Türkiye’nin Demokratikleşme Sürecinde Bürokrasinin Rolü:Tek-Parti Dönemi ve Çok-Partili Sisteme Geçiş

Öz Bu çalışmanın amacı demokratikleşme sürecinde bürokrasinin rolü, işlevi ve tutumunu incelemektir. Bu kapsamda Türkiye’de cumhuriyetin ilanından çok-partili hayata geçişe kadar demokratikleşme sürecinin incelendiği bu tarihsel araştırmada, bürokrasi ve demokrasi ilişkisi kuramsal olarak kısaca ele alındıktan sonra Türk siyasi hayatında önemli bir yeri olan bürokratik yönetim geleneğinin oluşumuna değinilmiştir. Daha sonra, tek-parti döneminde demokratikleşme sürecinde bürokrasinin rolü ve çok-partili hayata geçişle birlikte bu süreçte yaşanan değişim incelenmiştir. Sonuç olarak, bürokrasi ve demokrasi arasında bir ikilem bulunduğu, bürokrasinin demokratikleşme sürecini olumsuz yönde etkilediği, tek-parti döneminde bürokrasinin daha etkin olduğu, çok-partili hayata geçişle birlikte nispeten bürokrasinin gücünün azaldığı, ancak bürokratik vesayet geleneğinin günümüze kadar etkisini sürdürdüğü ve bu durumun demokratikleşme sürecine zarar verdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Bürokrasi, demokratikleşme, Türkiye, tek-parti dönemi, çok-partili sistem

PDF

___

Ahmad, Feroz (1995). Modern Türkiye’nin Oluşumu. Çev. Yavuz Alagon. İstanbul: Sarmal Yay.

Akbulut, Örsan Ö. (2005). Siyaset ve Yönetim İlişkisi: Kuramsal ve Eleştirel Bir Yaklaşım. Ankara: TODAİE Yay.

Akıncı, Abdulvahap ve Sefa Usta (2015). “Türkiye’de Çok-Partili Hayata Geçişte Etkili Olan İç Faktörlerin Analizi”. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 17(29): 41-52.

Aksan, Gamze ve Özlem Çelik (2011). “Gerilim ve Uzlaşma: Demokrasi Ekseninde Bürokrasi ve Siyaset İlişkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 25: 1-10.

Aydemir, Şevket Süreyya (2000). İhtilalın Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali. 7. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Balcı, Asım (2005). “Bürokrasi-Demokrasi İlişkisi ve Hesap Verebilirlik Yaklaşımı”. Hacettepe Üniversitesi İİBF Dergisi 23(1): 313-338.

Bayram, Kemal A. ve Kerim Çınar (2007). “İktidar ve Siyasetin Gölgesinde Bürokrasi ve Demokrasi İlişkisi: İdealler, Zorunluluklar, Gerilimler”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9(1): 11-24.

Behn, Robert D. (2001). Rethinking Democratic Accountability. Washington: Brooking Institution Press.

Bilgin, Vedat (1997). “Türkiye’de Anti Demokratik Geleneğin Gücü Nereden Geliyor?”. Yeni Türkiye 3(17): 26-28.

Çavdar, Tevfik (2004). Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1950-1995). Ankara: İmge Kitabevi.

Dahl, Robert A. (2001). Demokrasi Üstüne. Çev. Betül Kadıoğlu. Ankara: Phoenix Yay.

Demir, Fatih (2011). “Bürokrasi-Demokrasi İlişkisi ve Bürokratların Seçilmişlerce Kontrolü Sorunu”. Yönetim ve Ekonomi Dergisi 18(2): 63-84.

Dreyfus, Françoise (2014). Bürokrasinin İcadı: Fransa, Büyük Britanya ve ABD’de Devlete Hizmet Etmek. 2. Baskı. Çev. Işık Ergüden. İstanbul: İletişim Yay.

Duman, Doğan ve Serçin Sun İpekşen (2013). “Türkiye’de Genel Seçim Kampanyaları”. Turkish Studies 8(7): 117-135.

Durgun, Şenol (1997). “Tamamlanmamış Bir Proje: Modernleşme ya da Demokratikleşmenin Önündeki Engeller”. Yeni Türkiye 3(17): 41-48.

