Petrol ile Evrilen Bir “Cumhuriyet Şehri” Batman

Dünya üzerindeki her şehrin özgün bir kuruluş ve kalkınma hikâyesi vardır. Batman, bu konuda kendine has koşullar içinde “mucize” bir dönüşüme tanıklık etmiştir. Esasen Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki bir şehrin, hayli kısa sayılabilecek bir zaman diliminde böylesine hızlı büyümesinin temelinde yatan gerçek sebep Cumhuriyet’in kuruluş kotlarında gizlidir. Zira tarım ve hayvancılıkta olduğu gibi enerjide de kendi kendine yeterlilik ilkesinin hayata geçirilmesi Batman şehrini meydana getirdi. Batman, Raman dağından fışkıran nimetler üzerine kuruldu. Şehir inşa edilirken bir tarafta milli imkânlar devreye sokuldu, diğer taraftan dış dünya ile iletişime geçilerek yabancı uzmanlardan faydalanıldı. Türkiye’nin en önemli petrol üretim merkezinin gelişmesinde, ülke demir ağlarla örülürken yeni ulaşım olanaklarının sağlanması ve demografik yapıdaki hareketlilik son derece önemli rol oynadı. Devlet kontrolündeki liberalizm ile evrensel sanayi olgusuna entegrasyon çabaları Batman’ı köy olmaktan çıkartıp şehir yaptı. Bu çalışmada, Batman’ın 1940’lardan 21.yüzyıla geçirdiği modernleşme yolculuğu adım adım irdelendi. Arşiv kaynakları, süreli yayınlar ve orijinal eserlerden yararlanılarak bozkırda yükselen bir şehrin ilerleme süreci sosyoekonomik perspektifte kritize edildi.

Anahtar Kelimeler:

Petrol, Güneydoğu Anadolu, Raman, üretim, liberalizm

A Republic City Evolving with Oil: Batman

Every city in the world has a unique founding and development story. Batman has witnessed a “miraculous” transformation in this regard under unique conditions. In fact, the real reason underlying the rapid growth of a city in the Southeastern Anatolia Region in such a short period of time is hidden in the founding levels of the Republic. Because the implementation of the principle of self-sufficiency in energy, as in agriculture and animal husbandry, created the city of Batman. Batman was founded on the blessings gushing from Raman mountain. While the city was being built, national opportunities were put into use on the one hand, and foreign experts were benefited from by communicating with the outside world, on the other hand. In the development of Turkey's most important oil production center, the provision of new transportation opportunities and the mobility in the demographic structure played an extremely important role while the country was covered with iron nets. The efforts to integrate state-controlled liberalism and the phenomenon of universal industry made Batman a city rather than a village. In this study, Batman's modernization journey from the 1940s to the 21st century was examined step by step. Using archive resources, periodicals and original works, the progress of a city rising in the steppe was critiqued from a socioeconomic perspective

Keywords:

