Kemalpaşa ve Çevresindeki Dini Ziyaret Yerleri Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması

Kutsal, insanlık tarihinde, insanlık kadar eski ve insanın bilincinde var olan bir unsurdur. Kutsalın tezahürleri, Anadolu inanç tarihinde genel olarak, mezar, yatır, türbe, makam ve çeşme gibi mekânlarda farklı uygulama ve ritüellerle toplum tarafından kabul edilmiştir. Toplum içerisinde bulunan zengin uygulama ve ritüeller, toplumdaki farklı dini gruplar içerisinde çeşitlenmektedir ve bu durum dini ziyaret mekânlarının sosyo-kültürel bir çözümlemesini gerekli kılmaktadır. Çok kültürlü bir yapıya sahip olan İzmir İli Kemalpaşa ilçesi bu çalışmanın araştırma alanı olarak belirlenmiştir. Araştırma ile Kemalpaşa ve çevresindeki 19 ziyaret mekânındaki ziyaretçiler ve yerli halkla yarı yapılandırılmış görüşmeler yapılarak mekanlar incelenmiştir. Çalışmanın bulguları ise Kemalpaşa ilçesinde bulunan ziyaret yerlerinin büyük bir çoğunluğunun Alevi/Türkmen gruplar tarafından benimsenmiş olduğu söylenebilir. Bu ziyaret yerlerinin yoğunluğunun ve uygulanan rituellerin farklılığı ziyaret eden dini gruba göre değişmektedir. Sünni bireyler ziyaret edilen mekânlarda genel olarak dualar okuyarak ziyaretini tamamlarken, Alevi/Türkmen bireyler, dualar etme, çaput bağlama, mum yakma, etrafta bulunan taş, tahta veya yapraklarla dileklerini illüstre etme gibi uygulamaları bulunmaktadır. Yine Alevi/Türkmen bireyler dileklerinin kabul olması sonrasında mekânı tekrar ziyaret ederek adaklarını adayıp çevredeki insanlarla paylaşarak kutlama ve şenlikler yapılmaktadır. Sonuç olarak, Kemalpaşa’da ziyaret fenomeni yoğun olarak Aleviler tarafından, gizli olmayan ritüellerle gerçekleştirilen bir halk inanışı olmasına rağmen sünni bireyler arasında da popülerliği az da olsa bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ziyaret Dindarlığı, Ziyaret Yerleri, Alevi Türkmenler, Kemalpaşa.

