Altay Bölgesi Türk Halklarında Şaman Başlıkları

Şaman’ın ayinlerinde, öteki dünya yaratıkları ve Tanrılar/ruhlarla etkili bir iletişime geçmeden önce, hem kendisinin hem de bu duruma inanarak aslında ritüellerin bir parçası haline gelen topluluk bireylerinin duygusal ve zihinsel olarak hazırlanmaları gerekmektedir. Ayinin sebebi ve şekli ne olursa olsun, donanımlı bir Şaman giysisi ortama olağandışı ve sihirli boyut katmada en etkili görsel materyal durumundadır. Başlıkları da Şaman’ın ritüellerini gerçekleştirmek için ihtiyaç duyduğu kutsal malzemelerin başında gelmektedir. Şaman inanç sisteminde insan ne görünüm verirse o şeye dönüşebilir. Bazen sadece basit bir unsur bile bunun için yeterli olabilmektedir. Örneğin, bir kartal tüyü, Şaman’a uçma yetisi kazandıracak bir güç haline gelebilmektedir. Başlıklar, her Şaman’ın kendine özgü olmasına, topluluklara, Şaman’ın deneyimine ve yapılan ayinin cinsine göre değişiklik göstermesine rağmen belli bir disiplin çerçevesinde hazırlandıklarından, bazı ortak özelliklere sahiptirler. Türk halklarının yaşadığı ve Asya-Sibirya bölgesi Şaman başlıkları geyik, kuş ve ayı simgeselliği ile karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada Altay bölgesinde yaşayan Türk halklarından Altay, Hakas/Kaçin Tuva ve Karagas/ Tofalar’a ait Şaman başlıklarından örneklere yer verilerek biçimsel ve ikonografik açıdan değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Şaman, Türk Şamanizmi, Şaman Başlıkları

Shaman Head-dresses; Among the Turkic Communities in Altaic Region

It is necessary that both the Shaman and the members of the community, who believe in this situation and thus become a part of Shaman rituals, prepare themselves in emotional and mental terms before establishing contact with the creatures of the other world and gods/spirits. No matter what the reasons and the form of the ritual is, the costume of a Shaman is the most influential visual material in associating the medium with extraordinary and magic dimension. The headdresses of the Shamans rank first among the most-needed holy materials to perform the rituals. The headdress may be transformed into anything according to the desire of the Shaman in this belief system. Sometimes, even a simple element may be adequate for this. For example, the feather of an eagle may become a powerful element that enables the Shaman to acquire the ability to fly. Since the headdresses were prepared within a certain discipline although they showed variations according to the type of the rituals and to the experience of the Shaman, and were specific for each Shaman, they had some common characteristics. The Shaman headdresses in Asia-Siberia Region, where the Turkic Nations lived, appear before us with the symbolism of deer, bird and bear. In this study, the examples of the Shaman headdresses of Altai, Hakas/Kachin, Tuva and Karagas/Tofalar communities among the Turkic people in Altaic Region are given, and assessments are made in formal and iconographic terms.

Keywords:

