Yakınçağ Başlarında Kıbrıs’tan Divan-I Hümayuna Yansıyan Şikâyetler

Osmanlı Devleti, 15. yüzyıldan 18. yüzyıla kadar devam eden Coğrafi Keşifler, Sanayi İnkılabı, Reform ve Rönesans gibi birtakım iktisadi, içtimai ve teknolojik gelişmeleri takip etmeyerek gerisinde kalmıştır. Ayrıca zaman zaman Avrupa Devletlerine vermiş olduğu geniş çaplı imtiyazlar ile ülkenin ekonomik ve sosyal dengesi olumsuz etkilenmiştir. Bunun yanı sıra 18. yüzyılda sürekli ve uzun süren savaşlar neticesinde devletin masrafları artmış ve halkın üzerine düşen vergi yükümlülüğü de aynı oranda artış göstermiştir. Bu dönemde meydana gelen ekonomik sarsıntılar ve savaş sebebi ile ülkede birtakım emniyet ve asayişi tehdit eden isyanlar, eşkıyalık olayları, zorbalık faaliyetleri de kendini göstermiştir. Bu dönemde Osmanlı sınırları dahilinde olan Kıbrıs da yaşanan ekonomik ve toplumsal sıkıntılardan etkilenmiştir. 1788-1808 yılları arasında Kıbrıs Ceziresinde miras, alacak-verecek, mal ve eşya gaspı, zorbalık, yalan beyan, vergi ve arazi anlaşmazlıkları gibi birtakım sorunlar meydana gelmiş ve bu durum şikâyetler aracılığı ile divana yansımıştır. Çalışmamızda ilgili dönemde Kıbrıs’ın içerisinde bulunduğu sosyal ve ekonomik durum ve meydana gelen sorunlar, bu sorunların şikâyetler aracılığı ile divana yansımaları ve yaşanan sıkıntıların, sosyo-ekonomik yapıya etkilerini, şikâyetlerin hangi konularda yoğunlaştığı ve bunların istatistikleri açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kıbrıs, Şikâyet, Adalet, Hak, Hukuk

Complaints From Cyprus to the Supreme Court of the Ottoman Empire in the Early Years of the Late Modern Age

The Ottoman Empire underwent some difficulties about the developments with comparison to its contemporaneous neighbors. These difficulties originated from lack of following some economic, social and technological developments such as Age of Discovery, Industrial Revolution, Reform and Renaissance periods, which lasted from the 15th to the 18th centuries. Moreover, the economic and social balance of the country had been adversely affected by the large-scale concessions given to the European powers during some periodical events. In addition, as a result of ongoing and long wars in the 18th century, the expenses of empire increased and the tax obligation of the people reached at the same rate of expenditure. Riots, banditry and repressive activities that threatened the security and order in the country also became prevalent due to the economic turmoil and war that took place in this period. Cyprus, which was part of the Ottoman Empire, was heavily affected by the economic and social problems. Some problems such as inheritance, debt-giving, property and property extortion, bullying, false declaration, the taxation and land property became controversial issues in the Cyprus between the years 1788-1808, and this situation was reflected in the supreme court of Ottoman Empire through complaints. In our study, the social and economic situation in Cyprus during the relevant period and the problems that occurred related to same issue, the reflection of these problems on the supreme court of Ottoman Empire through complaints will be discussed as well as the effects of the problems on the socio-economic structure, the subjects on which the complaints were concentrated and their statistics, based on the Atik Complaint Registers (10 Registers). Besides, the Atik Complaint Registers, the Cyprus Court Records, the document classifications in the Ottoman Archives and the related research works will also be used.

Keywords:

