Buket GİRESUN ERDOĞAN, Seval ÖZGEL FELEK, Simge KUTSAL

Birinci Basamak Sağlık Binalarında Ergonomik Kalite Değerlendirmesi

Birinci basamak sağlık binaları, halk sağlığına hizmet vermek için özel ihtiyaçlara göre tasarlanan, teşhis ve tedavi süreçlerinin yürütüldüğü yapılardır. Bağlı oldukları il ve ilçelerde yaşayan bireylere temel, koruyucu ve rehabilite edici hizmetler sunan küçük ölçekli ve kompleks olmayan binalardır. Özgül kullanım alanları nedeniyle bu binaların birtakım ergonomik koşulları, belli ölçülerde işitsel, görsel, mekânsal ve termal konfor koşullarını sağlaması gerekmektedir. Binayı kullanan ziyaretçilerin çeşitli sağlık sorunları yaşayan farklı özelliklerdeki kişiler; yaşlılar, engelliler, hamileler vb. olması nedeniyle sağlık binalarında en temel ergonomik kalite standartlarının karşılanması oldukça önemlidir. Çalışma kapsamında ilgili literatür detaylı olarak incelenmiş ve birinci basamak sağlık binalarında ergonomik kalitenin değerlendirilmesinde kullanılacak ölçütler derlenerek bir kontrol listesi literatüre kazandırılmıştır. Birden fazla değerlendirme ölçütünü içeren bu kontrol listesi ile binanın sistematik analizi için bütüncül bir yaklaşım geliştirilmiştir. Bu yaklaşım; Kullanım Sonrası Değerlendirme (KSD) yöntemi ile Muğla ili Menteşe ilçesinde bulunan 2 No.lu Aile Sağlığı Merkezi binasında test edilmiştir. Binada gözlem, yerinde ölçüm ve karşılıklı görüşme tekniklerinden faydalanılarak veriler toplanmıştır. Elde edilen veriler 3'lü likert ölçeğine uygun olarak analiz edilmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonunda incelenen binanın işitsel ve termal konfor düzeyinin iyi (2,60≤x̄≤3,00), mekânsal ve görsel konfor düzeyinin ise orta (2,14≤x̄≤2,20) seviyede olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Binanın ergonomik kalitesi genel olarak iyi seviyede (x̄=2,49) değerlendirilirken, mekânsal ve görsel konfor şartlarının iyileştirilmesi için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

ergonomi, mekansal konfor, termal konfor, görsel konfor, işitsel konfor, kullanım sonrası değerlendirme, Post-occupancy evaluation

Ergonomic Quality Evaluation in Primary Healthcare Buildings

Primary healthcare buildings are designed according to special needs to serve public health, and the first step of diagnosis and treatment processes are given in these buildings. They are small-scale and non-complex buildings that provide basic, protective, therapeutic, and rehabilitative services to people living in the regions they belong to. Due to their specific usage areas, these buildings must provide some ergonomic conditions, and auditory, visual, spatial, and thermal comfort conditions to a certain extent. Building visitors experiencing various health problems; elderly, disabled, pregnant, etc. persons with different characteristics. For this reason, it is important to meet the most basic ergonomic quality standards in healthcare buildings. The relevant literature is examined in detail and a checklist is prepared by compiling the criteria to be used in the evaluation of ergonomic quality in primary healthcare buildings. With this checklist, which includes multiple evaluation criteria, a holistic approach has been developed for the systematic analysis of the building. The method is tested with the Post-occupancy Evaluation (POE) technique in the Family Healthcare Building No. 2 in the Mentese district of Mugla province. Data are collected in the building by using observation, measurement, and interview techniques. Data were analyzed by a 3-point Likert scale. As a result, the auditory and thermal comfort level in the examined building is good (2,60≤x̄≤3,00), while the spatial and visual comfort level is moderate (2,14≤x̄≤2,20). The ergonomic quality of the building is generally good (x̄=2,49). Suggestions were developed to improve spatial and visual comfort conditions.

Keywords:

ergonomics, spatial comfort, visual comfort, Auditory Comfort, Thermal Comfort, , Post-occupancy evaluation,