Shaman, Turkic Shamanism, Shaman head-dresses,

PDF

___

Agapitov, N.N., Khangalov, M.N. (1883). Materialy dlia izucheniia shamanstva Sibiri: shamanstvo u Buryat Irkutskoi gubernii (Materials for he Study of Shamnism in Siberia: Buryat Shamanism in Irkutsk Guberniia), Izvestiia Vostochno-sbirskago otdela Russkago geograficheskago obshchestva. 14: 1-2: 46 - 55.
Alekseyev, N.A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi. Çev. Metin Ergun, Konya: Kömen Yayınları.
Anjiganova, L. (2007). Geleneksel ve Çağdaş Hakas Kamlığı. Çev. Timur B. Dävletov, Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Ankara: 15 - 22.
Anohin, A.V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. Çev. Z. Karadavut, J. Meyermanova, Konya: Kömen Yayınları. Balıaev Sergeev, M. (1907). Opyt ustanovki poniatia ‘shamanism’ (Toward the Definition of the Concept ‘Shamanism’). Pribavlenie k Irkutskim eparkhial’nim vedomostiam, 22: 25 - 531.
Balzer, M.M. (1996). Flights of the Sacred, Symbolism and Theory in Siberian Shamanism, America Anthropologist, 98 (2): 305 - 318.
Bapaeva, J.M. (2013), Tuva Şamanizmi, Kömen Yayınları, Konya.
Bartold, V.V. (2010), Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev. R. A. Batur, Selenge Yayınları, İstanbul.
Bayat, F. (2006). Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Neşriyat, İstanbul.
Cambell, J. (1988). Historical Atlas Of World Mythology Vol: I The Way Of The Animal Powers Part : II Mythologies of the Greathunt. New York: Perennial Library Harper & Row Publishers.
Çoruhlu, Y. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Davletov, T.B. (2007). Kamlık İnancında Kam (Şaman) ve Kümelenme Geleneği Üzerine. Yaşayan Eski Türk İnançları Bilgi Şöleni. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları: 89 - 96, Ankara.
Fridman, E.J.N. (2002). Tuva Şamanizmi. Türkler, Çev. M. Balabanlılar, C. XX.: 180 - 187. Ankara.
Eliade M. (1999). Shamanism İlkel Esrime Teknikleri. Çev. İ. Birkan, İmge Kitabevi Yayınları Ankara.
Golden P.B. (2013). Türk Halkları Tarihine Giriş, Ötüken Neşriyat, Çev. Osman Karatay, İstanbul.
Hajdu P. (1996). The Classification of Samaoyed Shamans, Folk Beliefs and Shamanistic Traditions in Siberia, Eds. Vilmos Diószegi, Mihaly Hoppál, International Society for Shamanistic Research, Vol.3: 70 - 96.Akadémiai Kiadó, Budapest.
Halifax J. (1982). Shaman The Wounded Healer, Thames end Hudson, London.
Hamayon, R.N. (1990). La chasse à l'âme: esquisse d'une théorie du chamanisme sibérien, 880 pp., 8 plates, Nanterre: Société d'ethnologie.
Hamayon, R.N. (1993). Shamanism and Pragmatism in Siberia, Shamans and Cultures, Ed. Mihaly Hoppal-Keith D. Howard Akademiai Kiado, Budapest, International Society for Trans-Oceanic Research, Los Angeles: 200 -205.
Jakobsen, M.D. (1999). Shamanism Traditional and Contemporary Approaches to the Mastery of Spirits and Healing, New York: British Library Cataloguing in Publication Data, Berghahn Book.
Ksenefontov, G.V. (1929). Samanizm i Hristianstvo, Hrestes, İrkutsk.
Laufer, B. (1917). Origin of The Word Shaman. American Anthropologist Vol.19/3: 365.
Matyuschenko V.I. (1962). Materialy po Istorii Rannevo Shamanizma, Trudy Kraved, Muzeja vyp. IV. Tomsk.
Öger, A., Gönel T., (2011). Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri. Turkısh Studies, İnternational Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol.6/4 Fall: 233.
Pentikainen, J. (1995). The Revival of Shamanism in the Contemporary North. Shamanism in Performing Arts, Ed. Tae-gon Kim and Mihaly Hoppál, İnternational Society for Shamanistic Research, Vol.1: 263 - 272, Akadémiai Kiadó, Budapest.
Potapov, L.P. (1996). Shamans’ Drum of Altaic Ethnic Groups. Folk Beliefs and Shamanistic Traditions in Siberia, Eds. Vilmos Diószegi, Mihaly Hoppál, International Society for Shamanistic Research, Vol.3: 97 - 126, Akadémiai Kiadó, Budapest.
Price, N.S. (2001). An Archaeology of Altered States: Shamanism and Material Culture Studies. The Archaeology of Shamanism, Ed. N. S. Price, London-New York.
Prokofyeva, E.D. (1971). Şamanskie Kostyumı Narodov Sibiri, Religioznıe Predstavleniya i Obryadı Narodov Sibiri v. XIX – naçale XX v. Leningrad.
Radloff, W. (1986). Sibirya’dan Seçmeler, Çev. A. Temir, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Radloff, W. (2009). Türklük ve Şamanlık, Örgün Yayınevi, İstanbul.
Russian Museum of Ethnography, (2006), Between the Worlds Shamanism of the Peoples of Siberia (from the Collection of the Russian Museum of Ethnography: an Album), Eds. V. Gorbacheva, K. Solovyeva, Khudozhnik i Kniga Publishers, Moskow, 2006.
Tampere Museums, (1998), Shamans, Ed. J.Pentikainen, T. Jaatinen, vd., Tampere Museums Publications 45, Tampere.
Turan, O. (2008), Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul.