BİR BAYTAR-NÂME KİTABI OLARAK ESB-NÂME’DE GEÇEN AT VE ATÇILIK İLE İLGİLİ TERİMLER

Alḭ el-Maġribḭ’nin Esb-nāme adlı eserinde yer alan at ve atçılık ile ilgili terimleri ortaya koymak ve değerlendirmek amacıyla adı geçen eserin Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan nüshası incelenmiştir. Arap alfabesi ile yazılmış eser Latin esaslı Türk alfabesine çevrilerek, incelenmiş; bu eserde yer alan at ve atçılık ile ilgili terimler saptanarak kısa bir sözlük halinde verilmiştir. Baytarnameler sadece veterinerlik tarihi açısından değil, dil ve kültür bakımından da önemli eserlerdir. Türkçe at ve atçılık terminolojisinin oluşturulması süreci, tarihi dönemlerde yazılmış olan eserlerde yer alan at ve atçılık ile ilgili terimlerinin ayrıntılı olarak karşılaştırılmasıyla mümkün olabilecektir. Esb-nāme içerik itibariyle, Türk dili ve kültürü tarihine ışık tutacak, at ve atçılıkla ilgili kelime hazinesine katkı yapacak nitelikte bir eserdir. Bu çalışma giriş, sözlük ve sonuç olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Ali el-Mağribi, baytār-nāme, esb-nāme, atçılık, veterinerlik

The terms related to horse and equestrıanısm ın Esb-Name as a horse-leechery book

In order to reveal and to evaluate the terms related to horse and equestrianism in Alḭ el-Maġribḭ's Esb-nāme the copy of the aforementioned work in the Süleymaniye Library was examined. The work written in the Arabic alphabet was translated into the Latin-based Turkish alphabet and analyzed. The terms related to horse and equestrian in this work have been determined and given as a short dictionary. Veterinary notes are important works not only in terms of veterinary history, but also in terms of language and culture. The process of creating Turkish horse and equestrianism terminology will be possible by comparing the terms related to horse and equestrianism in the works written in historical periods in detail. Esb-nāme, in terms of content, is a work that will shed light on the history of Turkish language and culture and contribute to the vocabulary related to horses and equestrianism. This study consists of three parts : introduction, dictionary and conclusion.

Keywords:

Ali el-Mağribi, baytār-nāme, esb-nāme, equestrianism, veterinary medicine,

PDF

___

Ahmetaj, S. Ş. (2015). Osmanlı Döneminde Balkanlar’da Eğitim-Öğretim Müesseseleri 19. Asır İpek Sancağı Örneği. IV. Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi, Kütahya Bildiriler Kitabı III. S. 267-776.
Bedevıan, K. A. (1936). İllustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Language. Argus and Papazian Presses, Kahire.
Bergen, L. (2018). Türk’ün Kanadı At. Yazıgen Yayınları. İstanbul.
Çınar, A. A. (1991). On Dokuzuncu Yüzyıla Ait Bir Baytarnamede At Kültürü. Ankara: Hacettepe Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
Derleme Sözlüğü, TDK, c. I-XII, Ankara 1963-1982.
Devellioğlu, F. (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Aydın Kitabevi. Ankara.
Gülensoy, T. (1995). At Damgaları, Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. (hzl. Emine Gürsoy Naskali). İstanbul: TJK Yayınları, s. 95-119.
Hasret, A. Ş. (2019). Tuhfetü’l-Mülûk ve’s-Selâtin (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin). Yüksek Lisans Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Kabadayı, O. (2020). Kazak Türkçesinin At Koşum Takımlarıyla İlgili Söz Varlığı -Tarihî Karşılaştırmalı Bir İnceleme. Basılmamış Doktora tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Küçüker, P. (2010). Mücerreb-name. Ankara.
Önler, Z. (2019). Tarihsel Tıp Metinleri Sözlüğü. TDK Yayınları Ankara.
Sarı Kayadibi, G. (2018). Kitâb-ı Makbûl Der Hâl-i Huyûl (Giriş-İnceleme-Metin-Dizin). Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi.
Sarı, M. (1984). El-Mevarid Arapça-Türkçe Lûgat. İpek Yayın Dağıtım, İstanbul.
Şen, M. (2017). Hizam’ın “Kitabu Baytar-Name”sinde Geçen Mücerreb (Ampirik) Tedavi Usulleri At Kitabı. Editör: Emine Gürsoy Naskali. Kitabevi Yayınları, İstanbul.
Tarama Sözlüğü. Türk Dil Kurumu. C. I-VIII, Ankara 1963-1977.
Uçar, İ. (2013a). “Kavram-Çağrışım-Kelime” Bağlamında Bitki Adlarına Anlam Bilimsel Bir Yaklaşım. Turkish Studies- İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013, p. 2671-2683, Ankara-Turkey.
Uçar, İ. (2013b). Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 2/1, s. 1-19.