“Ak Sadeler Giyinmek” Deyiminin Anlam Çerçevesi

Dilin miraslarından biri olan deyimler, bir fikri kısa ve öz bir şekilde ifade etmeleri bakımından son derece önem arz etmektedirler. Deyimler gerçek anlamlarının yanı sıra kinaye ve mecaz yoluyla farklı anlamları da karşılarlar. Pek çok şair, şiirlerinin anlam katmanlarını genişletmek ve sözlerinin etkileyiciliğini artırmak amacıyla deyimlerden istifade etmiştir. Bu deyimlerden biri de “ak sadeler giyinmek” deyimidir. “Beyaz” anlamına gelen “ak” kelimesi ile “astarsız, süssüz, tek kat elbise” anlamını da taşıyan “sade” kelimesinin “giyinmek” fiiliyle birleşmesiyle oluşan bu deyim, sözlüklerde yer almamasına karşın edebi metinlerde gerçek anlamını da çağrıştıracak şekilde kullanılmıştır. Söz konusu deyimin, metin içerisindeki bağlamı göz önünde bulundurulduğunda, birbirine tamamen zıt anlamlara geldiği görülmüştür. Divan şairleri kimi zaman yasemin çiçeğine, kimi zaman gökteki aya, kimi zaman sevgiliye ve kimi zaman da ağaçlara “ak sadeler giydirerek” beytin hayal dünyasını genişletmişlerdir. Şairlerin, şiirlerinde yer verdikleri “ak sadeler giyinmek” deyiminin kullanıldığı şiirler incelendiğinde, bazı toplumsal adet ve geleneklere gönderme yaptıkları da görülmüştür. “Ak sadeler giyinmek” deyimi bazı şiirlerde “beyazlara bürünmek, yeniden canlanmak, doğmak, ortaya çıkmak, görünmek” anlamında kullanılırken bazı şiirlerde ise “ölmek, kefen giymek, kefenlenmek” anlamını taşımaktadır. Bu anlamlardan biri hayatı ifade ederken diğeri de tam tersi olan ölümü anlatmaktadır. Aynı deyimin tamamen zıt iki anlamı ihtiva etmesi Türkçenin zenginliğinden kaynaklanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Deyim, ak sadeler giyinmek, hayat, ölüm, divan şiiri.

The Meaning Framework of the Idiom "Ak Sadeler Giyinmek" In the Context of Life and Death

Idioms, which are one of the legacies of the language, are extremely important in expressing an idea in a short and concise way. In addition to their literal meanings, idioms also meet different meanings through tropes and metaphors. Divan poets have benefited from idioms to expand the layers of meaning of their poems and increase their words' expressiveness. One of these idioms is "Ak sâdeler giyinmek". Although this idiom, which is formed by the combination of the word "white" meaning "Ak", the term "Sade" meaning "unlined, unadorned, single layer dress", and the verb "to dress" is not included in dictionaries, it has been used by many Divan poets in a way that evokes its real meaning. Considering the context in the text, it has been seen that the said idiom has completely opposite meanings.Divan poets have enlarged the imagination of the couplet by dressing "Ak sâdeler" sometimes to the jasmine flower, sometimes to the moon in the sky, sometimes to the lover and sometimes to the trees. When the poems in which the phrase "Ak sâdeler giyinmek" are used by the poets are examined, it is seen that they also refer to some social customs and traditions. While the expression "Ak sâdeler giyinmek" is used in the sense of "to wear white, to be revived, to be born, to appear, to come out" in some poems, it is used to mean "to die, to wear a shroud, to be shrouded" in other poems. While one of these meanings expresses life, the other describes death, which is the opposite. The fact that the same idiom contains two completely opposite meanings is due to the richness of the Turkish language.

