“Seccadeyi Suya Serme” Motifi ve Klasik Türk Şiirine Yansımaları

“Seccadeyi suya serme” motifi destan ve halk hikâyelerinde, Alevi-Bektaşi menkıbelerinde ve Dede Korkut hikâyelerinde karşılaşılan bir motiftir. Zamanla klasik Türk şiiri metinlerinde, az da olsa modern Türk şiirinde yer alan bir metafora dönüşmüştür. Motif; Sümer, Hint, Çin, Hristiyanlık gibi inanç ve kültürlerde mitolojik çağlara uzanan, Türklerin İslam öncesi inançlarına işaret eden bir anlam derinliğine sahiptir. Motifin yapısında yer alan “seccade” ve “su” kavram ve metaforlarının bağdaştırılması, inanç ve kültürlerdeki iç içe geçmişliğin ve kaynaşmışlığın, senkretizmin dildeki cisimleşmesidir. Kimi Farsça metinlerde seccâde ber-âb efkend şeklinde geçen tabirin Türkçe metinlerdeki kullanımı daha yaygındır. Menkıbelerde, tasavvufi metinlerde, din dışı şiirlerde tabire farklı anlamlar yüklenmiştir. Klasik Türk şiirinde motifin özellikle Hızır’la ilişkilendirildiği de görülmüştür. Tabirin anlam ve muhtevasına ise tarihi kaynaklarda ve sözlüklerde değinilmemiştir. Günümüz sözlüklerinden ikisinde karşılaşılan tabire verilen anlamlar ise hatalıdır. Çalışmada motifin senkretik yapısı gereği tabirin anlam çerçevesini daha iyi çizebilmek için seccade, su, Hızır kavram ve metaforları üzerinde durulmuştur. Mitolojilerdeki, menkıbelerdeki izleri araştırılarak tabirin klasik Türk şiirindeki anlam çerçevesi beyit örnekleri üzerinden çizilmeye çalışılmıştır.

The Motif of “Spread Out The Prayer Rug on The Water” And Its Reflections In Classıcal Turkish Poetry

The motif of "spread out the prayer rug on the water" is a motif encountered in epics and folk tales, Alevi-Bektashi legends and Dede Korkut stories. Over time, it has turned into a metaphor that takes place in modern Turkish poetry, albeit a little, in classical Turkish poetry texts. Motif; It has a depth of meaning in beliefs and cultures such as Sumer, India, China, Christianity, which goes back to mythological ages and points to the pre-Islamic beliefs of the Turks. The reconciliation of the concepts and metaphors of "prayer rug" and "water" in the structure of the motif is the embodiment of the intertwinedness, cohesion and syncretism in beliefs and cultures. The term used as "seccâde ber-âb efkend" in some Persian texts is more common in Turkish texts. Different meanings have been attributed to the phrase in legends, mystical texts and non-religious poems. It has also been seen that the motif is especially associated with Hızır in classical Turkish poetry. The meaning and content of the term has not been mentioned in historical sources and dictionaries. The meanings given to the term encountered in two of today's dictionaries are wrong. In the study, due to the syncretic nature of the motif, the concepts and metaphors of prayer rug, water, Hızır are emphasized in order to better draw the meaning of the phrase. By investigating the traces in mythologies and legends, the meaning frame of the phrase in classical Turkish poetry has been tried to be drawn through couplet examples.

PDF

___

Akalın, Ş. H. (1990). Ebü’l-Hayr-ı Rûmî/Saltuk-name. C. III. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe sözlük. Ankara Türk Dil Kurumu Yay.
Akdemir, R. (t.y.). Suya seccade salanlar, https://dergi.diyanet.gov.tr/ makaledetay.php?ID=17188 (e.t. 06.12.2021).
Akı, S. (2017). İbn Arabî’nin Fütûhât-ı Mekkiyye ve Fusûs’ul-Hikem’inde Hızır kıssası yorumu, Journal of Religious Culture. 214, 1-13.
Akkaya, M. (2018). Dîvan ve halk şiirinde sevgilinin güzellik unsurları üzerine karşılaştırmalı bir araştırma, Turkish Studies. 13 (20), 31-50.
Akman, E. (2002). Türk ve dünya kültüründe su kü ltü üzerine düşünceler. Kastamonu Eğitim Dergisi. 10, 1-10.
Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 208602/gelibolulu-mustafa-ali-divani.html
Alptekin, A. B. (2013). Saltuknâme’de yer alan efsanelerin günümüz sözlü kültürüne yansıması. Milli Folklor. 12(98), 5-18.
Avşar, Z. (2017). Revânî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-196374/revani- divani.html
Başpınar, F. (t.y.). Beyânî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78363/beyani- divani.html
Bilkan, A. F. (2011). Nâbî, dîvânı. C II. Akçağ Yay.
Boratav, P. N. (1987). Hızır, İslam ansiklopedisi, C. 5. 1. Kısım. Milli Eğitim Basımevi, 457-471.
Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Ağaç Kitabevi Yayınları.
Cooper, J.C. (1998): An illustrated encyclopedia of traditional symbols, Su maddesi (Eyüp, Akman çev.) (2002), Türk ve dünya kültüründeki su kültü üzerine düşünceler, Kastamonu Eğitim Dergisi 1(10), 1-10. London, 188-199.
Çakmak, Y. (2012). Sarı Saltık kültü ve Tunceli -Dersim bölgesindeki mirasçısı: Sarı Saltık Ocağı. Alevilik Araştırmaları Dergisi, 2(4), 305-337.
Çavuşoğlu, M. (1977). Yahyâ Bey divan. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Demir, N., & Erdem, M. D. (2007). Saltık-nâme. C. I, II, III. Destan Yay.
Demirağ, D. (t.y.). Su ve medeniyet. Gencer, M. (ed.) Suyla gelen kültür. (s. 8-57). İBB Yayınları.
Doğanay, A. (1971). Türkçe deyimler sözlüğü. Ege Matbaası.
Doktor Hasan Enverî (1381). Ferheng-i büzürg-i suhen. C. 5. Tahran: Suhen
Eliade, M. (2018). Dinler tarihine giriş, (Lale Arslan Özcan Çev.). Alfa Yayınları.
Erdoğan, M. (2017). Bursalı Rahmî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/ 55910,bursali-rahmi-divanipdf.pdf?0
Eyuboğlu, İ. Z. (2004). Türk dilinin etimoloji sözlüğü. Sosyal Yay.
Eyüboğlu, E. K. (1975). Şiirde ve halk dilinde atasözleri ve deyimler. Doğan Kardeş Matbaacılık.
Fedai, H. (2003). Handî dîvânı I/gazeller. Özyurt Matbaası.
Gıynaş, K. A. (2017). Pervâne bey mecmuası. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55832, pervane-bey-mecmuasi-pdf.pdf?0
Göktaş, M. (2018). Taşlıcalı Yahya Bey divan’ında su, Ekev Akademi Dergisi. 22(74), 217-237.
Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. Milli Eğitim Basımevi.
Gülerer, S. (2014). Hacı Bektaş-ı Velî’nin halifelerinden Hacım Sultan’ın hayatı, Alevilik Araştırmaları Dergisi. 4(8), 131-169.
Günşen, A. (2007). Gizli dil açısından alevîlik-bektaşîlik erkân ve deyimlerine bir bakış. Turkish Studies. 2(2), 329-350.
Gülten, S. (2010). Üryan hızır menakıbnamesi. Alevilik - Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, S. 3, 84-103.
Hadislerle İslâm II (2020). Özafşar. M. E. vd. (Ed.), Diyanet İşleri Başkanlığı Yay.
Harmancı, M. E. (2017). Süheylî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-194364/suheyli- divani.html
İbn Arabî. (2007). Fütûhât-ı mekkiyye, (çev. Ekrem Demirli). Litera Yayıncılık,
Karaköse, S. (2017). Nev’î-zâde Atâyî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55734, nevi-zade-atayi-divanipdf.pdf?0
Karavelioğlu, M. A. (2014). Prizrenli Şem’î dîvânı. http://ekitap.yek.gov.tr/urun/ sem%E2%80%98i-divani_562.aspx?CatId=271
Kardaş, S. (2018). Ali Nihanî’nin manzum Hacı Bektaş-ı Veli velayetnamesi. Grafiker Yay.
Kaya, B. A. (2017). Azmizâde Hâlet dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 196456/azmizade-haleti-divani.html
Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi- divanipdf.pdf?0
Korkmaz, E. (2005). Alevilik ve bektaşilik terimleri sözlüğü. Anahtar Kitapları Yay. Kozan, A. (t.y.). Suya seccade serenler: Osmanlı kuruluş devrinde dervişler, https://www.beyaztarih.com/osmanli-tarihi/suya-seccade-serenler-osmanli- kurulus-devrinde-dervisler (e.t. 06.12.2021)
Kur’an-ı Kerim (2021). Diyanet İşleri Başkanlığı. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/ Kehf-suresi/2200/60-61-ayet-tefsiri
Meânî, A. G. (1365). Ferheng-i eş’âr-ı Sâ’îb, C. 2. Tahran: Müessese-i Mutalaât ve Tahkikat-ı Ferhengî.
Mutçalı, S. (1995). Arapça-Türkçe sözlük. Dağarcık Yay.
Ocak, A. Y. (2011). Sarı Saltık popüler islâm'ın balkanlar'daki destanî öncüsü (XIII. yüzyıl). Türk Tarih Kurumu Yay.
Ocak, A. Y. (2019). İslam Türk inançlarında hızır yahut ilyas kültü. Timaş Yay.
Ögel, Bahaeddin (1978). Türk kültür tarihine giriş. C. III. Kültür Bakanlığı Yay. Saraç, M. A. Y. (t.y.). Emrî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78368/emri- divani.html
Saraç, M. A. Y. (2021). Kemâl Paşazâde dîvân ve diğer şiirleri. Türk Dil Kurumu Yay.
Saral, İ. T. (2019). Suya seccâde saldım, rumeli’ye geçtim, Muharip Gaziler. S. 150, 4- 9.
Schimmel, A. (2001). İslamın mistik boyutları. Kabalcı Yay. Şen, M., & Erten, A. (t.y.). Mitolojide Su, Gencer, M. (ed.) Suyla gelen kültür. (s. 58- 80). İBB Yayınları.
Tanrıbuyurdu, G. (2018). Kalkandelenli Mu'îdî dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 215366/kalkandelenli-mu39idi-divani.html
Tarancı, C. S. (1982). Otuz beş yaş. (14. Baskı). Varlık Yay.
Tarlan, A. N. (1967). Zâti divanı. C. I. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
Tarlan, A. N. (1992). Hayâli divanı. Akçağ Yay.
Tarlan, A. N. (1992). Ahmet Paşa divanı. Akçağ Yay.
Teberoğlu, H. S. (1997). Mehemmed Abdal velâyetnâmesi.
Tekin, G. A. (1992). Ahmed-i Dâ’î çengnâme. Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
Tietze, A. (2019). Tarihî ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Demir, N. & Yılmaz (Ed.). Türkiye Bilimler Akademisi Yay.
Tulum, M. & Tanyeri, M. A. (1977). Nev’î dîvân, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Turan, M. (2014). Şem’î Şem’ullah şerh-i mantıku’t-tayr. [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Türkmen, F. (2013). Yer, yer değilken; su, su idi (Her şey suydu). Geleneksel Türk Sanatında ve Edebiyatımızda Su. (s. 13-21). Demir, N. (Ed.). Aski Genel Müdürlüğü Yay.
Uludağ, S. (2016). Tasavvuf terimleri sözlüğü. Kabalcı Yay.
Uludağ, S. (2017). Tasavvuf kültüründe keşif ve kerâmet. (2. Baskı). Sufi Kitap Yay.
Yakar, H. İ. (2018). Gelibolulu Sun’î dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 204115/gelibolulu-suni-divani.html
Yavuz, K., & Yavuz, O. (2016). Muhibbî dîvânı. http://ekitap.yek.gov.tr/ urun/muhibbi-divani--takim-2-cilt-_604.aspx?CatId=271
Yekbaş, H. (2020). Sehî Bey dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-273692/sehi-bey- divani.html
Yılmaz, N. (2006). Ahmed-i Rıdvân ve rıdvâniyyesi , [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
https://www.e-kutuphane.com.tr/yusuf-ziya-ortac-siirleri/
http://www.tebdiz.com/
https://sozluk.gov.tr/