XIX. Yüzyıla Ait Bir Münacatname ve Tarama Sözlüğü’ne Katkıları

Arapça nevc kökünden türemiş bir kelime olan münacat, ‘kulağa fısıldama’ anlamındadır. Türk, Arap ve Fars edebiyatlarında ise konusu Allah’a yakarış, yalvarma ve dua olan şiir şeklinde tanımlanır. Türün mensur olarak kaleme alınan örnekleri ise azdır. Elimizdeki yazma, mensur olarak yazılmış ender örneklerden birisidir. Yazma, Konyalı Hasan amcamızın sandığından çıkmış, nesilden nesile saklanarak günümüze kadar ulaşmıştır. 74 varaklı bu münacatnamenin her sayfasında yedi satır bulunmaktadır. Münacatname, bünyesinde birçok Arapça dua ve Türkçe menkıbeleri içermektedir. 19. yüzyılın başlarında yazılan eser, Türk dili tarihi ve söz varlığı için önemli kelimeleri barındırmaktadır. Eser, özellikle Tarama Sözlüğü’nde bulunmayan kelimeleri içermesi bakımından önem arz etmektedir. Oldukça geniş çaplı bir çalışmanın ürünü olarak niteleyebileceğimiz bu sözlük, halihazırda alanda araştırma yapan yerli ve yabancı birçok akademisyenin baş ucu kaynakları arasında yer almaktadır. Buna rağmen sözlüğün, yeni eserlerin ortaya çıkmasıyla birlikte yenilenmeye ihtiyacı olduğu da açıktır. Bu çalışmada, Tarama Sözlüğü’nde bulunmayan ya da farklı anlamlarla bulunan 29 kelime ve kelime grubu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

söz varlığı, münacatname, Tarama Sözlüğü

A Münacatname From The 19th Century And Contributions of It to Tarama Sözlüğü

Münacat, a word derived from the Arabic root nevc, means ‘whispering in the ear’. In Turkish, Arabic and Persian literatures, it is defined as a poem whose subject is supplication to Allah, begging and pray. Examples of the genre written in prose are few. The manuscript we have is one of the rare examples written in prose. The manuscript came out of the chest of Uncle Hasan from Konya and has survived to the present day by being hidden from generation to generation. There are seven lines on each page of this 74-leaf münacatname. Münacatname contains many Arabic prayers and Turkish epics. The work written in the early 19th century contains important words for the Turkish language history and vocabulary. The work is especially important in that it contains words that are not found in the Tarama Sözlüğü. This dictionary, which we can describe as the product of a very large-scale study is among the bedside resources of many local and foreign academics who are currently making research in the field. Despite this, it is clear that the dictionary needs to be renewed with the emergence of new works. In this study, 29 words and phrases that are not found in the Tarama Sözlüğü or that have different meanings were examined.

Keywords:

vocabulary, münacatname, Tarama Sözlüğü,

PDF

___

Ana Britannica genel kültür ansiklopedisi. (1989). “Münacat maddesi”, Cilt 16, İstanbul: Ana Yayıncılık ve Encyclopaedia.
Atalay, B. (2013). Divanü Lûgat-it Türk (Dizin), Ankara: TDK.
Caferoğlu, A. (2021). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü, Ankara: TDK.
Clauson, S.G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: At the Clarendon Press.
Dilçin, C. (2013). Yeni tarama sözlüğü, Ankara: TDK.
Eckmann, J. (2014). Nehcü’l-Ferādis uştmaĥlarnıñ açuq yolı Maģmūd Bin ‘Alí, (Yay. Semih Tezcan-Hamza Zülfikar / Dizin-Sözlük Aysu Ata), Ankara: TDK. Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon II, Weisbaden: Otto Harrassowitz.
Eren, H. (1999). Türk dilinin etimoloji sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözlüklerin köken bilgisi sözlüğü, Ankara: TDK.
Macit, M. (2006). “Münâcât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 31, s. 563-565, İstanbul: TDV.
Nişanyan, S. (2020). Nişanyan sözlük çağdaş Türkçenin etimolojisi, İstanbul: Liberus.
Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: TDK.
Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.-XVI. yüzyıllar arasında Türkçenin sözcük dağarcığı, İstanbul: Kesit Yayınları.
TDK. (2009). Tarama sözlüğü: XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla, (Haz.: Ömer Asım Aksoy ve Dehri Dilçin), Ankara.
TDK. (2009). Türkiye’de halk ağzından derleme sözlüğü, Ankara.
TDK. (2019). Türkçe sözlük, Ankara.
Tekin, T. (2013). Makaleler II tarihî Türk yazı dilleri, Ankara: TDK.
Yüce, N. (1993). Mukaddimetü'l-Edeb Ĥvārizm Türkçesi ile tercümeli Şuşter nüshası, Ankara: TDK.