Sosyalist Dönem Türkmen Romanında Başkahramanın Bağımsızlıkla Sonuçlanan Yolculuğu

Sosyalist dönemde ilk Türkmen romanı 1937 yılında yazılmıştır. Türkmenistan’da 1937’den itibaren bağımsızlık tarihi 1991’e kadar birçok roman kaleme alınmıştır. Yazılan ilk romandan son romana kadar başkahramanlar incelenirse Türkmen bağımsızlığını anlamak daha kolay olur. Edebi eserin toplumun bir yansıması olduğu tezinden hareket edilirse, sosyalist dönem romanlarının başkahramanlarının serüveni ve bağımsızlık süreci daha iyi anlaşılır. 1937’den 1960’ların sonuna kadar Türkmen romanında üç ana kahraman görülür. Bunlar olumlu tip (müspet tip), olumsuz tip (menfi tip) ve yardımcı Rus'tur. Başkahraman olan olumlu tip sosyalist rejime sıkı sıkıya bağlıdır. Karşısında yer alan olumsuz tip yani (dönemin söylemiyle burjuva tipler: din adamları, yöneticiler ve zenginler) ile şiddetli bir biçimde savaşır. Yardımcı Rus ise olumlu tipe sosyalizmi tanımada kılavuzluk eder. 1953’te Stalin’in ölümüyle başlayan kısmi serbestleşmenin ardından sosyalizmi eleştirmeye başlayan eserler görülür. Buna paralel olarak Türkmen romanında da yardımcı Rus tipi kaybolur. Olumlu ve olumsuz tipin çatışması sürer. 1980’den 1991’e kadar ise olumsuz tip ortadan kalkar. Sadece olumlu tip yerini korur. Ancak söz konusu olumlu tip artık sosyalist rejimi savunmaz. Aksine eleştirel taraflarına dikkati çeker. Örneğin rüşvet gibi. Bu çalışmada yaklaşık 54 yıllık süreçten hareketle başkahramanın özgürlüğe nasıl hizmet ettiği roman örnekleriyle incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Türkmen Romanı, Kahraman, Bağımsızlık, Sosyalist Realizm

The Journey of Hero Resulting in Independence in Turkmen Novels of the Socialist Era

The first Turkmen novel of the socialist era was written in 1937. In Turkmenistan, there were many novels written from 1937 till the independence in 1991. It will be easy to understand Turkmen independence if the heroes of these novels are analysed respectively. If a work of literature is considered a reflection of society, then we can better understand heroes' adventures and their pursuit of freedom in the socialist era novel. From 1937 to the end of 1960 there are three main heroes in Turkmen novels. These are the positive type, negative type and the helper Russian. The positive type, who is the main hero, is loyal to the socialist regime. He harshly fıghts against the negative type (i.e. the bourgeoisie: men of religion, governors and the rich). The Russian helper, on the other hand, guides the main positive type in his understanding of socialism. With the emergence of limited freedom following the death of Stalin in 1953, we can fınd criticism of socialism in these novels. The Russian helper type disappears while the conflict between the positive type and the negative one continues. Between 1980 and 1991, the negative type disappears. The only one that remains is the positive type. However, this positive type is no longer the supporter of socialist regime. On the contrary, he draws attention to the negative sides of this regime, such as bribery. This study is intended to examine how the main hero serves independence in this 54-year process as exemplified by these novels.

Keywords:

Turkmen Novel, Hero, Independence, Socialist realism,

PDF

___

GUMAGELDİYEV, T. (1996). Kara Yıldırım (akt. Ali Duymaz). İstanbul: Ötüken Yayınları.
CUMAYEV, K. vd. (1981). Türkmen Sovet Edebiyatının Tarıhı 5. Tom, İkinci Kitap. Aşgabat: Ilım Neşiryatı.
GARRIYEV, B. A. vd. (1990). Göroglı. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
GELDİYEV, G. (1989). Duman Entek Daganok. Duman Daganda. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı, 359-367.
GOVŞUDOV, A. (1956). Saylanan Eserler, Kopet Dagın Eteginde. 2. Tom. Aşgabat: Türkmendövlet Neşiryatı.
GÖKÇİMEN, A. (2007). Ata Govşudov’un Romanları Üzerine Oluşumsal Yapısalcı Bir İnceleme. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
GÖKÇİMEN, A. (2011). Başlangıçtan Bağımsızlığa Kadar Türkmen Romanı. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
HOCAGELDİYEV, N. (1974). Gülle Degen Sünbüller. Aşgabat: Türkmendövlet Neşiryatı.
HUDAYNAZAROV, B. (2002). Gumlular (akt. Ramazan Çakır). İstanbul: Kaynak Yayınları.
KARAKAŞ, Ş. (2008). Sovyet Edebiyatı Hakkında Bazı Tespitler. Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun Armağanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 459-469.
KERBABAYEV, B. (1969). Saylanan Eserler, Aygıtlı Edim. I. Tom. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
KERBABAYEV, B. (1971). Saylanan Eserler. Aygıtlı Edim. 2. Tom. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
KERBABAYEV, B. (2009). Kararlı Adım Tarihi Türkmen Romanı (akt. Yakup Sarıkaya). Konya: Çizgi Kitabevi.
MEMMEDİYEV, Y. (1980). Şapak. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
SAĞLAM, S. (2011). Türkmen Şairi Azadı (Hayatı, Edebi Şahsiyeti, Eserleri). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ŞAN, M. K. (2004). Edebiyat Sosyolojisinin Tarihinden Basamaklar. Edebiyat Sosyolojisi (ed. Köksal Alver), Ankara: Hece Yayınları, 91-132.
SEYTEKOV, B. (1961). Doğanlar I. Aşgabat: Türkmendövlet Neşiryatı.
SEYTEKOV, B. (1965). Doğanlar III. Aşgabat: Türkmendövlet Neşiryatı.
SÖYLEMEZ, O. (2003). Türkmen Romanı Kara Yıldırım’da Köroğlu Destanı. Atatürk Ünv. Türkiyat Araştırmaları, 22, 167-175.
TAGAN, A. (1980). Saragt Galası. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
TANRIBERDİYEV, H. (1982). Türkmen Edebiyatının Kervenbaşısı. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
YAGMIR, O. (1989). Duman Daganda. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.