Petroleum, Southeast Anatolia, Raman, production, liberalism,

PDF

___

Abu Bakr-i Tirahni. (1993). Kitab-i Diyarbakriyya. (Çev. Lugal, N. ve Sümer, F.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Acun, N. (1949). Dünya Petrol Tarihi ve Türk Petrolü. İstanbul: Şaka Matbaası.
Arslan, A. (2014). Yüz Yüze Batman Tarihi. İstanbul: Batmane Yayınevi.
Bakırezer, G. (2005). Türkiye’de Sosyal Liberalizm. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Liberalizm. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Ekinci, N. (2015). Her Yönüyle Petrolün Kenti Batman ve İlçeleri Tarihi. İstanbul: Batmane Yayınevi.
Genç. H. (2020). Ezidiler Tarihi-Felsefesi-İnanışı. İstanbul: Siyah Beyaz Yayınevi.
Halaçoğlu, Y. (2007). Ermeni Tehciri. İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı.
İdem, T. ve Akcan, S. (2020). Petrolün Keşfi ve İluh Köyünün Batman Kentine Dönüşümü (1936-1957). Batman Kent Araştırmaları. Konya: Çizgi Kitabevi.
Kanat, A. (2007). Batman'da Şafak Sökerken. İstanbul: Tevn Yayınevi.
Karadağ, R. (2020). Petrol Fırtınası. İstanbul: Truva Yayınları.
Keser, İ. ve Seyidoğlu, S. (2018). Türkiye'nin Doğusunda Araplar. Adana: Karahan Kitabevi.
Kökyay, F. (2019). Stratejik Güç Petrol Türkiye’nin Petropolitiği. İstanbul: Der Yayınevi.
Neyzi, H.N. (1963). Türkiye Petrol Sanayii (Petrol Araştırma İhtihsal ve Tevziatı ile Akaryakıt Fiat Teşekkülünün İktisadi Kalkınmada Önemi). İstanbul: İstanbul İktisadi Enstitüsü Yayınları.
Özcan, H.E. (2006). Fotoğraflarla Ulusal Petrol 1929-1954. Ankara: Türkiye Petrolleri A.O. Yayını.
Özgül, Y. (2012). Türk Sinema Filmleri Ansiklopedisi 1914-2010, C. 2. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
Suvla, R. Ş. (1951). Türkiye ve Marshall Plânı. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
Şeker, M. (2006). Anadolu'nun Türkleşmesi ve Kültürel Hayatı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Tokgöz, E. (2018). Türkiye'nin İktisadi Gelişme Tarihi. Ankara: İmaj Yayınevi.
Turan, O. (2004). Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Turan, İ. (2003). İsmet İnönü-Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj ve Söyleşiler 1944-1950. Ankara: TBMM Kültür Sanat Yayınları.
Uluçam, A. (2008). Hasankeyf Tarihi ve Arkeolojik Sit Alanı Araştırma, Kazı ve Kurtarma Projesi: 2006-2007 Çalışmaları. Ankara: Güneydoğu Anadolu Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı.
Planevi Şehircilik Planlama Organizasyonu. (2020). Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı Batman Bölümü Deplasesi Uygulama İmar Planı Değişikliği Açıklama Raporu. Ankara.
Petrol-İş. (2007). Türkiye’de Petrol Faaliyetleri ve TPAO. İstanbul.
TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu. (1993). İsmet İnönü’nün TBMM’deki Konuşmaları 1920- 1973. C. 2, Ankara.
T.C. Batman Valiliği. (2019). Batman İl Yıllığı 2019. Batman.
T.C. Siirt Valiliği. (1968). Siirt İl Yıllığı 1967. Ankara.
Alaeddinoğlu, F. (2010). Batman Şehri, Fonksiyonel Özellikleri ve Başlıca Sorunları. Doğu Coğrafya Dergisi, 15(24), 19-42.
Aral, N.Z. (1948). Petrol ve Raman Dağı. Ulus Gazetesi, (8672), 3.
Biçim, H. (2020). Şehir İçinde Şehir: Batman ve TPAO. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (65), 247- 263.
Çoban, Ö. , Dilek, S.E. ve Harman, S. (2017). Batman İlinde Turizm Gelişiminin Değerlendirilmesi. The Journal of Academic Social Science Studies, (56), 437-455.
Dağtekin, Y. vd. , (2018). GAP Bölgesinde Karbon-Nötr Ekonomiye Geçişte Temiz Enerji Teknolojilerine Yönelik Değer Zincirinin Kurulması. Harran Üniversitesi Mühendislik Dergisi, 3(3), 127-132.
