TRABZON’DA ZEYTİNCİLİĞİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİNİN TARİHÇESİ

Geçmişte, Trabzon halkının iktisadi hayatında önemli bir yer işgal ettiği anlaşılan, günümüzde ise unutulmaya yüz tutmuş zeytincilik, arşiv kaynakları ve yerelden sözlü tarih çalışması ile elde edilen bilgiler ışığında incelenmiştir. Zeytinin kısa tarihçesi, yetiştiği bölgeler, yetiştirme teknikleri ve zeytinyağı üretme usulleri başlıca konular olarak ele alınmıştır. İki bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümünde, Trabzon sancağında yapılan 1486, 1554 ve 1583 tarihli tahrir kayıtları başta olmak üzere arşiv belgelerinden yararlanılarak, zeytin yetişen köyler, buralarda üretilen zeytin ve zeytinyağı miktar-ları tespit edilmiştir. İkinci bölümde ise zeytin tarımının bölgedeki uygulanışı ve unutulan zeytinyağı üretiminin gerçekleşme şekli üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Trabzon, Doğu Akdeniz, Zeytin, Zeytinyağı, Zeytin Üretimi

THE HISTORY OF OLIVE CULTIVATION AND OLIVE PRODUCTION IN TRABZON

With reference to information gathered from archives resources and local historical research, this study deals with olive cultivation in Trabzon district, a farming activity known to have occupied a significant place in the economy of the region but one which has recently been disregarded by the local population. The short history of olive cultivation, the local districts in Trabzon where olive was once cultivated, cultivation techniques and olive oil production techniques are the main focal points of the study. The first part of the study dwells on the villages in which olive was once cultivated, on the quantity of olive and olive oil using the data from the cadastral record books dating back to 1486, 1554 and 1583. In the second part, the study deals with olive cultivation and old methods of olive oil production in the region

Keywords:

Trabzon, Eastern Meditarrenean, Eastern Black Sea,

PDF

___

1-Arşiv Kaynakları
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA. MAD, ( Maliyeden Müdevver Defterler) No: 828, 891/1486.
BOA, TD,(Tapu Tahrir Defterleri) No: 387, 926/1520.
BOA, TD (Tapu Tahrir Defterleri) NO: 288, 961/1554.
TK. KKA, TD, (Ankara Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi)No: 29, 991/1583.
BOA, A.DFE, ( Bâb-ı Âsafî Defterhâne-i Âmire, Defter Kataloğu) No: 85, 1043/1634.
BOA, A. MKT. UM, (Sadâret Mektûbi Kalemi Umum Vilâyât Evrakı) No: 329/82. 1, 10. Ra. 1275
BOA, A. MKT. UM, (Sadâret Mektûbi Kalemi Umum Vilâyât) No: 329/82. 1, 10.Ra.1275; 28/78. 21.L.1266; 55/51, 11.C.1267; 32/2, 21.2.1274.
BOA, DH. İD, (Dâhiliye Nezâreti İdare Evrakı) No:108-2/29, 14.C. 1332; 111- 1/6, 3.C.1331.
BOA, DH. İ. UM, (Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umumiye Evrakı) No: 20-8/2-079, 17. Ca. 1338.
BOA, DH. MUİ, (Dâhiliye Nezâreti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı) No: 36-1/16, 26 L 1327.
BOA, MVL (Meclis-i Vâlâ), No: 235/9-1,14.S. 1267.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
BCA, Tarih:14/S /1267 (Hicrî), Dosya No: 235, Gömlek No: 9, Fon Kodu: MVL.
Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM)
VGM Arşiv ve Yayın Daire Başkanlığı, 11/1-2811, Vakfiye Defteri No: 594/ 261-249-133; Trabzon Ahkâm Defteri No: 5, 1249. Za. 1-1253. Z. 1; No: 6, 1253-1262; No: 7,1263. C. 1-1275. Ra. 20;No: 8, 1275. Ca. 1-1294. Ca. 2.
2-Kitap ve Makaleler
BELDİCEANU, “Biens Du Monostere Sainte-Sophie”, Byzantion, L.X.
, “Le Monastere De La Theoskepastos”, Byzantion, L.V.
BIJIŞKYAN, P. Minas, Pontos Tarihi, İstanbul 1998.
BÖLÜKBAŞI, Atilla Alp, Anılarda Akçaabat, İstanbul 2006.
ÇOLAK, Ali, 1868 numaralı Trabzon Şer’iyye Siciline Göre Kentin Sosyal ve Ekonomik Hayatı, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 1997.
EKİZ, Zeki, 1828 numaralı Trabzon Kadı Sicili (Transkripsiyon-Değerlendirme), Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2003.
ERDEN, Gülseren, 1890 numaralı Trabzon Şer’iyye Sicili (H.1140-1141/m. 1727-1728), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van 2000, s. 86-100.
Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Haz. Yücsel Dağlı-Seyit Ali Kahraman,C:2,
FALLMERAYER Jakob Philip, Doğu’dan Fragmanlar, Çev. Hüseyin Salihoğlu, Ankara 2002.
GEDİKLİ, Fethi, “1560-1566 Yıllarında Akçaabat ve Köylerinin Sosyal ve Hukuki Durumu”, Akçaabat Yazıları I, Haz. Fethi Gedikli, İstanbul 2004.
GÜNEY, Murat, 1826 numaralı Trabzon Şer’iyye Sicili’nin Özet Transkripsiyonu ve Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2011.
GÜRAN, Tevfik, Tarım Politikası (1839-1913), Ankara 1999.
İNAN, Ahmet Çağrı, 1876 Numaralı Trabzon Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Bitirme Çalışması, Trabzon 2013.
İPŞİRLİ, Mehmet, “Osmanlı Devlet Teşkilatı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul 1994.
KAYRA, Selva Sühan, 1863 numaralı (1697-1698) Şer’iyye Sicilleri Transkripsiyonu, Trabzon 2012.
KEÇİŞ, Murat, “Ortaçağ Kaynaklarında Akçaabat”, Dünden Bugüne Akçaabat Tarihi Sempozyumu (26-28 Nisan 2013), İstanbul 2014.
KSENOPHON, Anabasis (Onbinlerin Dönüşü), Çev. Tanju Gökçel, İstanbul 1998.
LERMİOĞLU, Muzaffer, Akçaabat-Akçaabat Tarihi ve Birinci Genel Savaş- Hicret Hatıraları, İstanbul 1949.
Memalik-i Osmaniye’nin 1329 Senesine Mahsus Ziraat İstatistiği, İstanbul 1332.
ÖZTÜRK, Özhan, Pontus: Antikçağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi, Ankara 2011.
PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C: 2, İstanbul 1983.
SEZGİN, İsmet, 1876/62 Numaralı Trabzon Şer’iyye Sicil Defteri’ne Göre Yöre Araştırması, Yüksek Lisans Tezi, Samsun 2003.
TOPAL, Zehra, “Akçaabad Nahiyesi’nin Kaymakamlığa Dönüştürülmesi”, Karadeniz Tarihi Sempozyumu 25-26 Mayıs 2005, C: I, Trabzon 2007.
TOPAL, Zehra, Akçaabad-Vakfıkebir Öşür Defteri (1850), İstanbul 2005.
Trabzon Vilayet Salnamesi 1290 (1873), Haz. Kudret Emiroğlu, C: 5, Ankara 1995.
Trabzon Vilayeti Salnamesi 1296 (1879), Haz. Kudret Emiroğlu, C: 11, Ankara 1999.
Trabzon Vilayeti Salnamesi 1305 (1888), Haz. Kudret Emiroğlu, C: 13, Ankara 2002.
Trabzon Vilayeti Salnamesi 1309(1891/92), Haz. Kudret Emiroğlu, C:14, Ankara 2005.
Trabzon Vilayeti Salnamesi 1320 (1902), Haz. Kudret Emiroğlu, C: 20, Ankara 2008.
ÜNSAL, Artun, Ölmez Ağacın Peşinde (Türkiye’de Zeytin ve Zeytinyağı),
YEDİYILDIZ, Bahaeddin, “Osmanlı Toplumu” “Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi”, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, C: I, İstanbul 1994.
YETİM, Hatice-KOLOT, Burak, 1853 Numaralı Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Bitirme Çalışması, Trabzon 2012.
YILDIRIM, Pınar, 1872 numaralı Trabzon Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, Bitirme Çalışması, Trabzon 2013.
ZEREY, Orhan, 1824 numaralı Trabzon Kadı sicili (Transkripsiyon- Değerlendirme), Yüksek Lisans Tezi, Trabzon 2003.
ZİVER, Dahil-i Vilayette Zeytin Yetiştirmeye Mahsus Layihadır, Trabzon 1313.