Diyarbakır Hevsel Bahçeleri ve Dicle Nehri: Arazi Değişimlerinin Jeomorfolojik Kayıtları

Çevre ve çevre sistemleri, geçmişten günümüze birçok medeniyetin ortak mirası özelliğindedir. Diyarbakır’da bulunan akarsu ve vadi sistemleri de bu özellikleri nedeniyle UNESCO Dünya Doğal ve Kültürel Miras listesine dâhil edilmiştir. Bu mirasın geleceği bir yandan insanoğlunun seçim ve eylemlerine bağlıyken, diğer yandan akarsu sisteminin gelişim seyrine ve dinamiklerinin etkisine bağlıdır. Bu tarihçe, akarsuyun taşkın ovası çevresinde gözlenen taraçalarda ve günümüzde derine kazıdığı ana kaya ile ilişkilerinde yazılıdır. Dicle Nehri sisteminin evriminin anlaşılması amacıyla 2014 ve 2015 yıllarında gerçekleştirilen iki pilot bölgede arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Bunlar: (i) Akarsuyun, şehir duvarları (sağ yaka) ve Üniversite (sol yaka) çevresinde bulunan taraçaları üzerine kurulu Hevsel Bahçeleri, (ii) Diyarbakır Boğazı’nın aşağı çığırlarında kalan, Karacadağ’ın sağ yakasından Dicle’ye yakınsadığı kesimdeki alüvyal depolardır. İlksel sonuçlarımız, Dicle Nehri ve vadisinin evrimi hakkında önemli ipuçları ortaya koymaktadır. Uzun süreli dinamiklerin günümüz yer şekillerinin gelişimine ve akarsuyun geleceğine olan etkisi göz önünde bulundurulduğunda, Hevsel Bahçeleri ve Diyarbakır çevresindeki Dicle Vadisi’nin yönetimi ve korunmasının gerekliliği ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kelimeler: Dicle Nehri, Hevsel Bahçeleri

PDF

___

Altunel, E. 2012. Kültürel Jeoloji: Jeoloji’nin İnsanoğlunun Yaşamı Üzerindeki Etkileri. İç: Kuvaterner Bilimi (Ed.: Kazancı, N. ve Gürbüz, A.), Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları No: 350, s.: 195-214.
Bridgland D.R., Demir T., Seyrek A., Pringle M., Westaway R., Bieck A.R., et al., 2007. Dating quaternary volcanism and incision by the river Tigris at Diyarbakir, southeast Turkey. Journal of Quaternary Science, vol.22, pp.387-393.
Doğan, U., 2005a. Land subsidence and caprock dolines caused by subsurface gypsum dissolution and the effect of subsidence on the fluvial system in the Upper Tigris Basin (Between Bismil–Batman, Turkey). Geomorphology 71, 389-401.
Doğan, U., 2005b. Holocene fluvial development of the Upper Tigris Valley (Southeastern Turkey) as documented by archaeological data. Quaternary International. c. 129. s. 1: 75-86.
Karadoğan, S., 2015. Yerleşmeye Etkileri Açısından Diyarbakır Kenti ve Yakın Çevresinin Doğal Peyzaj Unsurları. Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi, Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı, Alan Yönetimi Başkanlığı
Yayınları: 4, s:1-17,(Türkçe Kitap Bölümü)
Karadoğan, S., Kozbe, G., 2013. Yukarı Dicle Havzasının (Batman-Bismil Arası) Jeomorfolojik Özellikleri ve Arkeolojik Yerleşme/Buluntu Yerlerinin Dönemler Boyunca Mekan Etkileşimleri. Geomorphology of Holocene records in Turkey (İlhan Kayan için Armağan Yazılar). ed. Ertuğ Öner, Izmir Univ. Pub., Izmir. c. 181: 540-564.
Kazancı, N., 2005. Kültürel Jeoloji. Mavi Gezegen 12, 4-5.
Kuzucuoğlu, C., 2002. Preliminary observation on the Tigris Valley terraces between Bismil and Batman. Salvage Project of the Archaeological Heritage of the Ilısu-Carchemish Dam Reservoirs Activities in 2000. ed. Numan Tuna, Jale Velibeyoğlu, METU, Ankara: 759-771.
Perez, A., 2015. Hevsel Bahçeleri ve Cennet Bahçesi Efsanesi, Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı. ed. N. Soyukaya, Diyarbakır: Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Alan Yönetimi, 131-142
Westaway R., Guillou H., Seyrek A., Demir T., Bridgland D., Scaillet S., et al., 2009. Late Cenozoic surface uplift, basaltic volcanism, and incision by the River Tigris around Diyarbakir, SE Turkey, International Journal of Earth Sciences, vol.98, pp.601-625.