Dört Dörtlük Öğütler: Dört Sayısı Üzerine Kurulmuş Türkçe Mensur Nasihatnamelerin Mukayesesi ve Kâtip Ali Efendi’nin Pendnâme’si

Bu makale, XVI. yüzyılın sonlarında veya XVII. yüzyılın başlarında hayatta olduğu tahmin edilen Ali Efendi isimli bir kâtibin telif ettiği pendnameyi ve benzeri eserlerle mukayesesini konu edinmektedir. Hakkında oldukça sınırlı bilgi bulunan Kâtip Ali Efendi’nin kimliği üzerinde yapılan sorgulamaların ardından Pendnâme adlı eseri şekil ve içerik yönüyle incelenmiştir. Sade bir üslûpla yazılmış bu kısa mensur eserin dikkat çekici iki özelliği bulunmaktadır. Birincisi, baştan sona alıntılardan oluşmasıdır. Bu alıntılar peygamberler, On İki İmam, mutasavvıflar, filozoflar, âlimler ve yöneticiler gibi çeşitli gruplara mensup kişilerin sözlerinden yapılmıştır. İkincisi ise dört sayısı üzerine kurgulanmış, hep dört maddeden oluşan nasihatlerin seçilmiş olmasıdır. Makalede, dörtsayısının neleri sembolize ettiği ve bir pendnamede neden bu sayının tercih edilmiş olabileceği üzerinde durulmuş, benzer şekilde alıntılardan oluşan ve dört sayısını esas alan iki mensur pendname daha araştırmaya dahil edilmiştir. İkisi de XVI. yüzyılda telif edilmiş olan, Şeyhülislam Ebussuûd Efendi’nin torunu Abdülkerim b. Mehmed’e ait Nesâyihu’lEbrâr ile Nasuh Nevâlî’ye ait Çeşme-i Hayât, Kâtip Ali Efendi’nin Pendnâme’si ile karşılaştırılmış, bu eserler arasındaki ilişki ortaya konulmuştur. Son olarak Kâtip Ali Efendi’nin eserinin çeviri yazımı yapılmıştır.

The Comparison of Turkish Prosaic Books of Advice Based on the Number Fourand Kâtip Ali Efendi’s Pandnama

This article focuses on Kâtip Ali Efendi’s pandnama (book of advice) and its comparisonwith similar works. Following the inquiries made regarding the identity of Kâtip Ali Efendi,who is presumed to have been alive in the late XVIth century and/or XVIIth century, his workPandnama has been analyzed in terms of form and content. This concise prose work, writtenin a simple style, has two striking features. The first is that it consists entirely of quotes. Thesequotations are excerpted from the sayings of people belonging to various groups such asprophets, the Twelve Imams, Sufis, philosophers, scholars, and statesmen. The second is thatthe work bases on number four; in other words, the compiled advice always consists of fourelements. In the article, I have discoursed what the number four symbolizes and why thisnumber might be preferred in a pandnama. Moreover, I have compared Kâtip Ali Efendi’swork with Abdulkerim b. Mehmed’s work Nasâyihu'l-Ebrâr and Nasuh Nevâlî’s work Çeşme i Hayât, which are both prosaic books of advice based on the number four and written in theXVIth century. After revealing the correlation between these works, I have transcribed KâtipAli Efendi’s work into the Latin alphabet.

