18. YÜZYIL OSMANLI TAŞRA YÖNETİM DÜZENİ AÇISINDAN HUDÂVENDİGÂR SANCAĞI'NDA YAŞAYAN VAKIF REAYASI YÖRÜKLER

Bu makalede 18. yüzyılda Hudâvendigâr Sancağı'nda yaşayan vakıf reayası Yörüklerin taşra yönetim düzeni içindeki konumları analiz edilmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmada sancaktaki Yörük nüfusun büyük bir kısmının vakıf reayası olduğu ve malikâne-mukataa sistemi içinde yer aldıkları tespit edilmiştir. Bu yapılanma ve onları yerleşik reayadan ayıran konargöçer kimlikleri hukukî, idarî ve dolayısıyla malî olarak içinde bulundukları yönetim düzeninin de belirleyicisi olmuştur. Makalede hem bu düzenin teorik yapısı hem de pratikte Yörük cemaatleri açısından nasıl işlediği ele alınmıştır. Öncelikle sancaktaki Yörük grupları ve yaşam alanlarının tespiti ile onlar üzerinde idarî yetkileri tasarruf edenlerin tanımlanması gerekmiştir. Bu alt başlıklardan sonra Yörükler ve taşradaki görevliler arasında temelde "serbestiyyet statüsü" etrafında şekillenen ilişkiler incelenmiştir. Çalışmanın başlıca kaynağını ise 18. yüzyıl Bursa Kadı Sicilleri içinde, sancak genelinde yaşayan Selâtin ve Haremeyn-i Şerifeyn Evkafı Reayasıyla ilgili kayıtların toplandığı defterler oluşturmaktadır.

The Yoruks Who Were Reaya of Waqfs in The Sanjak of Hudâvendigâr in terms of 18th Century Ottoman Provincial Administration Order

In this article, it is aimed to analyze the position of the Yoruk communities living in the Sanjak of Hudâvendigâr in the 18th century. In the study made, it was determined that a great majority of the Yoruk population living in the Sanjak was the reayas of waqfs and included in the malikâne-mukataa system. This structuring and their nomadic identities distinguishing them from settled reayas have also determined the administrative, juridical and hence financial system they lived in. In the article, both the theoretical structure of this system and how it worked for Yoruk communities were analyzed. At first, it is required to determine the Yoruk communities and their living areas and define the people having administrative authority on them. After these subtitles, the relations basically formed around "the statue of serbestiyyet" between Yoruks and the administrative authorities are investigated. The primary sources of the study are the 18th century Bursa court registers. Especially, the registers consisted of records related to the reayas of Selâtin and Haremeny-i Şerifeyn Waqfs are the sources the most data about the subject were found in.

