. Constitutionalism, Ijtihad, Celâl Nûri.

II. Constitutional Era Pan-Islamism Debates: The Journal of Ijtihad and the Case of Celal Nuri

In this study, the Pan-Islamism debates of the Second Constitutional Period are included. Especially in Ijtihad, the magazine of those who have a Western worldview, discussions about this concept were discussed and the contributions by Celâl Nuri, an intellectual with a Western worldview, to Islamism were emphasized. In this context, articles on Pan-Islamism published in Ijtihad magazine and Celâl Nûri's work named "İttihad-ı İslam" published in 1913 were examined. Based on all these data, especially Celal Nuri's contributions to Pan-Islamic thought were examined. As a result, It has been concluded that Celal Nuri was the Ottoman intellectual who contributed the most to the idea of Pan-Islamism among the intellectuals of the II. Constitutional period

Keywords:

Pan-Islamism, II. Constitutionalism, Ijtihad, Celâl Nûri.,

PDF

___

ABDULAZİM BANARİ, ‘’ Âlem-i İslam’da İntibah’’, İçtihad, 30 Mayıs 1329 (12 Haziran 1913), Dördüncü Sene, Numro: 68.
ALİ BAŞ HANBE, ‘’İttihad-ı İslam’’, İçtihad, 2 Mayıs 1329 (15 Mayıs 1913), Dördüncü Sene, Numro: 64.
AKSANYAR, N., Çağdaşlaşmaya Giden Yolda Celal Nuri ve Fikir Alanında Etkinliği, Doktora Tezi, Ankara 1993.
ARTUÇ, N. ve Uzunaslan, A., ‘’İttihat ve Terakki’nin Ortadoğu ve Uzakdoğu’daki Panislamizm Politikalarına İlişkin Şekip Arslan’ın Yayınlanmamış Mektupları’’, SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 2004, S.2, s .39-52.
ATAMAN, B., ‘’Türkiye’de İlk Basın Yasakları ve Abdülhamid Sansürü’’, Marmara İletişim Dergisi, S. 14, Ocak 2009, İstanbul, s.21-49.
AYDIN, C., İslam Dünyası Fikri: Küresel Bir Entelektüel Tarih Çalışması, Alfa Yayınları, (çev: Hasan Aksakal), İstanbul 2021.
BAĞLAMA, C., Bir Geçiş dönemi Aydını Olarak Celâl Nûri (İleri) ve Görüşleri, Doktora Tezi, İstanbul 2000.
BAYUR, Yusuf H., Türk İnkılabı Tarihi: Fikir Cereyanları, İnkılap Hareketleri, İç Didişmeler, Birinci Genel Savaşın Patlak Vermesi, TTK Basımevi, C.1, Kıs: 4, Ankara 1991.
BUZPINAR, Şit T., ‘’Celâl Nûri’nin Batılılaşma ve İslam Anlayışları Üzerine Notlar’’, Muhafazakâr Düşünce, Yıl: 4, S. 16-17, Bahar-Yaz 2008, s. 215-232.
CELÂL NÛRİ, ‘’ İslâmda Vücûb-ı Teceddüt I’’, İçtihad, 15 Kanunusani 1327 (28 Ocak 1912), Üçüncü Sene, Numro: 39.
------------., ‘’ İslâmda Vücûb-ı Teceddüt II’’, İçtihad, 1 Şubat 1327 (14 Şubat 1912), Üçüncü Sene, Numro: 40.
------------., ‘’ İslâmda Vücûb-ı Teceddüt III’’, İçtihad, 15 Şubat 1327 (28 Şubat 1912), Üçüncü Sene, Numro: 41.
------------., İttihad-ı İslam’ın Mazisi, Hâli, İstikbâli, Yeni Osmanlı Matbaası, İstanbul 1331.
------------., İttihad-ı İslam ve Almanya, Yeni Osmanlı Matbaası ve Kütüphanesi, İstanbul 1333.
DİKİCİ, E., Celâl Nûri İleri’de Türk Modernleşmesi ve İnkılapları, İksad Basımevi, Ankara 2019.
