Gelalı Arkhestratos’un Gözünden Batı Anadolu’daki Lezzet Olgusu

Öz: M.Ö. 4. yüzyıl gastronomi yazarlarından Gelalı Arkhestratos’un eseri Hedypatheia Sicilya’dan Karadeniz’e kadar uzanan sahil kesiminde 60 farklı yerleşim yerinden yüzlerce çeşit balık ve birçok şarap önerisi sunan bir şiirdir. Henüz düzenli bir şekilde besin maddelerine ulaşmanın bile zor olduğu bir dönemde, ayrıca Perslerle Yunanlar arasındaki çekişmeler nedeniyle tekinsiz bir konumda bulunan coğrafyada yapılan geziler sonucunda kaleme alınmış olması ona ayrı bir önem kazandırmaktadır. Bu makalenin amacı şairin önerilerinde önemli bir yer tutan Batı Anadolu kıyı kentlerindeki lezzet olgusunu incelemektir. Bu iş için öncelikle onun önerilerinin Antik Çağ beslenme düzeninde ne derece kabul gördüğünün ortaya konması gerekmektedir. Deipnosophistai’nin aracılığıyla günümüze ulaşan fragmanlar konuya ilişkin temel çıkış noktalarını oluşturmaktadır, bununla birlikte Aristoteles’in Historia Animalium adlı eserinin 4-6 numaralı kitapları ile Oppianos’un Halieutica adlı 5 kitaplık eseri dönemin balık çeşitleri hakkında aydınlatıcı bilgiler içerir. Plinius’un daha geç dönemde kaleme almış olduğu Historia Naturalis adlı eserinin deniz canlılarıyla ilgili olan 9 numaralı kitabı da onların eksikliklerini tamamlayacak niteliktedir. Çeşitli yazılarıyla Hippokrates ve Alimentarum Facultatibus adlı eseriyle Galenos şairin önerdiği besin maddelerinin sağlık ve insan bedeniyle ilişkilerini aydınlatıcı rol üstlenirler. Romalı yazarlardan Cato, Varro ve Columella fragmanlarda yer alan şaraplar hakkında Romalıların Yunanlara dayandırdığı bilgi birikimini görünür kılmanın en iyi aracılarıdır. Orta ve Yeni Komedi Dönemine ait birçok oyunda yer alan yemek içerikli sahneler de neyin lezzetli kabul edilmesi gerektiği sorusuna cevap verecek niteliktedir. Apicius’un De Re Coquinaria adlı eserininin balık ve balık soslarına ayrılmış 9 ve 10 numaralı kitapları ise şiirde adı geçen balıkların ne şekilde pişirildiğini anlamamıza yardımcı olacaktır. Bu çalışmanın sonucunda Arkhestratos’un önerilerinin Antik Çağ boyunca kabul gören bir lezzet anlayışına uygun olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Archestratos, Hedypatheia, Western Anatolia, Fish, Wine, Food Habits

Western Anatolian Taste Fact in Sight of Archestratos of Gela

Hedypatheia, a work by 4th century BC gastronomy writer Archestratus of Gela, is a poem that offers suggestions regarding hundreds of types of fish and wine from almost 60 different places along the coast that stretches from Sicily to the Black Sea. The fact that it was written in a time when it was still difficult to even find foodstuffs regularly, and also as a result of trips made in the geography which is located in an uncanny (dangerous) location due to conflicts between the Persians and Greeks; brings it into a particular prominence (importance). Purpose of this article is to examine the phenomenon of taste in the coastal cities of Western Anatolia, which constitutes an important part of the poet’s suggestions. To accomplish this, it is necessary firstly to reveal/present the extent to which his suggestions gained acceptance in the diet of the Ancient Ages. The fragments that have reached our day through of Deipnosophistai provide basic starting points regarding the topic. Additionally, 4th-6th books of Aristotle’s work titled Historia Animalium and Oppian’s work Halieutica with five books also shed light on the types of fish that existed during the time. 9th book of Plinius’ work titled Historia Naturalis on marine animals, which was written at a later time, fills in the gaps missing in previous works. Several writings by Hippokrates, and Galen’s work titled Alimentaum Facultatibus play an enlightening role in relations (connections) of foodstuffs suggested by the poet with health and human body. Roman writers Cato, Varro and Columella are the best intermediaries (means) of making visible accumulation of knowledge, which Romans based upon Greeks, about wines in fragments. Scenes containing food in many plays belonging to Middle and New Comedy Period also provide answer to the question 'what was considered tasty (what should be accepted/regarded as tasty) at the time'. Books 9 and 10 of Apicius’ work titled De Re Coquinaria, designated to fish and fish sauces, also help (to) understand how the fish mentioned in the poem were cooked. As a result of this study (in conclusion), it was understood that Archestratos’s suggestions complied with a taste concept which had gotten acceptance during Ancient Age.

