1940-1960 Arası Dönemde Toplumcu Gerçekçi Şairlerin Sanatsal Faaliyet Zemininde Hak Arama Mücadelesi

Türk şiirinde önemli bir yer işgal eden "toplumcu/gerçekçi sanat anlayışı", roman, hikâye, tiyatro ve şiir gibi edebî nevilerin pek çoğunda somut örneklerle yansımasını bulmuştur. İlgilendiği bilimsel disiplin ayırımı yapılmaksızın sanatkârın düşünsel gelişiminin tarihsel ve toplumsal bir süreçte teşekkül ettiğini ileri süren toplumcu gerçekçi anlayış, sanatçının ürünlerini de toplumsal yapıt olarak değerlendirmektedir. Buna göre sanatçı, içinde büyüdüğü ve bilinç olarak şekillendiği topluma ve onun temel sorunlarına karşı sorumludur. Bu sorumluluk duygusuyla sanatını toplumun emrine sunan sanatkâr, tanıklık ettiği toplumsal eşitsizliklere; siyasi, sosyal ve ekonomik sorunlara ve ülkenin/toplumun gelişmesinin önünde engel teşkil eden diğer yanlış uygulamalara karşı sanatsal faaliyetler zemininde bir mücadele yürütür. 1940-1960 arası dönemde toplumsal hayatta yaşanan problemlere dikkat çeken, yazdığı eseleri sanat-ideoloji ilişkisi ekseninde tarihsel ve toplumsal bir sürecin ürünü olarak biçimlendiren şairler, gelenek ile çağdaş sanat arasındaki bağı büsbütün koparmışlardır. 1940 ve sonrasında sosyal hadiselere ideolojik pencereden bakan sosyalist-gerçekçi sanatkârlar da genel olarak çağdışı kalmış toplumsal hayatın, ezen – ezilen ilişkisinin, eşitsizliğin ve karşılığı verilmemiş emeğin mücadelesini vermişlerdir. Şiirlerine genel olarak temel insan hak ve özgürlükleri bağlamında bir fikir çilesi hâkimdir. Bunlar, eserlerinde ortaya koydukları siyasal ve sosyal düşünceleriyle toplumu bilinçlendirme ve onun egemen güçler tarafından sömürülmesine engel olma iddiasıyla edebiyatta yer edinmişlerdir. Bu çalışmadan amaç, "Sanat toplum içindir" görüşünü savunan, dönemin önemli sanat eserlerine damga vurmuş şairlerden öne çıkanlarının sanat-edebiyat hakkındaki görüşlerini tespit etmek; şiirlerinden örnekler vererek onların dönemin yanlış siyasal yaklaşımlarına karşı sanatsal faaliyetler temelinde hangi argümanlarla nasıl bir mücadele verdiklerini belirlemektir.

Anahtar Kelimeler:

Toplumcu-gerçekçi şairler, Sanat ve ideoloji ilişkisi, Hak arama mücadelesi

During The Period of 1940-1960 The Struggle of Socialist Realist Poets for Rights on The Ground of Artistical Activities

Socialist perception in Turkish poetry which existed during the period of 1940-1960, has argued that the intellectual development of artist takes form through a historical and societal process, and has naturally regarded the works of artist as a societal product. Accordingly, the artist is accountable to the society in which he/she was grown up and the main problems of that society. The artist who puts his art under the order of society with this sense of responsibility, should make a struggle on the ground of artistical activities against social in equalities; against political, social and economical problems, and other improper practices which hinders the development of the country/society. Drawing attention to the wrongs in social governance; giving a form to their works in the line of art-ideology relation and as a product of a social process, socialist poets has entirely broken the bond between the tradition and the modern art. The sesocialist-realist poets, who look from the ideological view point to the social issues of 1940 and ensuing years, have struggled for social life, the relation of oppressor-oppressed, inequality, and for the unpaid labour. In their poems. In general an agony of idea with in the context of essential human rights and liberties so verign their poems. The aim of this study is, to determine prominent poets’ ideas about art-literature who have the opinion that“Art is for society” and who have their marks on the important art works of the era; to define the way the struggled and the arguments the used against wrong political approaches of the era on the ground of artistical activities by giving examples of their poems.

Keywords:

Socialist-realist poets, The relation of Art and Ideology, Struggle for rights,

PDF

___

Akpınar, S. (2015). "Toplum-Sanat ve İdeoloji Üçgeninde Toplumcu Gerçekçiliğin Edebiyat ve Siyasetle İlişkisine Yaklaşımı", Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.7,S.30.
Altınkaynak, H. (1977). Edebiyatımızda 1940 Kuşağı, İstanbul: Türkiye Yazarlar Sendikası Yayınları.
Apaydın, T. (1999). Kırsal Sancı, Ankara: Gildikeni Yayınları.
Atılgan, Ş. ve Yılmaz, Z. (2001). "Arif Damar ile Söyleşi: Şiir bir başkaldırı, bir ayaklanmadır", E Dergisi, s.15-26.
Aymaz, G. (2007), Sanatsal Üretimin Toplumsal Oluşumu –Nazım Hikmet’in Memleketimden İnsan Manzaraları Örneği, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
Bezirci, A. (1992). Rıfat Ilgaz, İstanbul: Çınar Yayınları.
Bozok, H. (1954). “Güdümlü Sanat Saçmalığına Karsı”, Yeditepe, S. 70, s.1-3.
Can, A. (2012). Cumhuriyet Devri Şiir Poetikası, Ankara: Kurgan Edebiyat.
Cengiz, M. (200). Toplumcu Gerçekçi Şiir 1923-1953, İstanbul: Tümzamanlaryayıncılık.
Çalışlar, A. (1985). “Maddeci Estetik ve Sanat Kuramı ile Toplumcu Gerçekçiliğe Doğru Bakış- I”, Varlık, S. 929, s. 3-8.
Damar, A. (1984). “Kırkıncı Sanat Yılında Arif Damar’la Söyleşi”, (Konuşan: Bedirhan Toprak”, Varlık, S. 916, s-8-9.
Dinamo, H. İ. (1975). Sürgün Şiirleri, İstanbul: May Yayınları.
Doğan, M. H. (2007), "Nazım Hikmet ve Şiir", Hece, (Nazım Hikmet Özel Sayısı).
Doğan, M. H. (2001). Yüzyılın Türk Şiiri 1900-2000, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Eagleton T.. (2012). Marksizm ve Edebiyat Eleştirisi, (Çev:Utku Özmakas), İstanbul: İletişim. Enginün, İ. ( 2002). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Geçgel, H. (2003). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Ankara: Anı Yayınları.
Gerçeker, A. (1970). “Sanat-Toplum-Diyalektik”, Yeni Dergi, S. 65, s.99-103.
Gülendam, R. (2010), "Siyaseti Şiirde Yaşamak: Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Sosyalist Şiir", Turkish Studies, Volume 5/2 Spring.
Ilgaz, R. (1983). Bütün Şiirleri 1937-1983, İstanbul: Adam Yayınları.
İlhan, A. (2004). İkinci Yeni Savası,, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Kaplan, M. (1966), “Antitez”, Hisar, S. 33, s.12-20.
Kıbrıs, İ. (2004). Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, Ankara: Anı Yayınları.
Kula, O. B. (2009). Marksist ideoloji ve Edebiyat, Ankara: Kanguru Yayınları.
Kurdakul, Ş. (1992). Çağdaş Türk edebiyatı 3, Ankara: Bilgi Yayınevi.
Külebi, C. (2013). Bütün Şiirleri, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Lunaçarski, A. (1988), Sosyalizm ve Edebiyat (Çev. Asım Bezirci), İstanbul: Evrensel Kültür.
Marks, K. (1967). “İktisat Ahlakı”, (Çev.: İsa Öztürk), Yeni Ufuklar, S. 182, s. 20-22.
Marx, K.; Engels, F. (1968). "Sanat ve Edebiyat”, (Çev.: Murat Belge, İsmet Elgün), Yeni Dergi, S. 44.
Memet Fuat (1985). Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi, İstanbul: Adam Yayınları.
Memet Fuat (1997). Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi, İstanbul: Adam Yayınları.
Moran, B. (2007). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları.
Oktay, A. (1993). Cumhuriyet Dönemi Edebiyatı 1923-1950, Ankara: KBY.
Oktay, A. (2008). Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları, İstanbul: İthaki Yayınları.
Önal, M. (2012). Edebiyat Sanatı, Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
Özkırımlı, A. (1983). “Ana hatlarıyla Edebiyat”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C.3, İstanbul: İletişim Yayınları.
Ran, N. H. (2012). Memleketimden İnsan Manzaraları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Ran, N. H. (1923-1924). Aydınlık, Nisan 1923, S.22 ve Aralık 1924, S.28.
Ran, N. H. (1987). Yazılar 2, İstanbul: Adam Yayınları.
Ran, N. H. (2008). “Kübalı Sanatçılarla Söyleşi”, (Çev.: Ayşe Nihal Akbulut), Varlık, S. 939, s. 4-6; Sözcükler, S. 14.
Soysal, İlhami (1973). 20. Yüzyıl Türk Şiiri Antolojisi, İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Sülker, K. (1946). "Türk Şiirinde Hakiki Demokrasinin İlanı", Gün, Temmuz 1946.
Uygur, E. (2005). "Sosyalist Realizm Kavramının Ortaya Çıkış Süreci", Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi-Turkish Journal of Social Research, S. 9. Ünlü, Ö. (2004) Yüz Yıllık Türk Şiir Atlası 2, İstanbul: Birey Yayınları.
Yetkin, Ç. (1970). Siyasal İktidar Sanata Karşı, Ankara: Bilgi Yayınları.
Yücel, C. (1954). “Güdümlü Değil Gönüllü”, Yeditepe, S. 70, s.1-6.
Zbigniew Brzezinski (1996). Kontroldan Çıkmış Dünya (Yirmi Birinci Yüzyılın Arifesinde Dünya Çapında Karmaşa), Çev. Haluk Menemencioğlu, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.