PDF

___

Ak, Muammer. “Türk Halk Dindarlığı ve Evliya İnancı: Sosyolojik bir Yaklaşım”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi . 12/86 (Haziran 2018), 95-110.
Ak, Muammer. “Türk Halk Dindarlığı ve Evliya İnancı: Sosyolojik Bir Yaklaşım”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi . 86 (Mayıs 2018), 95-110.
Ak, Muammer. “Ziyaret Fenomeni Bağlamında Türk Popüler Dindarlığı”. Toplum Bilimleri Dergisi. 9/18 (Temmuz 2015), 279-296.
Arslan, Mustafa. “Popüler Dindarlık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. 3/4 (2003), 97-116.
Berger, Peter. “Sekülerleşme Yanlışlandı”. çev. M. A. Kirman, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 1 (2008), 271-281.
Bilge, Mehmet Can. İnançlar ve Gelenekler Çerçevesinde Anadolu'da Yaşayan Alevilik: Batı Ege Tahtacıları (Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021), 145-146.
Brown, Barbara B. –Perkins, Douglas D. “Distruptions in Place Attachement”. Place Attachment. Human Behavior and Environment. ed. Altman, I., Low, S.M. (Boston: Springer, 1992).
Bruce, Steve. “A Sociology Classic Revisited: Religion in Banbury”. Sociological Review . 59/2 (Mayıs 2011), 201–222. https://doi.org/10.1111/j.1467-954X.2011.02003.x
Bulut, Ramazan. “Türk Halk İnanışları Bağlamında Dini Ziyaret Olgusuna Sosyolojik Bir Yaklaşım: Uşak Örneği”. Halk İnanışları ve Uygulamaları. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. Ankara: Nobel Yayınları, 2021.
Eliade, Mircea. Essential Sacred Writings from Around the World. San Francisco, Harper, 1992.
Eliade, Mircea. Images and Symbols: Studies in Religious Symbolism. Princeton University Press, 1991.
Furseth, Inger – Repstad, Pal. Din Sosyolojisine Giriş: Klasik ve Çağdaş Kuramlar. çev. İhsan Çapcıoğlu ve Halil Aydınalp, Ankara: Birleşik Yayınevi, 2011.
Glock, Charles – Stark, Rodney. Religion and Society in Tension. Chicago: Rand McNally, 1965.
Gofman, Alexander. “Tradition, Morality and Solidarity in Durkheim’s Theory”. Istanbul University Journal of Sociology 39/1 (Ekim 2019), 25-39.
Graeber, David. Değer Teorisi. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2017.
Günay, Ünver vd., Kutsallık ve Ziyaret Fenomeni: Disiplinler arası bir Yaklaşım. (Antalya: Otorite yayınları, 2015), 171.
Günay, Ünver. “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dini Ziyaret Yerleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1/15 (2003), 5-36.
Günay, Ünver. ed. Kayseri ve Çevresinde Ziyaret ve Ziyaret Yerleri. Önder Matbaacılık, 1996.
Günay, Ünver. Erzurum ve Çevre Köylerinde Dinî Hayat. Erzurum Kitaplığı, 1999.
İnan, Abdulkadir. Manas Destanı. Ankara: MEB Yay, 1992.
James, William. Pragmatism and Other Writings. New York: Penguin Books, 2000.
Karaşahin, Hakkı. “Din Sosyolojisinde Ziyaret Dindarlığı: Şanlıurfa Örneği”. Ekev Akademi Dergisi 16/53 (Güz 2012), 279-294.
Köse, Ali –Ayten, Ali. Türbeler: Popüler Dindarlığın Durakları. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
Kurt, Abdurrahman. “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 18/2 (2009), 1-26.
Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık, 2012.
Mack, Joanna –Lansley, Stewart. Poor Britain. Londres: Allen and Urwin, 2009.
Marx, Karl – Engels, Friedrich. “Din ve İdeoloji”. Çev. Mevlüde Ayyıldızoğlu, Der: Yasin Aktay- M. Emin Köktaş, Din Sosyolojisi, Konya: Vadi yay, 1998.
Mazumdar, Shampa – Mazumdar, Sanjoy. “Sacred Space and Place Attachment”. Journal of Environmental Psychology. 13 (1993), 231-242.
Mcgregor, Andrew. “The Circassian Qubba-s of Abbas Avenue, Khartoum: Governors and Soldiers in 19th Century Sudan”. Nordic Journal of African Studies. 10/1 (2001), 13.
Okumuş, Ejder. “Hacı Bayram-ı Velî, Şehir ve Toplumsal Değişim”. II. Uluslararası Hacı Bayram-ı Velî Sempozyumu Bildiriler Kitabı 2. (2017), 231.
Oymak, İskender. Gelibolu Yöresinde Ziyaret Fenomeni”. Dini Araştırmalar. 5/14 (2002), 131-148.
Özcan, Kerim. “Kurumsal Söylemin Rasyonel Temelleri: Yeni Kurumsal Kuram Bağlamında Rasyonalite Tartışması”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi . 1/13 (2011), 297-326.
Polat, Kemal. “Beşikten Mezara Kırgız Türklerinde Gelenek ve İnanışlar”. Dini Araştırmalar 8/22. (Mayıs 2005), 351-356.
Relph, Edward. Place and Placeness. London, UK: Pion Limited, 1965.
Stark, Rodney - Bainbridge, William Sims. The Future of Religion: Secularization, Revival, and Cult Formation. Univ of California Press, 1985.
Stark, Rodney - Glock, Charles. “The New Denominationalism”. Review of Religious Research. 7/1 (1965).
Tanyu, Hikmet. Türkiye’de Adak ve Adak Yerleri. Ankara: Elips Kitap, 2007.
Tarsus Kaymakamlığı. “Makam-ı Danyal Camii (Danyal Peygamber Türbesi)”. Erişim 17 Ocak 2023. http://www.tarsus.gov.tr/makam-i-danyal-camii-danyal-peygamber-turbesi
Türkel, Rifat. “Etkileri Açısından Vehhȃbilik (Suûdi Arabistan Dışı Ülkeler Örneği)”. The Journal of Academic Social Science Studies. 6/8 (Ekim 2013), 699-718.
Vermeer. Paul. "Religious Education and Socialization". Religious Education. 105/1 (Feb 2010), 103-116.
Warner, Stephen - Wittner, Judith G. ed. Gatherings in Diaspora: Religious Communities and The New İmmigration. (Temple University Press, 1998).
Weber, Max. Sosyoloji Yazıları. Çev. Taha Parla, İstanbul: İletişim, 1993.
Wilson, Bryan. “Secularisation.” Key Ideas in Sociology. Cheltenham: Nelson Thornes Ltd, 2003.