Çukurova Türkmenlerinin Son İskânı

Osmanlı Devleti’nin 17. ve 18. Yüzyılda Doğuda ve Batıda yaptığı uzun savaşlar ve Celali isyanları Osmanlı Devleti’nin idarî, malî, iktisadî, adlî ve içtimai nizamının bozulmasına neden oldu. Bu durum bütün Anadolu’da olduğu gibi Çukurova bölgesinde de hissedildi. Ramazanoğluları, Özeroğuluları, Kosonoğulları Yüreğir gibi Üçoklu ve Bozoklu Türkmen boyları da siyasi varlıklarını ve sosyal statülerini kaybettiler. Bu boy ve ailelerin yerlerine yeni ayan ve derebeyler hâkim olup bölgede kendi iktidarlığını tesis edip devlet nizamını tanımadılar. Osmanlı Devleti asayişsizliği görülen bu Türkmen aşiretlerini değişik yerlere iskân ettiyse de bölgedeki istikrarı sağlama konusunda istediği neticeye ulaşamadı. Ancak 1865 yılında Çukurova Türkmen Aşiretlerini yerleşik hayata geçirmek, bölgeyi tekrar devlet idaresine katmak, vergi ve asker almak, bölgeyi tarım yapılabilir bir hale getirmek için daha önce yaptığı ıslah çalışmalarından son derece farklı ve ciddi bir çalışma yaptı. Fırka-i İslahiye adı verilen bu reform ordusu ile bölge Kozanoğulları, Küçükalioğulları, Gökvelioğulları, Karsantıoğulları, Menemencioğulları gibi ayan ve derebeylerin hâkimiyetinden kurtarıldı. Bölge Türkmen aşiretleri zorla da olsa yerleşik hayata geçirildi. Yeni şehirler, kasaba ve köyler kuruldu. Böylece Çukurova ve Gâvur dağları kısa sürede devlet nizamının tesis edildiği, tarım yapılan, asker ve vergi alınan bir bölge haline geldi.

Anahtar Kelimeler:

Çukurova, Türkmen Aşiretleri, Fırka-i İslahiye, Ayan ve derebeyler, kozanoğlu, Turkmen Tribes, ayan and feudal lords, Kozanoğlu, Ayan and feudal lords, Kozanoglu

Çukurova Turkmens’ Last Settlement

The long wars of the Ottoman Empire in the East and the West in the 17th and 18th centuries and the Celali revolts caused the administrative, financial, economic, judicial and social order of the Ottoman state to deteriorate. This situation was felt in the Çukurova region as well as in the whole of Anatolia. Türkmen tribes from Üçoklu and Bozok, such as Ramazanoğluları, Özeroğluları, Kosonoğulları Yüreğir, also lost their political existence and social status. These tribes and families were replaced by new ayans and feudal lords, and they established their own power in the region and did not recognize the state order. Ottoman Empire settled these Turkmen tribes in different places, they could not achieve the desired result in terms of ensuring stability in the region. However, in 1865, it made a very different and serious work from the previous improvement works in order to settle the Çukurova Turkmen Tribes, to reintegrate the region into the state administration, to collect taxes and soldiers, and to make the region arable. With the name Fırka-i İslahiye, the region was saved from the dominance of ayan and feudal lords such as Kozanoğulları, Küçükalioğulları, Gökvelioğulları, Karsantioğulları and Menemencioğulları. The Turkmen tribes of the region were settled, albeit forcibly. New cities, towns and villages were formed. Thus, Çukurova and Gavur Mountains became a region where state order was established, agriculture was done, soldiers and taxes were taken in a short time.

Keywords:

Çukurova, Turkmen Tribes, Fırka-i İslahiye, Ayan and feudal lords, Kozanoglu,

PDF

___

I.Başkanlık Osmanlı Arşivi
BOA., İ. MVL., 559/25130, lef:1.
BOA., İ. MMS., 30/1267, lef:1–2-3-4. BOA., İ. MVL., 546/24529.
BOA., İ. MMS., 30/1256.
BOA, C. DH., 204/10153.
BOA. C.DH., 164/8197.
BOA. MVL., 5/23, lef:5
BOA. Hat, 448/22337
II. Kaynak Eserler
-AHMET CEVDET PAŞA; Tezâkir,21-39 (Yayınlayan: Cavid Baysun), TTK Yayınları, Ankara 1991.
------------------------------; Ma’rûzât, (Yayınlayan:Yusuf Halaçoğlu), Çağrı Yayınları, İstanbul,1980. - -LANGLOİS, V.,anglois, Kilikya’ya Yolculuk, (Çev: Ayşe Ateşoğlu- Editör S. Haluk Uygur), Adana Alparslan Türkeş Bilim ve Teknoloji Üniversitesi Yayınları, Adana 2021.
III. Süreli Yayınlar
-Salname-i Vilâyat-i Adana H. 1297
-Salname-i Vilâyat-i Adana. H. 1309
IV. Araştırma ve İnceleme Eserler
- Ahmet Refik, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, İstanbul Devlet Matbaası, İstanbul 1930.
- BİLGİLİ, A.S., Tarsus Sancağı Ve Tarsus Türkmenleri, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 2001.
- BUYRUK, H., Kozan’da Memluklu İzleri Ve Helvacızade Arastası, Bizm Repro Ofset Matbaacılık, Ankara 2011.
- ÇELİK, A. B., “Fırka-i İslâhiye,” Yüksek Lisans tezi, Kahramanmaraş 2008.
- DUOMONT, P.,umont “1865 Tarihinde Güneydoğu Anadolu’nun Islahı” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, İstanbul 1979-1980, s. 369-394.
- HALAÇOĞLU, Y., XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, TTK Yayınları, Ankara 1997.
- --------------------, “Tapu Tahrir Defterlerine göre 16. Yüzyılın İlk yarısında Sis(Kozan) Sancağı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sayı:32, İstanbul 1979, s. 819-892.
- …………………, “Fırka-i İslâhiye ve Yapmış olduğu İskân” , İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, sayı:27, İstanbul 1973, s. 1-20.
- KARLANGIÇ, O, “Arşiv Belgelerine Göre Keferdiz Nahiyesi (1516-1969)”, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Cilt: 14, Sayı:88, 2021, s. 301-320. - --------------------, “19. Yüzyıl Ortalarında Ayanlar Kavgasına Bir Örnek: Abdülfettahzâdelerle Köse Bekirzâdeler Arasındaki Çatışmalar”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 29, Şubat 2022, s.69-97.
- --------------------, “19. Yüzyılın Başlarından Birinci Meşrutiyet’in İlanına Kadar Akbez Nahiyesi Ve Karabeyzadeler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 89, Haziran 2022, s.15-28.
- --------------------, “19. Yüzyılın Ortalarında Antakya-Maraş Güzergâhında Asayiş Sorunları ve Devlet Düzeninin Yeniden Tesisi”, Siyasi, Sosyal, Ekonomik Bakış Açılarıyla Ortaçağ’dan Cumhuriyet’e Yeni Yaklaşımlar, Ed. Tekin İdem, Ankara, Sonçağ Akademi Yayınları, 2022, s.185-211.
- KOZANOĞLU, A., Münir; Kozanoğulları, Bakış Müessesi, İstanbul.1983.
- KURT, Y., “Sis Sancağı Mufassal Tahrir Defteri Tanıtımı Ve Değerlendirilmesi” ”OTAM., Sayı:1.2, Ankara 1991, s. 151-200.
- KÜTÜK, A., Kozanoğulları Tarihi, Ekrem Yayınları, Adana 2004.
- MERT, Ö., “Âyan”, DİA, Cilt:4, s.195-198;
- ORHUNLU, C., Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, Eren Yayıncılık İstanbul 1987.
- SAKAOĞLU, N., Anadolu Derebeyi Ocaklarından Köse Paşa Hanedanı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
- SÜMER, F., Oğuzlar, İstanbul,1992.
- - ----------------, Çukurova Tarihine Dair Araştırma”, DTCF Tarih Dergisi, sayı: 1 Ankara 1963, s. 1-98.
- ÜNAL, A., “Çukurova’nın Antik Devirlerde Taşıdığı İsimler ve Fiziki Ve Tarihi Coğrafyası”, Adana Köprübaşı, Yapı Kredi Yayınları. İstanbul, 2000.
- YAĞCI, Ö., Dadaloğlu Yaşamı Ve Bütün Şiirleri, Gün Yayıncılık, İstanbul 2006.
- YAVUZ, N., “Fırka-i İslahiye Ordusunun Özellikleri ve Faaliyetleri”, Akademik Bakış Dergisi, cilt:5, sayı:10, yaz 2012, s. 113-127