Hepbir, Z. (1965). Türkiye'de Petrol Sanayiinde Sendikacılık Faaliyetleri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (16), 95-108.
İlkin, A. (1970). Türkiye'de Sanayi Politikası. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 30(1-4), 377-423.
Kanık, İ. (2016). Gastro Medya ve Gastro Kültürün Kavramsal İncelemesi. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Folklor/Edebiyat Dergisi, 22(88), 83-98.
Lokman, K. (1942). Petrol Arama Sondajları Maliyetleri. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü. Mecmuası, (1-26), 223- 300.
Lokman, K. (1958). Memleketimizde Petrol Araştırmaları. Türkiye Jeoloji Bülteni, (2), 91-114.
Naycı, N. ve Bozkurt, T. (2022). Türkiye’de Petrol Sanayinin Tarihsel Gelişimi ve Endüstri Mirası Bağlamında Batman ve Ataş Rafineri Tesisleri. Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (26), 31-54.
Sevgi, S. ve Yılmaz, M. (2022). Hasankeyf’te Baraj Gölü Alanında Kalan Taşınmaz Kültür Varlıklarını Koruma ve Kurtarma (Taşıma) Yaklaşımı ve Metotları. Vakıflar Dergisi, (57), 177-202.
Taşman, C.E. (1949). Petrolün Türkiye’de Tarihçesi. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Mecmuası, (39), 14-22.
Acar, A. (2009). El-Medine: Batman Suyu’nun Tarihten Sildiği Şehir. I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu 15-17 Nisan 2008 Tam metin içinde (s. 297-308).
Batman Çağdaş Gazetesi. (09.09.2015). s. 3.
Erzurum Gazetesi. (01.09.2009). s.1.
Hürriyet Gazetesi. (01.05.1968). (7186). s. 2.
Milliyet Gazetesi. (11.07.1964). (3638). s. 7.
Resmi Gazete. (18.05.1990). (20522). s. 1.
Resmi Gazete. (16.05.1954). (8644). s. 3.
Ulus Gazetesi. (25.04.1940). (6281). s.1.
Ulus Gazetesi. (19.10.1948). (8672). s. 3.
Zafer Gazetesi. (07.10.1950). (544). s. 1.
Akcan, S. (2018). Batman’da Petrolün Bulunması, Kente Sosyoekonomik ve Sosyokültürel Etkileri (1940-1970). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batman.
Güneş, T. (2019). Batman’da Kentsel Gelişim Süreci. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
İnan, A. (2013). Batman-Dörtyol Ham Petrol Boru Hattı İncelenmesi ve Geliştirilmesi İçin Sistem Önerileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mustafa Kemal Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Hatay.
Tanrıseven, H. (2005). Türk Kamu Sektöründe Petrole İlişkin Kararlar Sistemi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
https://batman.edu.tr/tarihce (Erişim Tarihi: 10.06.2023)
https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2022-49685 (Erişim Tarihi: 28.04.2023)
https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/batman/gezilecekyer/on-kemerli-ddy-koprusu (Erişim Tarihi: 10.05.2023)
https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d09/c029/b057/tbmm090290570262.pdf (Erişim Tarihi: 14.05.2023)
https://www.ismetinonu.org.tr/tarihte-bugun-3-mart/ (Erişim Tarihi: 25.05.2023), (EK-3’e bkz.).
https://www.haritatr.com/harita/Garzan/7287 (Erişim Tarihi: 30.05.2023)
https://www.parsons.com/energy/ (Erişim Tarihi: 02.06.2023)
https://www.nadirkitap.com/1-adet-temali-batman-petrol-rafinerisi-turk-pulu-efemera6485711.html (Erişim Tarihi: 03.06.2023)
https://www.kitantik.com/product/12048-MILLI-PIYANGO-19-KASIM-1982-BATMAN-PETROL-RAFINERISI-Y-YARIM- BILET_0z8kgltjlijep6t1dp1 (Erişim Tarihi: 03.06.2023) (EK-4’e bkz.).
http://www.petrol-is.org.tr/sites/default/files/arastirmacilara_acilan_belgeler.pdf (Erişim Tarihi: 03.06.2023)
https://www.aa.com.tr/tr/vg/video-galeri/turkan-soray-34-yil-sonra-film-cektigi-koyde/0 (Erişim Tarihi: 07.06.2023)
https://www.batmanpetrolspor.org/petrolspor-tarihi/ (Erişim Tarihi: 09.06.2023)