14 NUMARALI ŞER‘İYYE SİCİL DEFTERİNE GÖRE VİDİN’DE İDARİ, EKONOMİK VE SOSYAL YAPI

Şer‘iyye Sicili veya Kadı Sicili olarak bilinen ve Osmanlı şehirlerinde görevli kadılar tarafından tutulan mahkeme kayıtlarını ihtiva eden defterler, bilhassa şehir tarihi çalışmalarının temel başvuru kaynaklarındandır. Bu kayıtlar sayesinde Osmanlı toplumunun sosyal, siyasal ve ekonomik yapısını ortaya koymak mümkündür. Günümüzde Bulgaristan Ulusal Kütüphanesi’nin Şark kısmında bulunan 14 Numaralı Vidin Şer‘iyye Sicili çalışmamızın ana kaynağını oluşturmaktadır. Bu defterde daha ziyade tereke, evlenme, boşanma, nafaka takdiri, miras davaları, gayrimenkul satışları, vesayet, narh tespiti, görevli tayinleri, vergi ve mukataa kayıtları gibi konularda tutulmuş 245 belge bulunmaktadır. Ayrıca merkezden yazılan fermanlar ve emirler de bu deftere kaydedilmiştir. Bu çalışmanın giriş kısmında Vidin’in tarihine dair kısa bir bilgi verildikten sonra çalışmaya konu olan defterin içeriğine değinilmiş ve daha sonra da özellikle XVIII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Batı seferleri için oldukça önemli bir konumda bulunan ve yüzyılın başlarından itibaren “darü’l-cihad ve’l-mücahidin” olarak anılan Vidin’de 1699-1702 tarihleri arasında tutulmuş mahkeme kayıtlarına dayanarak, şehrin idari, ekonomik ve sosyal hayatı ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Vidin, Şer‘iyye Sicili, Kadı, Sosyal Hayat, Mahkeme

ECONOMIC AND SOCIAL STRUCTURE AT VIDIN ACCORDING TO SHARIA REGISTRY NUMBERED 14

The records known as Sharia Register or Kadi Register kept by the Kadis include court records and they are fundamental reference guides for city history studies. It is possible to put forth the social, political and economic structure of the Ottoman society with the help of these records. The Sharia Registry of Vidin Numbered 14, presently exist at Oriental Department of National Library of Bulgaria, is the main resource of our study. There are a total of 245 documents in this registry on the issues ranging from inheritance, marriage, divorce, alimony appointment, real estate sales, custody, price fixing, officer appointments, tax collection, mukataa records etc. In addition, the edicts and orders issued from the capital have also been recorded in these records. At the beginning of this study, a brief history of Vidin is presented. Afterwards the administrative, economic and social life of Vidin, which had an important position for the eastern campaigns of the Ottoman Empire and also called as “dar al-jihad wa-l-mujahidin” since early stages of the century, is introduced with regard to the court records kept between the dates from 1699 to 1702.

Keywords:

Vidin, Sharia Registries, Kadi (Muslim Judge), Social Life, Court,

PDF

___

Kaynakça1. Arşiv KaynaklarıOriental Department of National Library of Bulgaria (NLB), Vidin S 14. 2. Kaynak ve İnceleme EserleriAMEDOSKİ, Dragana, “Osmanska žena na Centralnom Balkanu izmedu stereotipa i stvarnosti (16-18. vek)”, Glasnik Etnografskog Instituta SANU, V. 66, N. 1, ss. 119-137.ATAR, Fahrettin, “Nikâh”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2007, XXXIII, ss. 112-117.AYDIN, M. Akif, Muhammed Hamidullah, “Köle”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2002, XXVI, ss. 237-246.AYDIN, Mahir, Vidin Kalesi Tuna Boyu’ndaki İnci, Ötüken Yay., Ankara 2015.BILGE, Sadık Müfit, “Macaristan’da Osmanlı Hâkimiyetinin ve İdari Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişmesi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 11, (Ankara 2000), ss. 33-81.ÇAĞATAY, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 5, ss. 483-511.ÇAKIR, Baki , Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl), Kitabevi Yay., İstanbul 2003.ÇAKIR, İbrahim Etem, “Zimmî Kadınlar Kadı Mahkemesinde: Sofya XVII. Yüzyıl”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 21(2014), ss. 41-66.ÇİÇEK, Kemal, “Cemaat Mahkemesinden Kadı Mahkemesine Zimmîlerin Yargı Tercihi”, Pax Ottoman a Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç, Yeni Türkiye Yay., 2001 Ankara, ss. 31-49.DEFTERDAR Sarı Mehmed Paşa, Zübde-i Vekayiât Tahlil Metin (1066-1116/1656-1704), (haz. Abdülkadir Özcan), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995.DEMİRTAŞ, Mehmet, Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza, Birleşik Yay., Ankara 2010.DEMİRTAŞ, Mehmet, Osmanlıda Fırıncılık (17.Yüzyıl) İstanbul Örneği, Atıf Yay., Ankara 2014.Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C. VI/ I, (haz. Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yay., İstanbul 2010.GÖÇEK, F. Müge, Mark David Bear, “18. Yüzyılda Galata Kadı Sicillerinde Osmanlı Kadınlarının Toplumsal Sınırları”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (ed. Madeline C. Zılfi), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2000, ss. 48-63.GRADEVA, Rosita, “Orthodox Christians in the Kadi Courts: The Practice of the Sofia Sheriat Court. Seventeenth Century”, Islamic Law and Society, V. IV (1), ss. 37-69.GRADEVA, Rossıtsa, “Between Hinterland and Frontier: Ottoman Vidin, Fifteenth to EigheenthCenturies”,https://www.academia.edu/241051/Between_Hinterland_and_Frontier_Ottoman_Vidin_Fifteenth_to_Eighteenth_Centuries, 20.12.17, ss. 331-352.GÜMÜŞ, Ercan, Veysel Gürhan, “18. Yüzyılın İkinci Yarısına Ait (M. 1787-1789) 3757 Numaralı Tereke Defterinin Amid’deki Sosyal ve Ekonomik Hayata Dair Düşündürdüğü Bazı Hususlar ”, e- Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi,, C. 8, S. 1 (15), ss. 1-14.GÜRHAN, Veysel, Ercan Gümüş, “Osmanlı Kadı Sicilleri’nde Bir Borç Ödeme Yöntemi Olarak “Guremâ Usulü” ve Uygulaması”, Turkish Studies, C. 11, S. 6, ss. 61-74.HALAÇOĞLU, Yusuf, “Menzil”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1994, XXIX, ss. 159-161.HERBERT, William V., The Chronicles of a Virgin Fortress Being Some Unrecorded Chapters of Turkish and Bulgarian History, Osgood, McIlvaine & Co. London 1896.HINZ, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, (çev. Acar Sevim), Marmara Üniversitesi Yay., İstanbul 1990. IVANOVA, Svetlana, “Hristiyan Rumeli Kadınları Evlilik Sorunları ve Kadı Sicilleri (17. ve 18. Yüzyıllar)”, Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları Toplumsal Cinsiyet, Kültür, Tarih, (der. A. Buturovic-Cemil Shick), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 1999, ss. 163-209.İNALCIK, Halil, “Köy, Köylü ve İmparatorluk”, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, Eren Yay., İstanbul 1996, ss. 1-14.İNALCIK, Halil, “Türkler ve Balkanlar”, Bal-Tam Türklük Bilgisi III, Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi Yay., Prizen 2005, ss. 20-44.KALLEK, Cengiz, “Narh”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul 2006, XXXII, ss. 387-389.KARAGÖZ, Hakan, “Venedik (1716) ve Habsburg (1716-1717) Seferlerinde Vidin Şehrinin Askeri ve Lojistik Önemi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 30, S. 2, ss. 83-116.KARAGÖZ, Hakan., “Kuruluşundan Osmanlı Hâkimiyetine Bir Serhad Şehri: Vidin”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, S. 68 (Şehir Yazıları II), ss. 181-207.KAYAPINAR, Ayşe, “Bulgaristan’da Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulması: Dönemlendirme Sorunu ve İskân”. Türk Tarihinde Balkanlar, (ed. Zeynep İskefyeli- M. Bilal Çelik- Serkan Yazıcı), Sakarya Üniversitesi Balkan Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Yay., Sakarya 2013, ss. 313-333.KAYAPINAR, Ayşe, “Bulgaristan’da Osmanlı Hâkimiyetinin Kurulması”, Yeni Türkiye Rumeli- Balkanlar Özel Sayısı 1, S. 66 (Mart- Haziran 2015), ss. 619-635.KAYAPINAR, Ayşe, “İki Balkan Şehri Tırnova ve Vidin’de Türkler (Bulgar Çarlığından Osmanlı İmparatorluğuna)”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 2, S. 9, ss. 117-141.KAYAPINAR, Ayşe, “Ortaçağ ve Osmanlı Döneminde Vidin”, Ege ve Balkan Araştırmaları Dergisi, C. I, S. I, ss. 67-144.KİEL, Machiel, “Vidin”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2013, XLIII, ss. 103-106.KOÇAK, Zülfiye, “Osmanlı Toplumunda Zimmî Kadınlarin Kadi Mahkemelerini Kullanma Pratiği: Vidin Örneği (1700-1750)”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, C. 7, S.1, s. 167-210.LAİOU, Sophia, “Osmanlı Dünyasında Hıristiyan Kadınlar: Rum Cemaatinin Şer‘iye Mahkemelerinde Açtıkları Kişilerarası Davalar ve Aile Davaları (17-18. Yüzyıllar)”, Osmanlı Döneminde Balkan Kadınları Toplumsal Cinsiyet, Kültür, Tarih, (der. A. Buturovic-Cemil Shick), İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul 1999, ss. 253-280.PAMUK, Şevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları Seçme Eserler I, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2008.SELÇUK, Hava, “Vidin’de Toplumsal Hayat: 13 Numaralı Şer’iyye Siciline Göre (1698-1699)” , Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S. 14, ss. 27-46.SELÇUK, Hava, Tuna Boyunda Bir Osmanlı Kenti Vidin (19.Yüzyıl), Çizgi Kitapevi, Konya 2013. The Oxford Dictionary of Byzantinum, (ed. Alexander P. Kazhdan), Vol. 3, Oxford 1991.ÜSTÜNDAĞ, Nagehan “Osmanlı’da “Şehir” ve Şehri Geliştiren Unsurlardan Biri Olarak Ayanlar: Vidin ve Ruscuk Örneği (18. Yüzyıl)”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 2 (Bahar 2005), ss. 149-167.