Dursun, Davut (2001). 27 Mayıs Darbesi. İstanbul: Şehir Yay.

Dursun, Davut (1999). Demokratikleşemeyen Türkiye. İstanbul: İşaret Yay.

Dursun, Davut (2006). Siyaset Bilimi. 3. Baskı. İstanbul: Beta Yay.

Erdoğan, Mustafa (1997). “Türkiye’de Siyasal Sistem ve Demokrasi”. Yeni Türkiye 3(17): 49-64.

Eriş, Metin (1997). “Demokrasi ve Türkiye’deki Varlığı Üzerine Bir Deneme”. Yeni Türkiye 3(17): 657-669.

Eroğul, Cem (1970). Demokrat Parti (Tarihi ve İdeolojisi). Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yay.

Ertan, Temuçin F. (2012). “Atatürk’ün Demokrasi Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme”. Genelkurmay Personel Daire Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Yayınları. Ankara: 1-9.

Eryılmaz, Bilal ve Hale Biricikoğlu (2011). “Kamu Yönetiminde Hesap Verebilirlik ve Etik”. İş Ahlakı Dergisi 4(7): 19-45.

Eryılmaz, Bilal (2010). Bürokrasi ve Siyaset: Bürokratik Devletten Etkin Yönetime. 4. Baskı. İstanbul: Alfa Yay.

Eryiğit, Burak Hamza ve Fuat Yörükoğlu (2012). “Modernleşme Süreçlerinde Demokrasi ve Bürokrasi İkilemi ve Kavramlarının Anlamsal Boyutları Üzerine Bir İnceleme”. Akademik Bakış Dergisi 32: 1-18.

Gormley, William T. ve Steven J. Bella (2012). Bureaucracy and Democracy: Accountability and Performance. 3rd Edition. Washington: Sage Publications.

Göküş, Mehmet (2003). “Demokrat Parti Döneminde Türk Kamu Bürokrasinin Genel Görünümü”. SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi 5: 40-62.

Göküş, Mehmet (2000). “Tek-Parti Döneminde Türk Kamu Bürokrasisinin Gelişimi”. Amme İdaresi Dergisi 33(2): 23-33.

Göle, Nilüfer (1998). Mühendisler ve İdeoloji: Öncü Devrimcilerden Yenilikçi Seçkinlere. 2. Basım, İstanbul: İletişim Yay.

Hanioğlu, M. Şükrü (1989). “Tanzimat Bürokrasisine Dönüş Arzuları ve Jön Türkler”. Türkiye Günlüğü Sayı: 8.

Heper, Metin (1974). Bürokratik Yönetim Geleneği. Ankara: ODTÜ İdari İlimler Fakültesi Yay.

Heper, Metin (1973a). Modernleşme ve Bürokrasi: Karşılaştırmalı Kamu Yönetimine Giriş. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği Yay.

Heper, Metin (1973b). “Osmanlı-Türk Devletinde Bürokrasinin Siyasal Rolü: Kamu Yönetimi Kuramı Açısından Bazı Gözlemler”. Amme İdaresi Dergisi 6(2): 29- 40.

Heper, Metin (1990). “Osmanlı Devlet Geleneği”. Türkiye Günlüğü. Sayı: 13.

Heper, Metin (1985). The State Tradition In Turkey. Walkington: Eothen Press.

Heper, Metin (1977). Türk Kamu Bürokrasisinde Gelenekçilik ve Modernleşme. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yay.

Karatepe, Şükrü (2001). Tek Parti Dönemi. 3. Baskı, İstanbul: İz Yay.

Karpat, Kemal H. (1996). Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller. İstanbul: Afa Yay.

Koçak, Levent (2001). “Türk Demokrasisinde Ordu-Siyaset İlişkileri ve Askeri Müdahaleler”. Demokrasi Sorunu ve Türk Demokrasisi. Ed. D. Dursun. İstanbul: Şehir Yay. 134-152.

Köker, Levent (2005). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. 9. Baskı. İstanbul: İletişim Yay.

