AMBROSE BIERCE’IN ŞEYTANIN SÖZLÜĞÜ YAPITININ TÜRKÇE ÇEVİRİLERİNDE MİZAH ÖĞELERİNİN AKTARIMI

Bu makalede, İngilizceden Türkçeye mizah çevirisi konusu ele alınmakta ve Ambrose Bierce’ın Şeytanın Sözlüğü başlıklı yapıtının Türkçe çevirileri incelenerek kaynak metindeki mizah öğelerinin çevirmenler tarafından hangi yöntemlerle Türkçeye aktarıldığı incelenmektedir. Uygulama kısmında yapıtın Türkçedeki dört çevirisinden Özge Duygu Gürkan ve Armağan Ekici tarafından yapılmış olan son iki çeviri incelemeye alınmaktadır. Amaç, çevirmenlerin sundukları çözümleri ve alternatif aktarım yöntemlerini anlamak ve tartışmaya açmaktır. Bunun için özellikle mizah çevirisinde güçlük yarattığı düşünülen sözcük oyunlarıyla birlikte kültürel, tarihsel, dinî ve edebî göndermelerin çevirisiyle ilgili örnekler incelenmiştir. Sözcük oyunlarının çevirileri incelenirken, kaynak metinde çift anlamlı sözcükler, ses benzerlikleri, yeni üretilen sözcükler ya da mevcut sözcüklerin yeni kullanımları yoluyla üretilen mizahın aktarımına odaklanılmıştır. Dinî, kültürel, tarihsel ve edebî göndermeler konusunda ise kaynak metin okurlarının aşina olabilecekleri ancak erek metin okurlarına yabancı gelebilecek göndermelere dikkat edilmiştir. Çevirmenlerin sözcük oyunlarını aktarmak için kimi zaman yeni oyunlar yarattığı; kültürel, tarihsel, dinî ve edebî göndermelerin aktarımında ise ekleme, çıkarma ve dipnot kullanımı gibi yöntemlere başvurduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Çeviribilim, Mizah Çevirisi, Sözcük Oyunları, Kültürel Öğelerin Aktarımı

AN ANALYSIS OF THE TRANSFER OF HUMORISTIC ELEMENTS IN THE TURKISH TRANSLATIONS OF THE DEVIL’S DICTIONARY BY AMBROSE BIERCE

The present article discusses humor translation from English into Turkish. Examining two different Turkish translations of The Devil’s Dictionary by Ambrose Bierce, the article sets out to analyze the methods used by translators for transferring humoristic elements of the source text into Turkish. The case studies focus on the translations by Özge Duygu Gürkan and Armağan Ekici. The aim is to find out and examine methods used by translators for transferring humor. Comparative examples deal especially with wordplays as well as cultural, historical, religious and literary allusions, as these are thought to be the most challenging aspects of humor translation. Analyses addressing wordplays center on issues related to polysemic words, assonances, newly coined words or unconventional uses of vocabulary. Cultural, historical, religious and literary allusions are examined with special attention to the transfer of the source text elements considered to be unknown in the target culture. It was observed that translators created new wordplays in the target language -when necessary- to replace those of the source text and that they resorted to methods such as additions, omissions and use of footnotes to translate allusions.

Keywords:

Translation Studies, Humor Translation, Wordplays, Transfer of Cultural Elements,

PDF

___

Attardo, S. (1994). Linguistic theories of humor. Berlin & New York: Mouton de Gruyter.
Bierce, A. (1992). Karanlığın kahkahası. Çev. Sulhi Dölek. İstanbul: Altın Kitaplar.
Bierce, A. (1999). The unabridged Devil’s dictionary. Haz. David E. Shultz & S.T. Joshi. Athens & London: The University of Georgia Press.
Bierce, A. (2001). Yaşamın ortasından: Askerlerin ve sivillerin öyküleri. Çev. Dost Körpe. İstanbul: İthaki Yayınları.
Bierce, A. (2002). Keşiş ve celladın kızı. Çev. Seher Özbay. İstanbul: İthaki Yayınları.
Bierce, A. (2005). Şeytanın sözlüğü. Çev. Cemal Atila. İstanbul: Omega Yayınları.
Bierce, A. (2007). Şeytan’ın sözlüğü. İstanbul: Nokta Kitap.
Bierce, A. (2014). Şeytanın sözlüğü. Çev. Özge Duygu Gürkan. İstanbul: Metis Yayınları.
Bierce, A. (2018). Epigramlar ve şeytanın sözlüğü’nden okkalı maddeler. Çev. Armağan Ekici. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınları.
Ekici, A. (2016). Ambrose Bierce ve şeytanın sözlüğü. IAN Edebiyat. 6, 32-34.
Erhat, A. (1997). Mitoloji sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Gürkan, Ö. D. (2014). Çevirmenin notu. Şeytanın sözlüğü. İstanbul: Metis Yayınları.
Koskinen, K & Paloposki, O. (2010). Retranslation. Y. Gambier ve L. van Doorslaer (Der.), Handbook of translation studies online, https://benjamins.com/online/hts/articles/ret1, (Erişim tarihi: 30.10.2018).
Low, P. A. (2011). Translating jokes and puns. Perspectives: Studies in Translatology 19 (1), 59-70.
Pope, A. (2006). Bukleye tecavüz. Çev. Nazmi Ağıl. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Shultz, D. E. & Joshi, S.T. (1999). Notes. David E. Shultz & S.T. Joshi. (Der.), The unabridged Devil’s dictionary içinde (ss. 271-348). Athens & London: The University of Georgia Press.
Şener, S. (2018). Mizahın dili ve uyuşmazlık. Bilim ve Gelecek, 169, 35-39.
Tahir Gürçağlar, Ş. (2008). Retranslation. M. Baker ve G. (Der.), Routledge encyclopaedia of translation studies içinde (ss. 232-235). London ve New York: Routledge.
Tymoczko, M. (2000). Translation and political engagement. activism, social change and the role of translation in geopolitical shifts. The Translator 6 (1), 23-47.
Vandaele, J. (2011). Humor in translation / Çeviride Mizah. Çev. A. Akbatur & M. Savcı. Handbook of Translation Studies Online. https://benjamins.com/online/hts/articles/hum1, (Erişim tarihi: 23 Ekim 2018).
Venuti, L. (2004). Retranslations: The creation of value. K. Faull (Der.) Translation and Culture içinde (ss. 25–38).