Keywords:

Archestratos, Hedypatheia, Western Anatolia, Fish, Wine, Food Habits,

PDF

___

Akşıray, F. (1987). Türkiye Deniz Balıkları ve Tayin Anahtarı. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Alexis, Dem. (1970). Select Papyri. Poetry. Middle Comedy and New Comedy, 4th and 3rd Centuries B.C. Trans. by. Page, D. L. p. 232-234.
Andrews, A. (1948). Osyters as a Food in Greece and Rome. The Classicaş Journal, 43/5, 299-303.
Apic. (2006). Apicius: A Critical Edition With an Introduction and English Translation. Grocock, C & Grainger, Prospect Books.
Arist. H.A. (1970). History of Animals IV-VI. (Trans. by. Peck, A. L. London & Harvard). Loec Classical Library.
Arkhestr. Frg. (1994). Archestratus: Fragments From The Life of Luxery. (Trans. J. Wilkins & S. Hill). Prospect Books.
Ath. (2006). The Learned Banqueters. (Trans. by S. Douglas Olson). Harvard. Loeb Classical Library.
Cat. Agr. (1935). On Agricultura. (Trans. by. W. D. Hooper). London & Harvard, Loec Classical Library.
Dalby, A. (1997). Siren Feasts: A History of Food and Gastronomy in Greece. Routledge Press.
Dalby, A. (2003). Food in the Ancient World From A to Z. Routledge Press.
Dalby, A. (2003b). Archestratos: Where and When. J. Wilkins, D. Harvey, M. Dobson. (Eds). Food in Antiquity (p. 400-412).
Davidson, A. (1997). Courtesans and Fishcakes. Harper Collins Press.
Donahue, J. F. (2015). Food and Drink in Antiquity. Bloomsbury Books.
Douglas, S. D. & Sens, A. (t.y). Archestratos of Gela: Greek Culture and Cuisine in the Fourth Century BCE. Oxford, Oxford University Press.
Erim, M. (1987). Latin Edebiyatı. Remzi Kitabevi.
Gal. Alim. (2003). On the Propertius of Foodstuffs (De Alimentorum Facultatibus). (Trans. by. O. Powell). Cambridge University Press.
Hdt. (2002). Heredot Tarihi. (Trans. by. M. Ökmen). İş Bankası Yayınları.
Hekataios FgrH. (2023). https://referenceworks.brillonline.com/entries/brill-s-new-pauly/hecataeus-e505840.
Hes. Op. (1991). Hesiodos Eseri ve Kaynakları, (Trans. by. S. Eyüboğlu, & A. Erhat). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Hom. Il. (2004). İlyada. (Çev. A. Erhat - A. Kadir). Can Yayınları.
Hor. Car. (1994). Iambuslar, Lirik Şiirler, Saturalar, Mektuplar. (Trans. by. T. Uzel). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Güveloğlu, A. (2022). Antik Çağ Mutfak Kültürü. Pinhan Yayıncılık.
Leigh, M. (2015). Food in Latin Literature. J. Wilkins, & R. Nadeau (Eds.), A Companion to Food in the Ancient World (p. 43-52). Blackwell Publishing.
Matro Frag. (1999). Matro of Pitane and the Tradition of Epic Parady in the Forth Century BCE Text, Translation and Commentary. (Trans. by S. Douglas Olson & S. Alexander). American Philological Association Press.
Op. Hal. (2020). Oppian’s Halieutica. (Trans. by. E. Kneebone). Cambridg University Press.
Petr. Sat. (2003). Satyricon. (Çev. G. Özaktürk). Dost Kitabevi.
Plat. Rep. (1971). Devlet. (Çev. S. Eyüboğlu-M. Ali Cimcoz). Remzi Kitabevi Yayınları.
Plat. Symp. (2012). Şölen-Dostluk. (Çev. Sabahattin Eyüboğlu-Azra Erhat.) İş Bankası Yayınları.
Plin. N. H. (1969). Natural History Vol. V: Books 17-19. (Trans. by H. Rackham). Loeb Classical Library.
Plut. Caesar. (2007). Paralel Yaşamlar, İskender&Caesar. (Çev. F. Akderin). Alfa Yayınları.
Rowe, G. (2006). The Emergenge of Monarchy: 44 BCE - 96 CE. A Companion to Roman Empire. D. S. Potter (Ed.), (p. 114-125). Blackwell Publish.
Ryan, F. X. (1993). Some Observations on the Censorship of Claudius and Vitellius, A.D. 47-48. Jhon Hopkins University Publish. The American Journal of Philology, 114 (4), 611-618.
Strb. (2006-2011). Geography. (Trans. By H. Leonard). Loeb Classical Library.
Tekin, O. (2010). Eskiçağ’da İstanbul’da Balık ve Balıkçılık. Arkeoloji ve Sanat Yayınları. Vit. Arc. (2017). Mimarlık Üzerine. (Çev. Ç. Dürüşken). Alfa Yayınları.
Wilkins, J. (2000). The Boastful Chef. Oxford University Press.
Wilkins, J & Hill, S (1994). Archestratus: Fragments From the Life of Luxery. Prospect Books.