Afet Bilinci ve Stresli Durumlarla Başa Çıkma Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi

Toplumların ve bireylerin yaşamında derin etkiler yaratan afetler bireysel, toplumsal, ekonomik ve çevresel birçok kayıplara ve zararlara neden olurlar. Bir afetin gerçekleşme olasılığı bile kişinin yoğun stres ve kaygı yaşamasına neden olabilir. Böyle bir durumda bireyin yaşamı ve geleceği üzerindeki kontrolü, güvenlik hissi, umutları ve benlik saygısı azalabilir. Dolayısıyla afetlerin doğrudan ya da dolaylı olumsuz etkileriyle mücadele edilebilmesi için kişinin afetlere ilişkin bilgi düzeyinin ve farkındalığının arttırılması gereklidir. Bu çalışmanın amacı bireylerin afetlere yönelik bilgi ve farkındalık düzeyini ifade eden afet bilici algısı ile stresli durumlarla karşılaştıklarında üstesinden gelebilmek için geliştirdikleri ve/veya sergiledikleri bilişsel ve davranışsal çabalar arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Araştırmanın örneklemini 250’sı kadın ve 168’i erkek olmak üzere toplam 418 kişi oluşturmaktadır. Çalışmada Kişisel Bilgi Formu, Afet Bilinci Algı Ölçeği ve Stresle Başa Çıkma Ölçeği kullanılmıştır. Analiz sonuçlarına göre afet bilinci algısı düzeyleri ve stresle başa çıkma tarzları arasında anlamlı ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Afet bilinci algısı düzeyleri, stresle başa çıkma tarzlarını anlamlı düzeyde yordamaktadır. Katılımcıların afet bilinci algı düzeyleri ve stresle başa çıkma tarzları cinsiyet, yaş ve eğitim durumu sosyodemografik özelliklerine göre anlamlı düzeyde farklılaşmaktadır. Benzer şekilde katılımcıların afet bilinci algı düzeyleri ve stresle başa çıkma tarzları da afetlere ilişkin yaşanmışlık, eğitim ve hazırlık durumlarına göre farklılaşmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Afet, Afet Bilinci Algısı, Afet Eğitimi, Stresle Başa Çıkma

Determining the Relationship Between Disaster Awareness and Coping with Stressful Situations

Disasters, which have profound effects on the lives of societies and individuals, cause many individual, social, economic, and environmental losses and damages. The mere possibility of a disaster occuring can lead to intense stress and anxiety for individuals. In such a case, one's control over life and the future, a sense security, hopes, and self-esteem may decrease.Therefore,in order to cope with the direct or indirect negative effects of disasters, it is necessary to increase individuals’ knowledge and awareness about disasters.The current study examines the relationships between the perception of disaster awareness, which expresses individuals' knowledge and awareness level about disasters, and the cognitive and behavioral efforts they develop and/or exhibit to overcome stressful situations.The sample of the research consists of a total of 418 individuals,250 of whom are women and 168 are men.A Personal Information Form, Disaster Awareness Scale and Coping with Stress Scale were used in the data collection phase.According to the results of the analysis, it was determined that there were significant relationships between the levels of perception of disaster awareness and coping styles with stress. Disaster awareness perception levels significantly predict coping styles with stress. Disaster awareness perception levels and coping styles of the participants differ significantly according to their gender, age, and sociodemographic characteristics. Similarly, the disaster awareness perception levels of the participants and their styles of coping with stress also differ according to their experiences of disasters, education, and preparedness.

Keywords:

Coping with Stress, Disaster, Disaster Awareness Perception, Disaster,

PDF

___

Agarwal, V., Sharma, S., Gupta, L., Misra, D. P., Davalbhakta, S., Agarwal, V., ... & Aggarwal, S. (2020). COVID-19 and psychological disaster preparedness–an unmet need. Disaster Medicine And Public Health Preparedness, 14(3), 387-390.
Aguinis, H., Beaty, J. C., Boik, R. J., & Pierce, C. A. (2005). Effect size and power in assessing moderating effects of categorical variables using multiple regression: a 30-year review. Journal of Applied Psychology, 90(1), 94-107.
Akbaş, U. ve Koğar, H. (2020). Nicel araştırmalarda kayıp veriler ve uç değerler. Pegem Akademi Yayıncılık.
Altun, F. (2018). Afetlerin ekonomik ve sosyal etkileri: Türkiye örneği üzerinden bir değerlendirme. Sosyal Çalışma Dergisi, 2(1), 1-15.
Aras, B. B. ve Demirci, K. (2020). İklim değişikliğinin insan sağlığı üzerindeki psikolojik etkileri. Nazilli İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(2), 77-94.
Aslan, Ş. ve Güzel, Ş. (2018). Duygusal zekâ, problem odaklı stresle başa çıkma, iyileşme ve duygusal tükenme ilişkileri. Yönetim Bilimleri Dergisi, 16(31), 59-82.
Aydınbaş, G. (2023). Sosyoekonomik Boyutuyla Türkiye’de Depremler Üzerine Bir İnceleme: Kahramanmaraş Depremi Örneği. Girayalp Karakuş, H. Fatih Yakut, Nil Didem Şimşek (Ed), Sosyal bilimlere çok yönlü yaklaşımlar: Tarih, turizm, eğitim, ekonomi, siyaset ve iletişim (s. 177-212) içinde. Özgür Yayınları.
Bacharach, S. B., & Bamberger, P. A. (2007). 9/11 and New York City firefighters' post hoc unit support and control climates: A context theory of the consequences of involvement in traumatic work-related events. Academy of Management Journal, 50(4), 849-868.
Boran, N. ve Ulutaşdemir, N. (2023). Acil yardım ve afet yönetimi öğrencilerinin afet farkındalığı ve afetlere yönelik tutumlarının değerlendirilmesi: Gümüşhane ili örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12(1), 82-89.
Boylan, J. L. (2016). The development and validation of the bushfire psychological preparedness scale (BPPS) [Doctoral dissertation, Faculty of Psychology University of Western Australia]. https ://api.resea rch-repos itory.uwa.edu. au/porta lfile s/porta l/12256 083/THESI S_DOCTO R_OF_PHILO SOPHY _BOYLA N_Jessi ca_Louis e_2016.pdf.
Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., ve Demirel, F. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (18. Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
Corr, C. A. (2019). The ‘five stages’ in coping with dying and bereavement: Strengths, weaknesses and some alternatives. Mortality, 24(4), 405-417.
Cüceloğlu, D. (2016). İnsan ve davranışı. Remzi Kitabevi.
Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., ve Büyüköztürk, Ş. (2010). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik, SPSS ve LISREL uygulamaları. Pegem Akademi Yayıncılık.
DeWolfe D.J. (2000). Training manual for mental health and human service workers in major disasters (2. Edition). Center for Mental Health Services Publication. Retrieved December, 5, 2022 from https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED459383.pdf
Dikmenli, Y. ve Yakar, H. (2019). Öğretmen adaylarının afet bilinci algı düzeylerinin incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 386-416.
Dikmenli, Y., Yakar, H. & Konca, A. (2018). Development of Disaster Awareness Scale: A Validity and Reliability Study. Review of International Geographical Education Online (RIGEO), 8(2), 206-220.
Doğan, B. ve Mümin, E. (2013). Üniversite öğrencilerinin stresle başa çıkma yöntemleri: Nazilli MYO Örneği. Electronic Journal of Vocational Colleges, 3(4), 29-39.
Erdener, M. (2019). Afet alanında çalışan profesyonellerin psikolojik dayanıklılık ve ikincil travmatik stres düzeylerinin incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
Folkman, S., Lazarus, R. S., Gruen, R. J., & DeLongis, A. (1986). Appraisal, coping, health status, and psychological symptoms. Journal of Personality and Social Psychology, 50(3), 571.
Gündüz, F. (2022). Afetlerde kadın ve toplumsal cinsiyet perspektifi ile çıkarılması gereken dersler (Haiti ve Japonya depremi örneği). IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 440-461.
Herman, J. (2019). Travma ve iyileşme: şiddetin sonuçları ev içi istismardan siyasi teröre (çev. T. Tosun). Literatür Yayınları.
İkizer, G. ve Gül, E. (2017). Afetlerin yetişkinler üzerindeki psikososyal etkileri. Türkiye Klinikleri (Journal of Psychology- Special Topics), 2(3), 172-179.
İnal, E., Kocagoz, S., & Turan, M. (2012). Basic disaster consciousness and preparation levels. Turkish Journal of Emergency Medicine, 12(1), 15-20.
Işıklı, S. ve Tüzün, Z. (2017). Afetlerin akut dönem psikolojik etkilerine yönelik psikososyal müdahale yaklaşımları. Türkiye Klinikleri (Journal of Psychology- Special Topics), 2(3), 180-188.
Kadıoğlu, M. (2011). Afet yönetimi: Beklenilmeyeni beklemek, en kötüsünü yönetmek. T.C. Marmara Belediyeler Birliği Yayını.
Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (2023, 13 Mart). 6 Şubat 2023 Mw7.7 Gaziantep, 6 Şubat 2023 Mw.7.6 Kahramanmaraş, 20 Şubat 2023 Mw6.4 Hatay Depremleri Ön Değerlendirme Raporu. http://koeri.boun.edu.tr/new/sites/default/files/KRDAE-2023-Deprem-On-Degerlendirme-Raporu.pdf adresinden 13 Nisan 2023 tarihinde alınmıştır.
Karancı, A. N. (2008). Afet zararlarını azaltmada psikolojinin önemi. Mikdat Kadıoğlu ve Emin Özdamar (Ed), Afet zararlarını azaltmanın temel ilkeleri (s. 51-59) içinde. JICA Türkiye Ofisi Yayını.
Karancı, A.N ve İkizer, G. (2017). Afet psikolojisi: Tarihçe, temel ilkeler ve uygulamalar. Türkiye Klinikleri (Journal of Psychology- Special Topics), 2(3), 163-171.
Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler (36. Basım). Nobel Akademik Yayıncılık.
Kashdan, T. B., & Kane, J. Q. (2011). Post-traumatic distress and the presence of posttraumatic growth and meaning in life: Experiential avoidance as a moderator. Personality and Individual Differences, 50(1), 84-89.
Kodakoğlu, Ş. ve Akyön, F.V. (2021). Eleştirel düşünme eğilimi ile stresle başa çıkma tutumu ilişkisi: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencileri örneği. Biga İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 187-210.
Lee, E., & Lee, H. (2019). Disaster awareness and coping: Impact on stress, anxiety, and depression. Perspectives in Psychiatric Care, 55(2), 311-318.
Makwana, N. (2019). Disaster and its impact on mental health: A narrative review. Journal of Family Medicine and Primary Care, 8(10), 3090–3095.
Malkina-Pykh, I. G., & Pykh, Y. A. (2013). An integrated model of psychological preparedness for threat and impacts of climate change disasters. WIT Transactions on the Built Environment, 133, 121-132.
Mayner, L., & Arbon, P. (2015). Defining disaster: The need for harmonisation of terminology. Australasian Journal of Disaster & Trauma Studies, 19(Special Issue),21-25.
McLennan, J., Marques, M. D., & Every, D. (2020). Conceptualising and measuring psychological preparedness for disaster: The Psychological Preparedness for Disaster Threat Scale. Natural Hazards, 101, 297-307.
Mishra, S., & Mazumdar, S. (2015). Psychology of disaster preparedness. Ecopsychology, 7(4), 211-223.
Morrissey, S., & Reser, J. (2003). Evaluating the effectiveness of psychological preparedness advice in community cyclone preparedness materials. The Australian Journal of Emergency Management, 18(2), 46-61.
Okay, N. ve İlkkaracan, İ. (2018). Toplumsal cinsiyete duyarlı afet risk yönetimi. Resilience, 2(1),1-12.
Özkan, B. ve Kutun, F. Ç. (2021). Afet psikolojisi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 8(3), 249-256.
Roudini, J., Khankeh, H. R., & Witruk, E. (2017). Disaster mental health preparedness in the community: A systematic review study. Health Psychology Open, 4(1), 1-12.
Shimoyama, S. (2003). Basic characteristics of disasters. In R. Torrence ve J. Grattan (Ed.), Natural disasters and cultural change (pp. 19-27). Routledge.
Şahin, N. H. ve Durak, A. (1995). Stresle başa çıkma tarzları ölçeği: Üniversite öğrencileri için uyarlanması. Türk Psikoloji Dergisi, 10(34), 56-73.
Şahin, Y., Lamba, M. ve Öztop, S. (2018). Üniversite öğrencilerinin afet bilinci ve afete hazırlık düzeylerinin belirlenmesi. Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 3(6), 149-159.
Tekin, Ö. ve Dikmenli, Y. (2021). Sınıf öğretmeni adaylarının afet bilinci algısı ve deprem bilgi düzeylerinin incelenmesi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 258-271. The International Diaster Database. (2022). The EM-DAT classification, Retrieved December 5, 2022 from https://www.emdat.be/classification
The United Nations International Strategy for Disaster Reduction (2023). 2009 UNISDR Terminology on Disaster Risk Reduction. Retrieved April 13, 2023 from https://reliefweb.int/report/world/2009-unisdr-terminology-disaster-risk-reduction
Türkiye İstatistik Kurumu. (2022, 4 Şubat). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Nufus-ve-Demografi-109 adresinden 26 Kasım 2022 tarihinden alınmıştır.
Türküm, A. S. (2002). Stresle başa çıkma ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenilirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 2(8), 19-31.
Ulaş Kadıoğlu, B. & Uncu, F. (2018). Disaster awareness research in family health centers: The case of Elazig. Journal of Current Researches on Health Sector, 8(2), 1-10.
Uygun Seven, B. (2022). Fen bilgisi öğretmen adaylarının doğal afet okuryazarlığı ile afet bilinci algı düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
Witruk, E., Lee, Y., & Otto, K. (2014). Dealing with earthquake disaster on Java 2006: A comparison of affected and non-affected people. Indonesian Psychological Journal, 29(3), 121-135.
Yazıcı, H., Özdemir, M. ve Ardıç Kemerkaya, E.Ö. (2022). Travma sonrası değişim ölçeği: Türkçe uyarlama, geçerlik-güvenirlik çalışması. Nesne, 10(23), 32-44.
Yıldız, K. ve Dirik, D. (2019). Algılanan sosyal destek ve stresle başa çıkma tarzları arasındaki ilişkide algılanan öz yeterliliğin rolü. Spormetre, 17(2), 132-144
Yılmaz, E., ve Koğar, H. (2015). Uç değerle baş etmede kullanılan farklı tekniklerin bazı istatistiksel analiz sonuçları üzerindeki etkisi. Başkent University Journal of Education, 2(1), 61-67.