Köktaş, Arif (2001). “Türkiye’de Demokrasinin Gelişmesine Kısa Bir Bakış”. Demokrasi Sorunu ve Türk Demokrasisi. Ed. D. Dursun. İstanbul: Şehir Yay. 121- 133.

Lewis, Bernard (2007). Demokrasinin Türkiye Serüveni. Çev. Hamdi Aydoğan ve Esra Ermert. 3. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yay.

Lewis, Bernard (1998). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev. Metin Kıratlı. 7. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Lijphart, Arend (1986). Çağdaş Demokrasiler. Çev. Ergun Özbudun ve Ersin Onulduran. Ankara: Yetkin Yay.

Mises, Ludwing Von (2000). Bürokrasi. Çev. Feridun Ergin. 2. Baskı. Ankara: Liberte Yay.

Oktay, Cemil (1997). Siyasal Sistem ve Bürokrasi: Yükselen İstemler Karşısında Türk Siyasal Sistemi ve Kamu Bürokrasisi. İstanbul: Der Yay.

Öz, Esat (1992). Türkiye’de Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılma (1923-1945). Ankara: Gündoğan Yay.

Özbudun, Ergun (2003). Çağdaş Türk Politikası: Demokratik Pekişmenin Önündeki Engeller. İstanbul: Doğan Kitap Yay.

Özbudun, Ergun (1995). “Türkiye’de Devlet Seçkinleri ve Demokratik Siyasal Kültür”. Türkiye’de Demokratik Siyasal Kültür. Ed. E. Özbudun, E. Kalaycıoğlu, L. Köker. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yay. 16-30.

Öztürk, Namık Kemal (2003). Bürokrasinin Gücü ve Siyaset. Ankara: Siyasal Kitabevi.

Parla, Taha (1993). Ziya Gökalp, Kemalizm ve Türkiye’de Korporatizm. İstanbul: İletişim Yay.

Peters, B. Guy (2010). “Bureaucracy and Democracy”. Public Organization Review 10(3): 209-222.

Riggs, Fred W. (1971). “Bürokratlar ve Siyasal Gelişme: Çelişmeli Bir Görüş”. Çev. Selçuk Yalçındağ. Amme İdaresi Dergisi 4(2): 64-95.

Sartori, Giovanni (1993). Demokrasi Teorisine Geri Dönüş. Çev. Tunçer Karamustafaoğlu ve Mehmet Turhan. Ankara: Yetkin Yay.

Şavkılı, Cengiz ve Tülay Aydın (2013). “Atatürk Döneminde Bürokrasinin Yeniden Yapılandırılması”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 29(87): 67-90.

Şaylan, Gencay (1983). “Cumhuriyet Bürokrasisi”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi. Cilt 2. İstanbul: İletişim Yay.

Schmidt, Manfred G. (2002). Demokrasi Kuramlarına Giriş. Çev. M. Emin Köktaş. 2. Baskı. Ankara: Vadi Yay.

Shils, Edward (1960). “Political Development in the New States”, Comparative Studies in Society and History 2(3): 265-292.

Taşkıran, Cemalettin (1994). “Atatürk Döneminde Demokrasi Denemeleri (1925- 1930)”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 14: 255-265.

Tataroğlu, Muhittin (1997). “Bürokrasi ve Demokrasi İlişkisinde Temsili Bürokrasi Kavramı”. Yeni Türkiye 3(17): 563-570.

Timur, Taner (2003). Türkiye’de Çok-Partili Hayata Geçiş. 3. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi.

Tunçkanat, Haydar (1996). 27 Mayıs 1960 Devrimi. İstanbul: Çağdaş Yay.

Tutum, Cahit (1972). Türkiye’de Memur Güvenliği. Ankara: TODAİE Yay.

Weber, Max (2005). Bürokrasi ve Otorite. Çev. H. Bahadır Akın. Ankara: Adres Yay.

Weber, Max (2004). Sosyoloji Yazıları. Çev. Taha Parla. 6.Baskı, İstanbul: İletişim Yay.

Yılmaz, Aytekin (1997). “Demokratik Gelişme ve Türkiye’de Demokrasi”. Yeni Türkiye 3(17): 519-539.