Bozkır Türk Kültüründe Potlaç Benzeri Uygulamalar: Hakimiyet, Güç ve Birliğin Sembolü; Toy (Kenç Liyü), Şölen, Yuğ

Özellikle Kuzeybatı Amerika’daki toplumlarda görülen ve alanın uzmanları tarafından; “değiş tokuş edilen armağanlar sistemi” veya “yeniden bölüşümün aracı” olarak tanımlanan Potlaç geleneğinde, vermek veya yok etmek gücün sembolü olarak görülmektedir. Bu sistemde mevki sahibi olmak veya iktidarını kuvvetlendirmek verilen hediyenin değeri ve niteliği ile doğru orantılıdır. Bu çalışma ise eski toplumlarda Potlaç olarak adlandırılıp genel olarak; harcama, yok etme ve tüketme aracılığıyla bir güç gösterisi veya hakimiyet vasıtasına dönüşen geleneğin bozkır Türk kültüründeki izlerini aramaya yöneliktir. Potlaç geleneğine sahip toplumlarda olduğu gibi eski Türklerde de akrabalık bağları ve toplumsal dayanışma oldukça kuvvetlidir. Bu durum Türklerin çeşitli sebeplerle sık sık bir araya gelerek törenler tertip etmesine sebep olmuştur. Bu törenlerdeki uygulamaların ve anlayışın Potlaç geleneğindekilere benzerliği makalenin tartışma konusu olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Potlaç, Bozkır, Türk, Toy, Şölen, Yuğ

Potlach like Practices in Steppe Turkish Culture: Symbol of Domination, Power and Unity; Toy (Kenc Liyu), Feast, Yug

In the Potlach tradition, which is seen in societies especially in Northwest America and defined by experts in the field as a "system of exchanging gifts" or "tool of redistribution" giving or destroying is seen as a symbol of power. In this system, having a position or strengthening one's power is directly proportional to the value and quality of the gift given. This work was called Potlach in ancient societies and generally; It is aimed to look for the traces of the tradition, which has turned into a show of power or a means of domination through spending, destruction and consumption, in the Steppe Turkish culture. As in societies with Potlach tradition, kinship ties and social solidarity are very strong in ancient Turks. This situation caused the Turks to come together frequently for various reasons and organize ceremonies. The similarity of the practices and understanding in these ceremonies to those in the Potlach tradition will be the subject of discussion in the article.

Keywords:

Potlach, Steppe, Turkish, Toy, Feast, Yug (Funeral Ceremony),

PDF

___

Adanır, Oğuz, Eski Dünyaya Yeni Bir Bakış, Baudrillard, Berkes, Mauss ve Ülgener Üzerinden Kuramsal Bir Deneme, Ankara, 2015.
Ahmetbeyoğlu, Ali, Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)’a Göre Avrupa Hunları, İstanbul, 1995.
Ahmetbeyoğlu, Ali, “Büyük Hun Hükümdarı Attila”, Türkler, I (2002), s.902-920.
Akay, Ali, Armağan, Ankara, 2016
Akgün, Engin, “Şamanist Türk Halklarında Kurban Sungusu ve Kendisine Kurban Sunulan Varlıklar”, Sosyal Bilimler Dergisi, ½ (2007), s.139-153.
Bataille, Georges, Lanetli Pay, Çev, Işık Ergüden, Ankara, 2010, s.84.
Benedict, Ruth, Patterns of Culture An Analysis of Our Social Structure As Related To Primitive Civilizations, New York, 1934.
Birekul, Mehmet, Armağan Kültürü, İstanbul, 2014.
Boas, Franz, “The Social Organization and the Secret Societies of the Kwakiutl Indians”, In Report of the United States National Museum for the Year Ending, June 30, 1895, s. 309-738.
Boas, Franz-Hunt, George, “Kwakiutl Texts”, Memoirs of the American Museum of Natural History, Volume 5, (1900), s. 409-532.
Carpini, Johann de Plano, Moğol Tarihi ve Seyahatname, Çev. Ergin Ayan, Trabzon, 2000.
Dede Korkut –Dresden Nüshası, Haz. Sadettin Özçelik, Ankara, 2016.
Demez, Gönül, “Armağanın Değişen Sosyo-Kültürel Anlamları: Tüketim Toplumu Bağlamında Hediyeleşme Olarak Çiçek Gönderme, MJH, I/2 (2011), s.87-103.
Divitçioğlu, Sencer, Kök Türkler, Kut, Küç, Ülüg, İstanbul, 1987.
Ebül Gazi Bahadırhan, Türklerin Soykütüğü (Şecere-i Terakime), Haz. Muharrem Ergin, İstanbul, 1974.
Emiroğlu, Kudret- Aydın, Suavi, Antropoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 2003.
Emmons, George Thornton, The Tlingit Indians, New York, 1991.
Erdem, Mustafa, “Kırgızlarda Dinî ve Sosyal Hayat”, Türkler, III (2002) Ankara, s.167-176.
Ergin, Muharrem, Orhun Abideleri, İstanbul, 2003.
Eröz, Mehmet, ‘Sakarya’nın Hizmetinde Yeni Bir İçtimai İlim ve Sosyal Antropoloji’, Sosyoloji Konferansları, 21-63, Dokuzuncu Kitap, İstanbul., 1969, s. 21-64.
Geçer, Harun- Kartopu, Saffet, “Arkaik Bir Törenin Postmodern İzdüşümleri: Potlaç Geleneğinden Tüketim Kültürüne”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10/ 52, (2017), s. 676-687.
Gökalp, Ziya, Türk Medeniyet Tarihi, İstanbul, 1976.
Gültekin, Ahmet Kerim, “Potlach (Potlaç)” Bilim ve Ütopya, 231 (Eylül 2013), s.82-85.
Güngör, Harun, “Eski Türklerde Din ve Düşünce”, Türkler, III (2002), s.261-282.
Güngör, Harun, “Geleneksel Türk Dininden Anadolu’ya Taşınanlar”, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni: Bildiriler, 16-17 Nisan 2007, Ankara, ss.1-7.
Güvenç, Bozkurt, İnsan ve Kültür, İstanbul, 1978.
Hyde, Lewis, Armağan, Çev. Emine Ayhan, İstanbul, 2008.
Hodge, Frederick Webb, Tsimshian Mythology, Washington, 1916.
İnan, Abdülkadir, “Ziya Gökalp Ve Yakut-Altay Folkloru İle Diniyatı”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, 2, (1964), s.173-176.
İnan, Abdulkadir, “Türk Etnolojisini İlgilendiren Birkaç Kelime Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 4 (1956) s.179-195.
İnan, Abdulkadir, “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Türkler, III (2002), s. 392-399.
İnan, Abdülkadir, Eski Türk Dini Tarihi, Ankara, 2018.
Kafesoğlu, İbrahim, “Eski Türk Dini”, Türkler, III (2002), ss.290-304.
Karatani, Kojin, Dünya Tarihinin Yapısı Üretim Tarzlarından Mübadele Tarzlarına, Çev. Ali Karatay, İstanbul, 2017.
Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lugat-it-Türk, Çev. Besim Atalay, Ankara 1985.
Kitapcı, İsmail, “Gösteriçi Tüketim Örneği Olarak Potlaç Kültürü ve Günümüzün Küresel Kapitalist Dünyadaki Yansımaları”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11/9 (2019), s.603-622.
Koçak, Kürşat, “İslamiyet’ten Önceki Türk Devlet Geleneklerine Göre Orun Ve Ülüş (Mevki ve Pay)”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 2/3 (2011), s.30-35.
Küçükaladağlı, Gülnur, Türk Destanlarında Armağan Kültürünün İzleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019.
Mauss, Marcel, Sosyoloji ve Antropoloji, Çev. Özcan Doğan, Ankara, 2006.
Mauss, Marcel, Armağan Üzerine Deneme, Arkaik Toplumlarda Değiş Tokuşun Biçimi ve Nedeni, Çev. Nihan Özyıldırım, İstanbul, 2018.
Onat, Ayşe- Orsoy, Sema- Ercilasun, Konuralp, Han Hanedanı Tarihi (Hsiung-nu (Hun) Monografisi), Ankara, 2015.
Orkun, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Ankara, 1994.
Örnek, Sedat Veyis, Etnoloji Sözlüğü, Ankara, 1971.
Rene Sédillot, Değiş Tokuştan Süpermarkete: Tarih Boyunca Tacirlerin ve Ticaretin Öyküsü, Çev. Esat Nermi Erendor, İstanbul, 1983, s. 17
Ringel, Gail, “The Kawkıutl Potlatch: History, Economics, And Symbols”, Ethnohistory, Vol. 26, No. 4 (Autumn, 1979), pp. 347-362 s.347)
Roux, Jean Paul, Altay Türklerinde Ölüm, Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul, 1999.
Roux, Jean Paul, “Atalar Kültü (Türkler ve Moğollar)”, Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü: Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda, Çev. Levent Yılmaz, İstanbul, 2018.
Seyidof, M., “Altın Muharibin Soy Etnik Talihi Hakkında III”, Kardaş Edebiyatlar Dergisi, 3 (1982), s. 32-43.
Seyitdanlıoğlu, Mehmet, “Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düşünceler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 28/45 (2009), s. 1-11.
Strzygowski, Josef, “Türkler ve Orta Asya Sanatı Meselesi”, Türkiyat Mecmuası, 3 (1985), s. 1-80.
Sümer, Faruk, Eski Türklerde Şehircilik, İstanbul, 1984.
Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul, 1999.
Swanton, John R., “Social Condition, Beliefs, and Linguistic Relationship of the Tlingit Indians”, In Twenty-Sixth Annual Report of the Bureau of American Ethnology, 1904-1905, s. 391-485.
Swanton, John R., Haida Texts and Myths, Washington, 1905.
Swanton, John R., Tlingit Myths and Text, Washington, 1909.
Togan, Zeki Velidi, Oğuz Destanı, İstanbul, 1982.
Turan, Osman, “Eski Türklerde Okun Hukuki Bir Sembol Olarak Kullanılması”, Belleten, IX/35 (1945), s. 305-319.
Turan, Osman, “Türkler ve İslamiyet”, Türkler, IV (2002), ss.290-304.
Ünal, Fatih, “Kazak Türklerinde Defin Merasimi ve Aş Verme Geleneği”, Bilig, 45 (2008), s.103-130.
Vaczy, Peter, Hunlar Avrupada, Attila ve Hunları, Çev. Şerif Baştav, Ankara, 1982.