PDF

___

el-Akfehsî, Muhammed b. Ahmed b. İmâd (1992). El-İrşâd ilâ mâ Vaka‘a fi’l-Fıkh ve gayrihî mine’l-A‘dâd (ez-Zerî‘a ilâ Ma‘rifeti’l-A‘dâdi’l-Vâride fi’ş-Şerî‘a). (Ed. Ali Muavvad, vd.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
Acar, Serper (2009). Necati Bey Divanı Sözlüğü Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ayverdi, İlhan (2005). Kubbealtı Lugatı. Erişim 14 Aralık 2020. http://lugatim.com/s/dört#
Balcı, Musa (2013). İslam Öncesi Fars Öğüt Edebiyatı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Benli, Şeyma (2019). Bir Metin Yeniden Yazılırken Neler Değiştirilir: Mahzenü’lEsrâr ve Dâfi‘u’l-Hüzn Örneği. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 22, 137-170. DOI: 10.15247/dev.2611
Canım, Rıdvan (2014). Divan Edebiyatında Türler. Ankara: Grafiker.
Çağrıcı, Mustafa (1992). Behcetü’l-Mecâlis. TDV İslam Ansiklopedisi, V, İstanbul: TDV, 348-349.
Çakır, Müjgan (2013). Büzürcmihr-i Hakîm’in Nûşirevân-ı Âdil Adına Yazdığı Zafer-nâme’nin Türkçe Tercümeleri Üzerine Bir Değerlendirme ve Bir Zafer-nâme Tercümesi. Ahmet Atillâ Şentürk Armağanı. (Ed. Ahmet Kartal ve M. Mahur Tulum). İstanbul: Akademik Kitaplar. 167-186.
Çelik, Aysun (2019). Sayı Sembolizmi Bağlamında Garîb-nâme. Gazi Türkiyat Dergisi, 24, 67-92. Dijital Yazma Eser Kataloğu. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. Erişim 5 Ekim 2020. http://www.yazmalar.gov.tr/eser/dafiul-huzn/139654
Ekinci, Ramazan (2012). 16. Asırda Yazılmış Mensur Bir Nasihat-Nâme: Abdülkerim bin Mehmed’in Nesâyihu’l-Ebrâr’ı. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (2), 423-441. DOI: 10.7827/TurkishStudies.3321
Feridüddin-i Attar (1993). Pendname. (Çev: M. Nuri Gençosman). İstanbul: MEB.
Habashi, Fathi (2000). Zoroaster and the Theory of Four Elements. Bulletin for the History of Chemistry, 25 (2), 109-115.
İbn Abdülber (1981). Behcetü’l-Mecâlis ve Ünsü’l-Mecâlis. (Thk. Muhammed Mursî el-Hûlî). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbn Miskeveyh (1358). el-Hikmetü’l-Hâlide: Câvidân-hıred. (Thk. Abdurrahman Bedevî). Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahrân.
İmamoğlu, Fatma (2018). Muhammed Zahrî Efendi’nin Miftâh-ı Pend Adlı Eseri ve Osmanlı Dönemi Pendname Geleneği İçerisindeki Yeri (İnceleme-Metin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kaplan, Mahmut (2001). Manzûm Nasîhat-nâmelerde Yer Alan Konular. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 133-185.
Kaplan, Yunus (2014). Hatmî, Salih Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi. Erişim 18 Kasım 2020. http://teis.yesevi.edu.tr/maddedetay/hatmi-salih-celebi
Kaya, Elif (2017). “Kıyâfet-nâme-i Ekâlîm-i Seb‘a ve Hayavân.” ASOS Journal, 5 (53), 444-459. DOI: 10.16992/ASOS.12703
Komisyon. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Türk Dil Kurumu. Erişim 30 Kasım 2020. https://sozluk.gov.tr
Köksal, Mehmet Fatih (2013a). Kâtibî, Seydi Ali Çelebi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi. Erişim 5 Ekim 2020. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/katibi-seydi-ali-celebi
Köksal, Mehmet Fatih (2013b). Sâlih Çelebi, Celâl-zâde. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Ahmet Yesevi Üniversitesi. Erişim 18 Kasım 2020. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/salih-celebi-celalzade
Kurnaz, Feride (2018). Nasuh Nevâlî’nin Çeşme-i Hayât Adlı Nasihatnâmesi İnceleme-Metin-Sözlük. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pamuk, İnci (2016). İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi’nde Şevket Rado Yazmaları Arasında Bulunan ŞR_000190 No’lu Nasihatname (İnceleme-MetinDizin). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Reinert, B (1987, updated: 2011). Attâr, Farîd-al-dîn. Encyclopaedia Iranica. III (1), 20-25. Erişim 11 Kasım 2020. http://www.iranicaonline.org/articles/attar-farid-aldin-poet
Shaked, S ve Safa, Z (1985, updated 2011). Andarz. Encyclopeadia Iranica. II (1), 11-22. Erişim 2 Aralık 2020. https://iranicaonline.org/articles/andarz-preceptinstruction-advice
Schimmel, Annemarie (2000). Sayıların Gizemi. (Çev. Mustafa Küpüşoğlu). İstanbul: Kabalcı.
Turan, Mehmet (2018). Münebbihat Adlı Eserin İbn Hacer el-Askalânî’ye Aidiyeti Üzerine. Batman Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Hakemli Dergisi, 2 (1), 17-38.
Yeniterzi, Emine (2006). Ahmed-i Dâ’î’nin Vasiyyet-i Nûşirevân Adlı Mesnevisi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, 1-25.
Yıldırım, Nimet (2005). Enderz-i Oşnâr-i Dânâ: Bilge Oşnâr’ın Öğüdü. EKEV Akademi Dergisi, 9 (24), 219-232.