Keywords:

Idiom, ak sadeler giyinmek, life, death, divan poetry.,

PDF

___

AK, C. (2001). Bağdatlı Rûhî Divanı Karşılaştırmalı Metin. Uludağ Üniversitesi Yayınları.
AKKUŞ, M. (1993). Nef’î Divanı. Akçağ Yayınları.
AKSOY, Ö. A. (2015). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2. İnkılap Kitabevi.
AKSOYAK, İ. H. (2006). Gelibolulu Mustafa Âlî Divan-I. The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University.
AKSOYAK, İ. H. (2006). Gelibolulu Mustafa Âlî Divan-II. The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University.
AKSOYAK, İ. H. (2006). Gelibolulu Mustafa Âlî Divan-III. The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University.
AYDEMİR, Y. (e-kitap). Hayâl u Yâr. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56189,vucudi-hayal-u-yarpdf.pdf?0
BAYRAKTAR ERTEN, N. (2003). “Renk Adlarının Türkçenin Söz Varlığına Katkıları”. VIII. Uluslar Arası KIBATEK Edebiyat Şöleni, Çanakkale.
BEYZADEOĞLU, S. A., GÜRGENDERELİ, M.& GÜNAY, F. (2004). Edirneli Ahmed Bâdî Efendi Armağan (Divan Şiirinde Atasözleri ve Deyimler). The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Harvard University.
BOZYİĞİT, E. (2021). Taşlıcalı Yahya Bey Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Nesre Çeviri-Sözlük). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
DEMİREL, Ş. (e-kitap). Şehrî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56340,sehri-divanipdf.pdf?0
DEVELLİOĞLU, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat. Aydın Kitabevi.
DİLÇİN, C. (2009). Yeni Tarama Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed et-Taberânî, el-Mu'cemü'l-Kebir, thk. Hamdi b. Abülmecid, 2. Baskı (Kahire, Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1994), 34/311.
EFLATUN, M. (2003). Feyzî-i Kefevî Dîvânı: Tahlil-Metin. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
EYÜBOĞLU, E. K. (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler. Doğan Kardeş Matbabacılık Sanayii A.Ş.
Güncel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr
GÜVEN, H. F. (2014). Mehmet Emin Sabrȋ Divan-ı Sabrȋ ve Tuhfe-i Sabrȋ. Gazi Kitabevi.
HARMANCI, M. E. (e-kitap). Süheylî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0
KARACAN, T. (1991). Bosnalı Alaeddin Sabit Divan. Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
KAYA, H. (2018). “Divan Şiirinde “İş Asmak” Deyimi Üzerine”. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan Özel Sayısı, s. 231-243.
KOÇU, R. E. (2015). Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü. Doğan Kitap.
KUNOS, I. (1998). Türk Halk Türküleri. (Haz. Ali Osman Öztürk). İş Bankası Kültür Yayınları.
KUTLAR OĞUZ, F. S. (e-kitap), Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî Divanı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0
MELİKOFF, İ. (2021). Uyur İdik Uyardılar Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları (Çev. Turan Alptekin). Demos Yayınları.
ONAY, A. T. (2009), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı (Haz. Cemal Kurnaz). H Yayınları.
ÖZYAŞAMIŞ ŞAKAR, S. (2021). Eski Türkiye Türkçesinin Deyimler Sözlüğü. DBY Yayınları, İstanbul.
PAKALIN, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi.
SAMİ, Ş. (2001). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
SARAÇBAŞI, M. E. (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü. Yapı Kredi Yayınları.
SÜMER, A. (1998). “Nevruz ve Nevruz Geleneğinin Temel Unsurları”. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 98/5, s.69-73.
ŞENTÜRK, A. A. (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu-I. Osmanlı Edebiyatı Araştırmaları Merkezi.
TANYERİ, M. A. (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Akçağ Yayınları.
TULUM, M., TANYERİ, M. A. (1977). Nev’i Divan Tenkidli Basım. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
UÇKUN, R. (2005). “Alevi-Bektaşi Geleneğinde Nevruz Kutlamaları”, Uluslar Arası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu I Bildiriler ve Müzakereler, s.161-168, Isparta.
YELTEN, M. (e-kitap). Sohbetü’l-Ebkâr. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55751,sohbetul-ebkarpdf.pdf?0
ZENGİNOBUZ, B. (e-makale). “Alevilerde Nevruz”. https://www.art-izan.org/artizan-arsivi/alevilerde-nevruz/