PDF

___

Akalp, G. (2010). İşgücü verimliliği ve motivasyonu açısından ergonomik iyileştirmelerin önemi: Otomotiv sektöründe bir uygulama. 16. Ulusal Ergonomi Kongresi, Hitit Üniversitesi.
Akbulut, M. T., Polatoğlu, Ç., & Aytuğ, A. (2012). Evaluation (POE) of Yildiz Technical University (YTU) School of Foreign Languages (SFL). Journal of Civil Engineering and Architecture, 6(9). https://doi.org/10.17265/1934- 7359/2012.09.005
Alaylı, G., Canbaz, S., Akyol, Y., Durmuş, D., Pekşen, Y., ve Cantürk, F., (2008). Samsun ilinde çalışan hekimlerde görülen kas iskelet sistemi yakınmaları. Romatoloji ve Tıbbi Rehabilitasyon Dergisi; 19: 132-6.
Allen J., Gay B., Crebolder H. vd. (2002). The European definition of general practice/family medicine. WONCA EUROPE 2011 Edition:8-12.
Altaş, N. E., (1994). Kalite kavramı üzerine bir inceleme: Fiziksel çevrede kalite parametreleri modeli, İ.T.Ü. Dergisi, İstanbul.
Altıntaş, E. (2008). Termal konfor duyarlılık ölçeğine göre ilköğretim dersliklerinin termal konfor açısından değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
Aydemir, İ. ve Yenimahalleli Yaşar, G. (2016). Ergonomik tasarımın sağlık çalışanları ve hasta güvenliğine etkisi. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 3(3), 174–184.
Aykal, F. D., Baran, M., Erbaş, M. ve Gündüz, H. K., (2017). Sağlık yapılarının tasarımında doğal aydınlatmanın önemi: Şanlıurfa Muradiye Aile Sağlığı Merkezi örneği. Journal of Current Researches on Social Sciences, 7(2), 227–240. https://doi.org/10.26579/jocress-7.2.17
Babayigit, M. A., & Kurt, M., (2013). Hospital ergonomics. Istanbul Medical Journal, 14(3), 153–159. https://doi.org/10.5152/imj.2013.42
Baran, İ., (2019). Aile sağlık merkezlerinin erişilebilirlik ve kullanılabilirlik açısından değerlendirilmesi: Bingöl ili. Yüksek Lisans Tezi. Dicle Üniversitesi, Türkiye.
Baykal, D. ve Kutlu, L., (2015). Birinci basamak sağlık kuruluşlarında çalışanların sağlığını etkileyen faktörlerin incelenmesi. 5. Ulusal Sağlık Çalışanlarının Sağlığı Kongresi, Ankara Üniversitesi, 24-25 Ekim 2015, Ankara.
Büker, N., Aslan, E., Altuğ., F. ve Cavlak, U., (2006). Hekimlerde kas-iskelet sistemi problemlerinin analizi. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi; 10: 163-70.
Demir, C. (2013). Şanlıurfa il merkezindeki aile sağlığı merkezlerinde fiziksel ortam faktörleri düzeyi ve çalışan sağlığına etkileri. Sağlık Çalışanlarının Sağlığı 5. Ulusal Kongresi Şanlıurfa, 7(1), 31–40.
Deniz, M., Kocaman, E. ve Topuz, M., (2018). Turgutlu ilçesinde aile sağlığı merkezlerinin (ASM) konumlarının erişilebilirlik açısından CBS ile analizi. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu.
Elnaklah, R., Walker, I., & Natarajan, S. (2021). Moving to a green building: Indoor environment quality, thermal comfort and health. Building and Environment, 191, 107592. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2021.107592
Ergün, R. ve Ergün, Ş., (2022). Sağlık yapılarının kullanım sürecinde değerlendirilmesi: Dicle Üniversitesi Acil ve Travmatoloji Hastanesi Acil Servis Birimi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24 (1), 309-320. DOI: 10.32709/akusosbil.981747
Eser, U. ve Kılıççıoğlu, B., (2017). Aile hekimliği ofis yönetimi ve ergonomi. Klinik Tıp Aile Hekimliği, 9(4), 45–47.
Gezer H., (2014). Hastanelerde ve sağlık merkezlerinde erişilebilirlik. Fen Bilimleri Dergisi, 13(25): 113-133
Giresun Erdoğan, B., (2022). Bina planlama sürecinde uyarlanabilir yeniden kullanım için karar modeli, Doktora Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Türkiye.
Groat, L. N., & Wang, D. (2013). Architectural research methods. John Wiley & Sons.
Güler, Ç., (2004). Ergonominin tanımı. Editör Güler Ç. Sağlık Boyutuyla Ergonomi Hekim ve Mühendisler İçin. Palme Yayıncılık, Ankara.
Hamraie, A. (2017). Building access: Universal design and the politics of disability. U of Minnesota Press.
Hignett, S., (2003). Hospital ergonomics: a qualitative study to explore the organizational and cultural factors. Ergonomics, 46(9), 882–903. https://doi.org/10.1080/0014013031000090143
