E.s. ADİLBEKOVA, F.t. TULENDİYEVA, Z.n. ABDURAİMOVA

TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE VE ÖZBEK TÜRKÇESİNDE AKRABALIK ADLARIYLA KURULAN ATASÖZLERİNİN İNCELENMESİ

Her kültür, kendi toplum hayatı içerisinde önem verdiği kavramları kelime boyutunda dilin söz varlığı içerisinde yaşatır. Hem yazılı hem de sözlü olarak Türkçe söz varlığında çokça kullanılan akrabalık adları, Türk kültürü içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Akraba adı: Arapça karîb yakın, akraba sözcüğünün çoğul biçimi akribâ sözcüğünden Türkçeye geçmiştir. Hem kan yoluyla oluşan yakınlığı hem de evlilik yoluyla oluşan yakınlığı ifade etmektedir. Yani, Türkler akrabalık kurumuna önem verdikleri için akrabalık bildiren kelimeleri yazılı ve sözlü dilde geniş bir şekilde kullanmaktadır. Tam tersi bir bakış açısıyla dilde akrabalık bildiren kelimelerin çok ve çeşitli olması Türklerin akrabalık kurumuna verdiği önemi de göstermektedir. Bir kelimenin söyleyen, dinleyen ya da okuyan üzerinde bıraktığı duygusal etkiye duygudeğeri denmektedir. Toplumun hayata bakış açısını ve yaşayışını gösteren atasözleri içerisindeakrabalık adlarının kullanımı birçok yerde duygu değeri bakımından bilgiler sunmaktadır. Buçalışmada Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesi atasözleri içerisinde yer alanakrabalık adlarına semantik olarak yaklaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye Türkçesi, Özbek Türkçesi, Akraba, Akrabalık Adları, Semantik, Atasözü

Study of Proverbs on Relative Names in Turkish and Uzbek Language

Every culture, within its social life, lays emphasis on the concepts of language within the vocabulary of words. The kinship names which are widely used both in written and verbalterms in Turkish have an important place in Turkish culture. Relatives name: Arabic Kariba ‘close relatives’, plural form of the word is passed from the Turkish word akribâ and closeness that occurs through blood refers to the closeness formed both by marriage. The Turkish people use words thatexpress kinship broadly in written and verbally because they attach importance to the kinshipinstitution. Kinship names are very diverse and the variety shows the importance that the Turksgive to the kinship institution. It is called connotation that influence the emotion of teller, listener or reader. The use of kinship terms among the proverbs that show society's life are providing information in terms of emotion value in many proverbs. In this study, kinship terms which are an important member of the vocabulary and which are included in the Turkish and Uzbek proverbs will be approached semantically will be discussed.

Keywords:

Turkish, Uzbekish, Kinship Names, Semantics, Proverbs,

PDF

___

1. Agabekova D. Kazakistandaki etnik halkların dillerinin tarihi gelişim süreci // Iasaýı ýnıversıtetіnіń habarshysy. – 2018. – №2. – B. 113–124. [in Turkish; the title of jornal is in Kazakh].
2. Gülensoy T. Altay Dillerindeki Akrabalık Adları Üzerindeki Notlar, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten 21–22 (1973–1974). – Ankara, 1974. – S. 283–318. [in Turkish].
3. Aksan, Doğan. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. – Ankara: Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1978. –97 s. [in Turkish].
4. Gömeç, Saadettin. “Divanü Lûgat-it-Türk’de Akrabalık Bildiren Terimler”. – Ankara: Türk Kültürü, 39/464, 2001. –133 s. [in Turkish].
5. İsmoilov İ.A. Turkiy Tillarda Qavm-Qarindoshlik Terminlari. – Toşkent: Fan nashriyoti, 1966. – 25 s. [in Turkish].
6. Aydoğmuş Erdal. Fergana Türklerinde Akrabalık Adları // 5. Uluslar arası Türkoloji Kongresi, Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 19–20 Nisan 2013. – Türkistan, 2013. – S. 33–45. [in Turkish].
7. To'ra Mirzayev, Asqar Musoqulov, Bahodir Sarimsoqov. O’zbek Halq Maqollari. – Taşkent: «Sharq», 2005. – 334 s. [in Turkish].
8. Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. – İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1988. – 236 s. [in Turkish].
9. Serdar Dağıstan. Kırgız Türkçesinde Akrabalık Adları // Uluslararası Türk Dünyası’nda İlmi Araştırmalar Sempozyumu Bildirileri. Kastamonu. – 2016. – S. 433–437. [in Turkish].
10. Sevortıan E.V. Etımologıcheskıı slovar tıýrkskıh ıazykov. I, II, III toma. – M.: Izd-vo «Naýka», 1974–1980. – 768 s., 349 s., 395 s. [in Russian].
11. Drevnetıýrkskıı slovar / Nadelıaev V.M., Nasılov D.M., Tenıshev E.R., erbak A.M., ı dr. / Red.: V.M. Nadelıaev, D.M. Nasılov, E.R. Tenıshev, A.M. erbak. – L.: Naýka, 1969. – 677 s. [in Russian].
12. Şavkat Rahmatullayev. Özbek Tilining Etimilogik Lugati. – Taşkent: Universitet, 2003. – 600 s. [in Turkish].
13. Mahmud Kaşgariy. Devonu Lugatit Türk. I–III tom; İndex. – Taşkent: Fan nashriyoti, 1960–1967. – S. 103–119, 383–445. [in Turkish].
14. Yaşar Çağbayır. Büyük Türkçe Sözlük, I cilt. – İstanbul: Ötüken TİKA kitapları, 2016. – 171 s.
15. Aydoğmuş Erdal. Atasözlerimizdeki Akrabalık Adları, 6. Uluslar arası Genç Türkologlar Sempozyumu, Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 24–26 Nisan 2014, Bişkek, Kırgızistan. – S. 34–42. [in Turkish].
16. Yılmaz, Yakup; Sarı, Hatice.Türk Atasözlerinde Akrabalık Adlarının Kullanımı // Rumeli, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi. – 2015. – №2. – S. 1–20. [in Turkish].