___

Akdağ, Mustafa (1999). Türkiye'nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi, C.2, Ankara: Barış Yayınevi.
Alkan Günay, Nilüfer (2010). 18. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetim Düzeninin Sosyo-Kültürel Yapıya Etkileri (Bursa Örneği), Doktora Tezi, Bursa: Uludağ Üniversitesi.
________(2011). "Osmanlı Taşrasında Bir Yetki Alanı: Haremeyn-i Şerifeyn Teftiş Vekâleti Görevi ve Kapsamı". Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 26/2009, s. 29-39.
________(1-5 Ekim 2013). "18. Yüzyıl Osmanlı Yönetim Düzeni Perspektifinden Hudâvendigâr Sancağı'ndaki Yörükler". 13th International Congress of Ottoman Social and Economic History (ICOSEH), Alcala de Henares / İspanya.
_______(4-8 Ekim 2016). "18. Yüzyılda Hudâvendigâr Sancağı'nın Vakıf Reayası Yörükleri ve Yönetim Erki Arasındaki İlişkiler". Comité International Des Etutdes Pre-Ottomanes et Ottamanes (CIEPO-22). Arıcanlı, İsenbike (1979). "Osmanlı İmparatorluğu'nda Yörük ve Aşiret Ayrımı". Boğaziçi Üniversitesi Dergisi, S.7, s. 27-34.
Barkan, Ömer Lütfü ve Enver Meriçli (Haz.) (1988). Hüdâvendigâr Livası Tahrir Defterleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Başarır, Özlem (2014). "18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Mali Uygulamaları Çerçevesinde Konargöçer Topluluklar". Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, S. 54/2, s. 251-284.
Batmaz, Eftal Ş. (1996). "İltizam Sisteminin XVIII. Yüzyıldaki Boyutları". AÜDTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, S. 29, s.39-50.
Bursa Şer'iyye Sicilleri. B 117, B122, B 124, B 197, B 203, B 207, B228, B 230 (Bursa Büyükşehir Belediyesi Kütüphanesi, Bursa Belgeliği)
Çelik, Şenol (2012). "Osmanlı Devleti'nde Reâyâ (Köylü-Çiftçi)- Yörük (Göçebe) Ayrımı ve İçel Sancağı Örneği". History Studies International Journal of History, S.4, s. 91-108.
Çetintürk, Selâhaddin (1943). "Osmanlı İmparatorluğu'nda Yürük Sınıfı ve Hukukî Statüleri". Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, S.2, s.107-116.
Egawa, Hikari ve İlhan Şahin (2007). Bir Yörük Grubu ve Hayat Tarzı Yağcı Bedir Yörükleri. İstanbul: Eren Yayınları.
Ergenç, Özer (1986). "XVIII. Yüzyılda Osmanlı Taşra Yönetiminin Mâlî Nitelikleri". Journal of Turkish Studies, S.10, s. 87-96.
_______(2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
___________ (2012). "Osmanlı'da «Serbest Dirlik» Uygulamasının Boyutları ve Bunun Mâlî -İktisadî Faaliyetlerin Düzenlenmesindeki Yeri". Şehir, Toplum, Devlet Osmanlı Tarihi Yazıları, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., s.204-214.
Genç, Mehmet (2000). "Osmanlı Maliyesinde Malikâne Sistemi". Osmanlı İmparatorluğu'nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, s. 99-147.
Gülten, Sadullah (2008). XVI. Yüzyılda Batı Anadolu'da Yörükler. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
________(2009). "Yörük Adına Dair Bazı Düşünceler". Ekev Akademi Dergisi, S. 39, s. 1-10
________(2009). "XVI. Yüzyılda Söğüt Yörükleri". Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S.50, s. 235-242.
Halaçoğlu, Yusuf (1997). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
Hüseyniklioğlu, Ayşegül (2008). Karaman Beylerbeyliği'nde KonarGöçer Nüfus (1500-1522). Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi. İnalcık, Halil (1996). "İslâm Arazi ve Vergi Sisteminin Teşekkülü", Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi. İstanbul: Eren Y., s.15-30.
İnalcık, Halil (1980). "Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire 1600-1700". Archivum Ottomanicum, S.6, s. 282-337.
_______(1993). "The Yürüks: Their Origins, Expansion and Economic Role". The Middle East and the Balkans Under the Ottoman Empire Essays on Economy and Society, Bloomington: Indiana University Press, s. 97-136.
________(1996). "Köy, Köylü ve İmparatorluk". Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul: Eren Yay, s.1-14.
________(1996). "Osmanlılarda Raiyyet Rüsûmû". Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul: Eren Yay., s.31-62.
İpşirli, Mehmet (1994). "Ehl-i Örf Mad.". TDVİA, C. 10, s. 519-520.
Kepecioğlu, Kamil (2009). Bursa Kütüğü. C.1-4, haz. H. Algül vd., Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
Oğuzoğlu, Yusuf (2005). Osmanlı Devlet Anlayışı. İstanbul: Eren Yay. Orhonlu, Cengiz (1963). Osmanlı İmparatorluğu'nda Aşiretleri İskân Teşebbüsü, 1691-1696. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Özel, Oktay (2015). "Osmanlı Anadolu'sunda Terkedilmiş/Kayıp Köyler Sorunu (17.-19. Yüzyıllar)". Ötekilerin Peşinde Ahmet Yaşar Ocak'a Armağan, İstanbul: Timaş Yay., s. 257-591.
Özkılınç, Ahmet vd (1995). 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) (Dizin ve Tıpkıbasım). Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
Sümer, Faruk (1949). "16. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak'ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumî Bir Bakış". İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.11, S.14, s. 509-523.
Sümer, Faruk (2013). "Yörükler", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 43, s. 570-573.
Şahin, İlhan (1982). "1638 Bağdad Seferinde Zahire Nakline Memur Edilen Yeni-il ve Halep Türkmenleri". İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Fatih Sultan Mehmed'e Hatıra Sayısı, S. 33, s. 227-236.
________ (2006). "Osmanlı İmparatorluğu'nda Konar-Göçer Aşiretlerin Hukukî Nizamları". Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler, İstanbul: Eren Yay., s. 195-200.
_________ (2006). "XVI. Yüzyıl Osmanlı Anadolusu Göçebelerinde Kethüdâlık ve Boybeylik Müessesesi". Osmanlı Döneminde KonarGöçerler, İstanbul: Eren Yay., s.173-183.
_________ (2010). "Yörük Kavramı ve Bursa Bölgesi Yörükleri". Osman Gazi ve Dönemi Bursa'nın Fethi ve Osman Gazi'yi Anma Sempozyumu (9-10 Nisan 2010) Kitabı, Ed. Yusuf Oğuzoğlu, Bursa: Osmangazi Belediyesi Yay., s.23-36.
Türkay, Cevdet (2005). Osmanlı İmparatorluğu'nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar. İstanbul: İşaret Yay.
Usta, Onur (2011). Türkmen Voyvodası, Tribesmen and the Ottoman States (1590-1690). Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi.
Yediyıldız, Bahaeddin (2003). XVIII: Yüzyılda Türkiye'de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: TTK Basımevi.
Özkaya, Yücel (1985). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Kurumları ve Osmanlı Toplum Yaşantısı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.