Janowitz, I. L., Gillen, M., Ryan, G., Rempel, D., Trupin, L., Swig, L., Mullen, K., Rugulies, R., & Blanc, P. D., (2006). Measuring the physical demands of work in hospital settings: Design and implementation of an ergonomics assessment. Applied Ergonomics, 37(5), 641–658. https://doi.org/10.1016/j.apergo.2005.08.004
Juran, J.M., (1998). Quality control handbook. Mcgraw-Hill, New York.
Kantrowitz., M., et al., (1986), “P/A Poe: Energy past and future” Progressive Architecture.
Karagenç, O., (2001). Toplu konut alanlarında simgesel performansa yönelik kullanım sonrası değerlendirme modeli. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Türkiye.
Karwowski, W., (2005). Ergonomics and human factors: The paradigms for science, engineering, design, technology, and management of human-compatible systems. Ergonomics, 48:5, 436-463. https://doi.org/10.1080/00140130400029167
Kavuncubaşı, Ş. ve Yıldırım, S. (2022). Hastane ve sağlık kurumları yönetimi. 6.Baskı. Siyasal Kitabevi.
Kıran, A., ve Polatoğlu, Ç. (2011). Bina bilgisi’ne giriş. 5.Baskı. Yıldız Teknik Üniversitesi Yayınları.
Kringos, D. S., Boerma, W. G. W., Hutchinson A, Van der Zee J., & Groenewegen, P. P., (2010). The Breadth of primary care: A systematic literature review of ıts core dimensions. BMC Health Services Research. 10: 65
Onat, E. (1982). Mekânsal düzenin kuruluşu ve mimarlıkta tasarlama üzerine kavramsal bilgiler. Ankara; ADMMA.
Oral, G. K., Yener, A. K. ve Bayazit, N. T. (2004). Building envelope design with the objective to ensure thermal, visual and acoustic comfort conditions. Building and Environment, 39(3), 281–287. https://doi.org/10.1016/S0360-1323(03)00141-0
Preiser, W., (1989). Building evaluation. 1. baskı. Springer, ABD.
Preiser, W., White, E., & Rabinowitz, H., (1988). Post-occupancy evaluation (Routledge Revivals). Van Nostrand Reinhold.
Rea, M. S. (2000). The IESNA lighting handbook. [electronic resource] : reference & application. (9th ed.). Illuminating Engineering Society of North America.
Saltman, R. B., Rico A., & Boerma, W. G. W., (2006). Primary care in the driver’s seat? Organizational reform in european primary care. European Observatory on Health Systems and Policies. Open University Press. 22- 49.İngiltere.
Sanoff, H., (1992). Integrating programming, evaluation, and participation in design: A theory z approach, aldershot: Avebury
Şenkal Sezer, F., (2015). Sağlık ocaklarında konfor koşullarının değerlendirilmesi: Bursa/Nilüfer örneği. Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 30(1), 197–208. DOI: 10.21605/cukurovaummfd.242811
Sağlık Bakanlığı (2022). Sağlık hizmet sunucularının basamaklandırılmasına dair yönetmelik. Resmi Gazete 31746 (10 Şubat 2022). Erişim 5 Ekim 2022. https://l24.im/lu7p
Sözen, M. ve Tanyeli, U., (1986). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü. Remzi Kitabevi.
Stone, R., & Mccloy, R., (2004). Ergonomics in medicine and surgery. British Medical of Journal, 328, 1115-1118. https://doi.org/10.1136/bmj.328.7448.1115
Şerefhanoğlu, S. M. (2001). Yapı kabuğunda ısı ve ses yönünden konfor ilişkisi. Tesisat Mühendisliği, Ocak/Şubat 2001.
Taifa, I. W., & Desai, D. A. (2017). Anthropometric measurements for ergonomic design of students’ furniture in India. Engineering Science and Technology, an International Journal, 20(1), 232–239. https://doi.org/10.1016/j.jestch.2016.08.004
Van der Voordt, T. J., & Van Wegen, H. B. (2005). Architecture in use: An introduction to the programming, design and evaluation of buildings. United Kingdom.
Voordt, D. & Vrielink, D., (1987). Kosten-kwaliteit van wijkwelzijnsaccommodaties. Delft University Press.
Yar, E. C., (2017). Hastane işletmelerinde başarı değerlemesi sürecinde kullanılan mali kriterler ve analiz. Gazi Üniversitesi, Türkiye.
Yararel, B., (2019). İnsan ihtiyaçları ve mekânsal elverişlilik kavramları perspektifinde çalışma mekânlarında ergonominin önemi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. https://doi.org/10.35379/cusosbil.590993
Yasemin, M. T., (2003). Semt polikliniklerinde mimari program ve tasarım kriterlerinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, Türkiye.
Zorlu, T., (2017). Yaşlılar için konutta iç mekân tasarımı ve ergonomi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi (YSAD) Elderly Issues Research Journal (EIRJ) Cilt, 10(2), 40–53.