Cyprus, Complaint, Justice, Right, Law,

PDF

___

21 Numaralı Kıbrıs Şeriyye Sicili, s. 124.
22 Numaralı Kıbrıs Şeriyye Sicili, s. 39.
24 Numaralı Kıbrıs Şeriyye Sicili, s. 66. BOA., A.DVNŞKT.d., 193.
BOA., A.DVNŞKT.d., 194.
BOA., A.DVNŞKT.d., 195.
BOA., A.DVNŞKT.d., 196.
BOA., A.DVNŞKT.d., 197.
BOA., A.DVNŞKT.d., 198.
BOA., A.DVNŞKT.d., 199.
BOA., A.DVNŞKT.d., 200.
BOA., A.DVNŞKT.d., 201.
BOA., A.DVNŞKT.d., 202.
BOA., A.DVNŞKT.d., 203.
BOA., AE.SABH.I., 19/1627.
BOA., AE.SABH.I., 364/25432.
BOA., TS.MA.e., 805/21.
Afyoncu, Erhan, “Zeamet”, DİA, C. 44, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2013, s. 162-164.
Akalın, Şükrü Haluk ve diğerleri, Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları, 11. Baskı, Ankara, 2019.
Akgündüz, Ahmet, “İlam”, DİA, C. 22, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2000, s. 72-73.
Aksın, Ahmet, BAYTİMUR, Suha Oğuz, “Osmanlı Devleti’nde Toplumsal Suçlar ve Cezalar (1789-1839)”, XVII. Türk Tarih Kongresi, C. IV, I. Kısım, Ankara, 2018, s. 395-430.
Aktepe, M. Münir, “Abdülhamid I”, DİA, C. 1, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1988, s.213-216.
Akyılmaz, Gül, “Osmanlı Devleti’nde Yönetici Sınıf-Reaya Ayrımı”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. VIII, S. 2, Ankara, 2004, s. 221-271.
Altınöz, İsmail, “Osmanlı Devleti’nde Kalabendlik Cezasının İnfazına Dair Notlar”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 20, S. 1, İstanbul, 2021, s. 269-288.
Aydın, M. Akif, “Osmanlıda Hukuk”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, C. 1, (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu), İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, İstanbul, 1994, s. 373-438.
Baytimur, Suha Oğuz, “Osmanlı Devleti’nde Huzur Bozucu Davranışlardan Kendi Halinde Olmamak”, Tarih Yolunda Bir Ömür Ergün Öz Akçora Armağanı, (Ed. Ahmet Aksın, Yavuz Haykır, Filiz Yıldırım), C. 1, Hiper Yayın, İstanbul, 2020, s. 505-514.
Baytimur, Suha Oğuz, “Osmanlı Devleti’nde Kalabend ve Sürgün Cezalarının Uygulamaları İle Mahkumların Serbest Bırakılmaları (1789-1849)”, II. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, C. I, (Ed. Fethi Gedikli), Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2016, s. 831-852.
Çeken, Çiğdem Kavak, İstanbul Ahkam Defterleri Üzerinden 19. Yüzyılda Osmanlı Tarımının Ekonomik ve Hukuki Yönleriyle Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2013, (Basılmamış Doktora Tezi).
Çelik, Buket, Ahkam Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Sivas Eyaleti (1742-1774), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas, 2020, (Basılmamış Doktora Tezi).
Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1972.
Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi Yayınları, 26. Baskı, Ankara, 2010.
Halaçoğlu, Yusuf, XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK Basımevi, Ankara, 1991.
İnalcık, Halil, “Adaletnameler”, Belgeler, C. II, S. 3-4, 2. Baskı, Ankara, 1993.
İnalcık, Halil, “Şikâyet Hakkı: Arz-i Hal ve Arz-i Mahzar’lar”, Osmanlı Araştırmaları, VII-VIII, İstanbul, 1988.
İnalcık, Halil, “Tımar”, DİA, C. 41, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2012, s. 168-173.
İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), (çev. Ruşen Sezer), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003.
İnalcık, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adalet, Kronik Yayınları, 6. Baskı, İstanbul, 2017.
İnalcık, Halil, Türklük Müslümanlık ve Osmanlı Mirası, Kırmızı Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2016.
İpşirli, Mehmet, “Arzuhal”, DİA, C. 3, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1991, s. 447-448.
İpşirli, Mehmet, “Mahzar”, DİA, C. 27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2003, s. 398-401.
Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C. 5, TTK Yayınları, 9. Baskı, Ankara, 2011.
Kuşçu, Ayşe D., “Eyyübiler’de Mezalim Mahkemeleri ve Darü’l- Adl”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Konya, 2009, s. 207-229.
Mardin, Şerif, Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, Baskı 7, İstanbul, 2007.
Mumcu, Ahmet, “Dîvân-ı Hümâyun”, DİA, C. 9, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1994, s. 430-432.
Orhonlu, Cengiz, GÖYÜNÇ, Nejat, “Has”, DİA, C. 16, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1997, s. 268-270.
Özkaya, Yücel, 18. Yüzyılda Osmanlı Toplumu, Yapı Kredi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 2020.
Öztürk, Mustafa, “Osmanlı Devleti’nde Arzuhallerin Devlet-Halk İlişkileri ve Medeniyet Tarihi Bakımından Önemi”, XVII. Türk Tarih Kongresi, C. IV, I. Kısım, Ankara, 2014, s. 211-229.
Öztürk, Temel, “Özü”, DİA, C. 34, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2007, s. 133-134.
Ragıb Raif, Rauf Ahmed, Mısır Meselesi, (Yay. Haz. Mustafa Öztürk, Sevda Özkaya Özer), Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ, 2011.
Sami, Şemseddin, Kamus-ı Türki, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1978.
Tabakoğlu, Ahmet, Osmanlı Mali Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2020.
Tanyer, Turan, “Eski İstanbul’da Arzuhalciler”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S. 53, Ankara, 2004, s. 271-284.
Tuğluca, Murat, “Bir Balkan Şehri Olarak Üsküp’te Şikâyet Hakkının Kullanımı ve Şikâyet Mekanizması”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, C. 5, S. 9, 2012. s.107-128.
Tuğluca, Murat, Osmanlı Devlet-Toplum İlişkisinde Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi, TTK Yayınları, Ankara, 2016.
Tuğluca, Murat, Osmanlı’da Devlet- Toplum İlişkilerinin Açık Alanı: Şikâyet Mekanizması ve İşleyiş Biçimi (1683-1699), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2010, (Basılmış Doktora Tezi).
Türcan, Talip, “Sürgün”, DİA, C. 38, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2010, s. 164-166.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatına Medhal, TTK Yayınları, 5. Baskı, Ankara, 2014.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, TTK Yayınları, 4. Baskı Ankara, 2014.