EGE, Nezahat N., Prens Sabahattin: Hayatı ve İlmi Müdafaaları, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1977.
HANİOĞLU, M.Ş., Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük, İletişim Yayınları, C.1, İstanbul 1985.
HATİPOĞLU, İ., ‘’Osmanlı Aydınlarınca Dozy’nin Tarih-i İslamiyet’ine Yöneltilen Tenkitler’’, İslam Araştırmaları Dergisi, S. 3, Yıl:1999, s. 197-213.
KARA, İ., Hilafet Risaleleri: II. Abdülhamit Devri, Klasik Yayınları, C.1, İstanbul 2002.
---------., İslamcıların Siyasi Görüşleri: Hilafet ve Meşrutiyet, Dergâh Yayınları, C.1, İstanbul 2017.
---------., Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi: Metinler Kişiler, Dergâh Yayınları, C.1, İstanbul 2020.
KARPAT, Kemal H., İslam’ın Siyasallaşması: Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Kimlik, Devlet, İnanç ve Cemaatin Yeniden Yapılandırılması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, (çev: Şiar Yalçın), İstanbul 2004.
KILIÇ, S., ‘’Bir Siyasal Düşünce Hareketi Olarak Garpçılar ve Onların Batı Medeniyeti Hakkındaki Düşünceleri’’, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Dergisi, S. 5, Erzurum 1991, s.102-112.
LANDAU, Jacob M., Pan-İslam Politikaları: İdeoloji ve Örgütlrnme, Anka Yayınları, (çev: Nigar Bulut), İstanbul 2001.
MARDİN, Ş., Jön Türklerin Siyasi Fikirleri (1895-1908), İletişim Yayınları, İstanbul 2008.
Meydan Larousse; Büyük Lügat Ve Ansiklopedi, Sabah Gazetesi Yayınları, C.15, İstanbul 1992.
Osmanlı Terakki Ve İttihat Cemiyeti Paris Yazışmaları Kopya Defteri (1906-1908), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, (çev: Çiğdem Önal Emiroğlu-Kudret Emiroğlu), İstanbul 2017.
ÖZBOZDAĞLI, Ö. ve ÖNEN, N., İttihat ve Terakki Cemiyetinin 1911 Kongresi ve Siyasi Programı: İttihat ve Terakki Cemiyetinin En Uzun Yılı, Detay yayıncılık, Ankara 2017.
ÖZCAN, A., Panislamizm Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924), İsâm Yayınları, Ankara 2020.
PEKDOĞAN, C., Batıcı bir düşünür olarak Kılıçzade Hakkı (1872 -1960 ), Doktora Tezi , Ankara 1999.
SAFA, P., Türk İnkîlâbına Bakışlar, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2010.
SHAW, Stanford J. ve SHAW, Ezel K., Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, E Yayınları Tarih Dizisi, (çev: Mehmet Harmancı), İstanbul 1983.
TROYSKİLİ AHMED TÂCEDDİN, ‘’Alem- i İslam-Ahval-i Umumiyye-i İslamiye ve İstikbal-i İslam 3’’, Sırat-ı Müstakim, 22 Muharrem 328 Perşembe/ 21 Kânûnisânî 325/ C.3 - Aded: 74.
TUNAYA, Tarık Z., İslamcılık Cereyanı, Cumhuriyet Gazetesi Yayınları, İstanbul 1998.
-----------------------., Türkiye’de Siyasal Partiler: II. Meşrutiyet Dönemi, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
TÜRKÖNE, M., Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu, İletişim Yayınlar, İstanbul 1991
VAMBERY,A., Der Islam in Neunzehnten Jahrhundert: Eine Culturgeschichtliche Studie, F.A.Brockhaus, Leipzig 1875.