İÖ 24-9. Yüzyıllar Arası Önasya’nın Kadın Yöneticileri
Tarihöncesi çağlardan günümüze, toplumsal rolü farklılıklar gösteren kadınların 35-40 binyıl öncesinden itibaren kutsal olarak kabul edilmeye başlandığı arkeolojik buluntular aracılığı ile doğrulanabilmektedir. Söz konusu Paleolitik Çağ’dan başlayan ve doğurganlık ile ilişkilendirilen kadının kutsal yönü, özellikle Anadolu toplumları açısından süreklilik arz etmiştir. Neolitik Çağ içerisinde, Çatalhöyük ve Höyücek gibi merkezler aracılığı ile net olarak takip edilebilen inanç sistemi “ana tanrıça” formuna bürünmüş ve tanrıça, doğuran, üreten, bereket saçan ve koruyuculuk gibi yönleri ile tapınım görmüştür. Anadolu ve Önasya’da, binlerce yıl boyunca güçlü bir şekilde yaşam sürmüş olan “ana tanrıça” inancı, belki de aynı şekilde güçlü kadın yöneticilerin ortaya çıkmasında ana sebeplerden biri olmuştur. Öyle ki kadına duyulan saygı, onu yönetici olarak ötekileştirmeden kabulleniş sürecinin ön dayanaklarından biri olmuş olmalıdır. Çalışma içerisinde, günümüzde çeşitli sebeplerle yönetimsel noktalarda görev almakta zorlanan kadınların binlerce yıl önce Anadolu ve yakın çevresinde yer alan coğrafyalardaki güçlü rolü, seçilmiş örnekler aracılığı ile açıklanmaya çalışılmıştır. İÖ 24. yy’dan, İÖ 9.yy’a Önasya’nın farklı toplumlarında kimi zaman fiili, kimi zaman ise gayri resmi olarak etkin yönetici olan Zugalum, Šibtu, Hatşepsut, Puduhepa ve Sammuramat çalışma içerisinde değerlendireceğimiz kadın yöneticiler olacaktır. Ebla, Mari, Mısır, Hitit ve Asur toplumlarında yönetici olarak görev almış olan bu isimler, tarihin bilinen erken kadın yöneticileri arasında önemli noktalarda yer almaktadırlar. Bu isimlerin dışında yazılı kaynaklar ve arkeolojik çalışmalar yukarıda değindiğimiz tarih aralığı ve sonrasında da pek çok kadın yöneticinin varlığını bildirmektedirler.
___
- ARCHI, A. (1996) "Les comptes-rendus annuels de métaux (CAM)", Amurru 1, 73-99.
- ARCHI, A. (2002) “Jewels for the Ladies of Ebla”, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, Vol. 92-2, 161-199.
- ARTZI, P. – MALAMAT, A. (1971) “The Correspondence of Šibtu, Queen of Mari in ARM X,” Orientalia 40, 75-89.
- BAINES, J. - MALEK, J. (1986) Eski Mısır, çev. Z. Aruoba ve O. Aruoba, İstanbul.
- BATTO, B. F. (1974) Studies on Women at Mari, Baltimore.
- BIGA, M. G. (2010) “War and Peace in the Kingdom of Ebla (24th Century B.C.) in the First Years of Vizier Ibbi-zikir under the Reign of the Last King Išar-damu”, Quaderni di Vicino Oriente V, 39-57.
- BONECHI, M. (1991) “Onomastica dei Testi Di Ebla: Nomi Propri Come Fossili-Guida?” Studi Epigrafici e Linguistici sul Vicino Oriente Antico 8, Verona, 59-79.
- BRANDAU, B. – SCHİCKERT, H. (2003) Hititler: Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu, çev. N. Mertoğlu, Ankara.
- BRYCE, T. (2003) Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum, çev. Müfit Günay, Ankara.
- ÇIĞ, M. İ. (2006) İbrahim Peygamber: Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre, İstanbul.
- DALLEY, S. (2002) Mari and Karana: Two Old Babylonian Cities, New Jersey.
- DARGA, M. (2011) Anadolu’da Kadın: On Bin Yıldır Eş, Anne, Tüccar, Kraliçe, İstanbul.
- DOĞAN ALPARSLAN, M. (2013) “Hititler’de Kadın”, Aktüel Arkeoloji 32, 70-79.
- DORMAN, P. F. (2005) “Hatshepsut: Princess to Queen to Co-Ruler”, Hatshepsut: From Queen to Pharaoh, Eds. C. H. Roehrig, R. Dreyfus, C. A. Keller, 87-91.
- ERARSLAN, A. (2009) “Local Settlement Transitions in Southeastern Anatolia during the Late Third and Early Second Millennium BC”, Altoriental. Forsch., 36-2, 268-292.
- FONTAINE, C. (1999) “A Heifer from thy Stable.” Women in the Hebrew Bible: a Reader, 159-178.
- FUCHS, A. (2008) “Der Turtān Šamšī-ilu und die große Zeit der assyrischen Großen (830–746)”, Die Welt des Orients 38, 61-145.
- HORNUNG, E. (2004) Ana Hatlarıyla Mısır Tarihi, çev. Z. A. Yılmazer, İstanbul.
- JACKSON LAUFER, G. M. (1999), Women Rulers Throughout the Ages: An Illustrated Guide, California.
- KELLER, C. A. (2005) “The Joint Reign of Hatshepsut and Thutmose III” Hatshepsut: From Queen to Pharaoh, Eds. C. H. Roehrig, R. Dreyfus, C. A. Keller, 96-101.
- LEICK, G. (2002) Who’s Who in the Ancient Near East. New York.
- LEMMONS DEAL, B. (2007) Divine Queenship and Psalm 45, Unpublished Phd Thesis, Fort Worth.
- OTTEN, H, (1975) Puduhepa, Eine hethitische Königin in ihren Textzeugnissen, Mainz.
- ÖĞÜN, B. (1970) Van 'da Urarlu Sulama Tesisleri ve Şamran (Samiramis) Kanalı, Ankara.
- ÖZFIRAT, A. (2005) Eski Çağ’da Harran, İstanbul.
- TEETER, E. (2006) “Hatshepsut and Her World”, American Journal Of Archeology, Vol.110, 649-653.
- TONIETTI, M. V. (2010) “The Expedition of Ebla against Asˇdar(um) and the Queen of Äarran”, Zeitschrift für Assyriologie und Vorderasiatische Archäologie, Vol. 100-1, 56-85.
- VAN DEN HOUT, T. (2005) “A Hittite Queen and James Henry Breasted: Two Dreams Come True”, The Oriental İnstitute News & Notes 184, Chicago, 5-6.
- WEIERSHÄUSER, F. (2008) Die königlichen Frauen der III. Dynastie von Ur.
- YILDIRIM, N. (2010) “Anadolu’da Bulunan Yeni Asurca Belgeler-Neo-Assyrian Documend Found in Anatolia” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 2010, 119-135.
- YİĞİT, T. (2003) “İlk Tunç Çağı'nın Son Evresinde Anadolu'nun Siyasal Görünümü”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 33, 167-182.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi