Memlük Müfessiri Ḳurtûbî’nin Yaratılış ve Irk Kavramına Yaklaşımı (Nisâ Sûresi 1 ve Rûm Sûresi 22. Âyet Bağlamında)

Tarih boyunca yaratılış ve ırkların varlığı konusunda birçok teori, hipotez ve görüş insanlığın düşünce ve inanç dünyasını meşgul etmiştir. Ḳur’ân’ı Kerîm’de yoktan yaratma bir iman konusudur. Yaratma fiili Ḳur’ân’a göre sadece Allah’a aittir. Ehl-i Kitâb ile Müslümanlar arasında, çeşitli mezhep ve yorumlarında farklılıklar olmakla birlikte, evrenin ve insanın yaratılışıyla ilgili bu çok önemli iddialarda aynı ortak görüş mevcuttur. Ḳur’ân, ırkları değil, ırkçılığı reddetmektedir. Irkların varlığı bir âyet olması itibariyle yaratılış programının bir parçası durumundadır. Nitekim insanlar, Ḳur’ân’a göre aynı kaynaktan yaratılmışlar, aralarında fizyolojik ya da biyolojik bir üstünlük yoktur. Üstünlüğün tek ölçüsü ise takvadır/sorumluluk bilincidir. Memlükler devri, İslâmî ilimlerdeki gelişme bakımından İslâm tarihinin en parlak dönemlerinden biridir. Bu dönemde ḳıraat, tefsir, hadis ve fıḳıh alanlarında önemli âlimler yetişmiştir. Rivayet, dirâyet ve aḥkâm tefsirlerinin güzel örneklerinin yazıldığı bu dönemin en meşhur müfessirlerinden birisi Endülüs menşeli el-Ḳurṭûbî’dir. el-Ḳurṭûbî, “el-Câmiʿu li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân” adlı eserinde Hz. Âdem ve eşi Hz. Havva’nın yaratılışı ve ırklarla ilgili âyetleri, Ḳur’ân çerçevesinde ve rivayetlere dayanarak ele almış ve yorumlamıştır. Buna göre Allah, insanları tek bir nefisten yaratmıştır. Bu nefisten maksat da Hz. Âdem’dir. Hz. Ḥavva, Hz. Âdem’i teskin etmek/yatıştırmak için Hz. Âdem’in alt kaburga kemiğinden yaratılmıştır. İnsanlar, yeryüzüne Hz. Âdem ile Hz. Ḥavva’dan çoğalarak yayılmışlardır. Yine Ḳurṭûbî’ye göre, Ḳur’ân’ın ortaya koyduğu ilkeler bakımından insanlar arasında ırk, renk, cinsiyet ve coğrafya farklılığı gibi fiziksel sebeplere bağlı bir değer hiyerarşisinden söz edilemez. Ancak takvaya bağlı olarak ruhlar arasında derece farkından söz edilebilir. Toplulukların varlığı sadece tanışmak, bilişmek içindir; asla üstünlük için değildir. Bütün bunlar, her şeyi tedbir eden/yöneten yaratıcının (varlığının) en açık bir kanıtıdır.

Anahtar Kelimeler:

Yaratılış, Irklar, Memlükler, Ḳurṭûbî

PDF

___

[1] Altıkulaç, Tayyar. “Ḳurṭûbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26:455. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2002.
[2] Baʿalbakî,Rûhî. “ʿIrḳ”. Al-Mawrid Ḳāmûs Arabî-İnkilîzî. 758. 7. Baskı. Beyrût: Dâru’l-ʿİlmi’l-Melâyîn, 1995. [3] Başoğlu, Muzaffer Şerif. “Farklar Psikolojisine Giriş”. AÜDTCF Dergisi 1/2 (Şubat 1943): 78-79.
[4] Bilmen, Ömer Naṣûḥî. Ḳur’ân’ı Kerîm’in Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
[5] Çağrıcı, Mustafa. “Asabiyet” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3:453. İstanbul: b.y., 1991.
[6] Çeker, Orhan. “Ḫüns̱â”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18:491. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 1998.
[7] Ebû Dâvûd, Süleyman İbnü’l-Eş’aş İbn İshâk el-Ezdî es-Sicistânî (ö.h.275). Süne-nü Ebî Dâvûd. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
[8] Ebussuʿûd el-ʿİmâdî. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâs̱i’l-ʿArabiyy, ts.).
[9] Eryarsoy, M. Beşir. “İmam Ḳurṭûbî Hayatı Eserleri Tefsiri ve Tesiri.” el-Câmiʿu li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. 1:16. İstanbul: Buruç Yayınları, 1997.
[9] el-Iṣfehânî, Ebu’l- Ḳāsım el-Ḥüseyn b. Muḥammed er-Râġıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. Thk. Muḥammed Ḫalil A‘ytânî. Beyrût: Dâru’l-Ma‘rife, 1998.
[10] İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
[11] İslamoğlu, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’an. 2. Baskı. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2008.
[12] Karaman, Hayrettin - Çağrıcı, Mustafa – Dönmez, İbrahim Kâfi – Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2008.
[13] Kazan, Tahsin. Memlükler’in Hadis İlmine Ktkıları. Akademik Platform İslam Araştırmaları Dergisi 3/2 (Ağustos 2019): 148-150.
[14] el- Ḳurṭûbî, Ebû ʿAbdillah Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿu li-aḥkâmi’l-Ḳur’ân. Thk. Hişam Semîr el-Buḫârî. Riyâż: Dâru ʿÂlimi’l-Kütüb, 2003.
[15] Marshall, Gordon. “Irk”. Sosyoloji Sözlüğü. 311. Trc. Osman Akınhay - Derya Kömürcü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
[16] es-Süyûṭî, Celâlü’d-Dîn. ed-Dürrü’l-Mens̱ûr fî’t-Tefsîri bi’l-Me’s̱ûr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1993.
[17] Şentürk, Recep - Canatan, Kadir. “Irkçılık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19:124-125. İstanbul: Divantaş, 1999.
[18] et- Ṭaberî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Cerîr. Câmiʿul-beyân ʿan te’vîl-i âyi’l-Ḳur’ân. Thk. Aḥmed Muḥammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
[19] Vehbi, Mehmet. Ḫulâsatü’l-Beyân fî Tefsîri’l- Ḳur’ân. 4. Baskı. İstanbul: Üçdal Neşriyât, ts.
[20] Yazır, Muḥammed Ḥamdi. Ḥak Dini Ḳur’ân Dili. B.y.: Eser Neşriyat ve Dağıtım, ts.
[21] Yiğit, İsmail. “Memlükler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29:94-95. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, 2004.