NÜFUS DEFTERLERİNE GÖRE 19. YÜZYILIN ORTALARINDA ŞEBİNKARAHİSAR’IN (KARAHİSAR-I ŞARKÎ) NÜFUS YAPISI

Nüfus sayımları, bir toplumu meydana getiren fertlerin sayı, cinsiyet, yaş, meslek, dil, din ve öğrenim durumlarını ortaya koyar. Bu nedenle, toplumların sosyolojik, ekonomik ve tarihî yönlerini araştırmak, sosyal tarihlerini yazmak için çalışma yapacak olanlar açısından oldukça önemlidir. Osmanlı Devleti’nde modern anlamda ilk nüfus sayımı II. Mahmud döneminde yapılmıştır. Bu sayımda, ülkedeki askerliğe elverişli müslüman erkek sayısı tespit edilirken, Yeniçeri Ocağı’nın yerine kurulan yeni ordunun da ihtiyacının karşılanması için gayrimüslimlerin verdikleri cizye grupları tespit edilmiştir. Bu çalışmada Başbakanlık Osmanlı Arşivinde 1060 ve 1064 numarada kayıtlı Nüfus defterlerinden faydalanılarak 1835-1844 yılları arasında Karahisâr-ı Şarkî Kazası’nın merkez mahalle-lerinde yaşayan müslim ve gayrimüslimlerin; yaş gruplarını ve doğum-ölüm oranlarını ayrıca gayrimüslimlerin verdikleri cizye grupları tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Karahisâr-ı Şarkî, nüfus, cizye, müslim, gayrimüslim

THE POPULATION STRUCTURE OF ŞEBİNKARAHİSAR (KARAHİSAR-I ŞARKÎ) IN THE MID 19TH CENTURY ACCORDING TO THE POPULATION REGISTERS

A population census presents substantive data about the individuals in terms of gender, age, occupation, language, religion and education. Therefore, a population census occupies an important position in studying the sociological, economic and historical aspects of a society and making their social history. The first population census in Ottoman Empire, in a modern sense, was conducted during the reign of II Mahmud. This census, on the one hand, ascertained the number of male Muslims to be considered for military service and; on the other hand, it was used to identify the groups of jizya, a tax collected from the non-Muslims, in order to afford the needs of the new army which had replaced the Guild of Janissaries. In this study, the age groups and the rates of birth and death of Muslims and non-Muslims, and the jizya groups of non-Muslims, who lived in the central districts of Karahisar-ı Şârkî between 1835 and 1844, are examined with regard to the population registry numbered 1060 and 1064 in the Prime Ministry Ottoman Archive

Keywords:

Karahisâr-ı Şarkî, population, jizya, Muslim, non-Muslim,

PDF

___

1-Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi [=BOA],
Hatt-ı Hümayun [=HAT], 19202, 19217, 19258-B, 19258-C
Nüfus Defterleri [= NFS. d], 1060, 1064.
Tahrir Defterleri [=TD], 37, 255, 387, 478.
Maliyeden Müdevver Defterleri [=MAD], 299.
2- Kitap ve Makaleler
AHMED LÛTFÎ, Tarih-i Lûtfi, C: III, İstanbul 1291.
AKYILDIZ, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İstanbul 2006.
AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1993’e), İstanbul 1993.
AYDIN, Mahir, “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reform Semineri, 28-30 Haziran 1989, İstanbul 1990, s. 81-106.
BALTACI, Cahit, XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul 1976.
BARKAN, Ömer Lütfi, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C: X, İstanbul 1953, s. 1-25.
ÇADIRCI, Musa, “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilâtının Kurulması Üzerine Bir İnceleme” Belleten, C: XXXVI, S. 135, Ankara 1970, s. 409-420.
EKEN, Galip, “Sivas Eyaletinde Muhtarlığın Tesisi ve Muhtarların Kimliğine Dair”, Türk Yurdu, C: XIX-XX/148-149, Aralık 1999-Ocak 2000, s. 518-525.
FATSA, Mehmet, Giresun Yöresinde Osmanlı Vakıfları ve Vakıf Eserleri, Giresun 2008.
GÖYÜNÇ, Nejat, “Hâne Deyimi Hakkında”, İÜ. EFTD, S: 32, İstanbul 1979, s. 331-345.
GÜNEŞ, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimi (1829–1864), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2009.
HALAÇOĞLU, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı, Ankara 1995.
İNALCIK, Halil, “Osmanlılarda Cizye”, DİA, C: VIII, s. 45–48.
İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, C: I, Çev. Halil Berktay, İstanbul 2000.
KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Çev. Bahar Tırnakçı, İstanbul 2010.
KIVRIM, İsmail, “Nüfus Ceride Defterlerine Göre 19. Yüzyılın Ortalarında Giresun’un Nüfus Yapısı” Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Bahar 2011, S: 10, s. 53-70.
NEDKOFF, Boris Christoff, “Osmanlı İmparatorluğunda Cizye”, Belleten, Çev. Şinasi Altundağ, C: VII, S. 32, Ankara 1944, s. 621–624.
ÖZ, Mehmet, ACUN, Fatma, Orta Karadeniz Tarihinin Kaynakları VII Karahisar-ı Şarkî Sancağı Mufassal Avârız Defteri (1642-43 Tarihli), Ankara 2008.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C: I-II, İstanbul 1993.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Müessesleri Tarihi, Isparta 1998.