Gerçeklik ve Kurgusallık Bağlamında Bir Abdurrahmân Munîf Romanı: Sibâḳu’l-mesâfâti’ṭ-ṭavîle

Suudi Arabistan asıllı Abdurrahmân Munîf 20. yüzyıl Arap entelektüellerinin önde gelenlerinden sayılmaktadır. Kendisini roman yazımına adayan yazar, özellikle tarihî roman türün-de eserler telif etmiştir. Araştırmamızda inceleyeceğimiz Sibâḳu’l-mesâfâti’ṭ-ṭavîle başlıklı romanı, 1953’te Amerika ve İngiltere işbirliğiyle İran’da düzenlenen siyasî darbeyi konu edinmesi yönüyle tarihî roman kategorisinde değerlendirilmektedir. Tarihî romanlar, roman türleri içerisinde gerçeklik ve kurgusallık bağlamında tartışmaya en açık kabul edilen türdür. Çalışmamıza konu olan eser, hem konusu ve türü itibarıyla hem de kırk yaşına kadar bilimsel ve gerçekçi yazılar telif etmiş, kırk yaşından sonra ise edebî ve kurgusallık yönü ağır basan roman türünde ürünler ortaya koymuş bir yazarın eseri olması sebebiyle incelemeye değer görülmüştür. Eserin, kendisini farklı kılan bir başka özelliği ise; başkarakter olarak İngiliz bir ajanın seçilmesi ve bu karakterin anlatıcı konumuna geçmesiyle eserde oryantalizm temasının işlenmesidir. Çalışmamızın amacı, söz konusu romanda ele alınan tarihî olayı gerçeklik ve kurgusallık boyutunda bir incelemeye tabi tutarak roman ve tarihî anlatı arasındaki benzerlik ve farklılıkları tespit etmektir. Bu amaçla, romandan ve tarihî kaynaklardan doküman tarama yöntemiyle elde edilen veriler karşılaştırılmış ve yazarın gerçeklik ya da kurgusallığı tercih etmede temanın etkisi irdelenmiştir. Çalışma neticesinde Munîf’in, darbe sürecinde yaşanılan olayları çarpıtmaksızın, tarihî belgelerde yer verilen şekliyle aktardığı tespit edilmiştir. Dikkat çeken bir diğer tespit yazarın, eserinin kurgusallık yönünü inşa ederken oryantalizm temasından sıkça yararlanması olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Modern Arap Romanı, Abdurrahmân Munîf, Sibâḳu’l-mesâfâti’ṭ-ṭavîle, Gerçeklik, Kurgusallık, Oryantalizm., The Modern Arabic Novel, ʿAbd al-Raḥmān Munīf, Sibāq al-maṣāfāt al-ṭawīlah, Reality, Fictionalism, Orientalism.

A Novel By ʿAbd al-Raḥmān Munīf in The Context Of Reality And Fictionalism: Sibāq al-maṣāfāt al-ṭawīlah

ʿAbd al-Raḥmān Munīf, a Saudi Arabian national, is considered one of the leading Arab intellectuals of the 20th century. The author devoted himself to novel writing, especially in the genre of historical novels. His novel Sibāq al-maṣāfāt al-ṭawīlah, which we will examine in our study, is considered in the category of historical novel as it is about the political coup organized in Iran in 1953 with the cooperation of America and Britain. Historical novels are considered to be the most controversial genre of novels in terms of reality and fictionality. The work that is the subject of our study was considered worthy of analysis both because of its subject and genre, and because it is the work of an author, who wrote scientific and realistic writings until the age of forty, and produced products in the novel genre with a literary and fictional aspect after the age of forty. Another feature that makes the work different is the choice of a British agent as the protagonist and the detailed treatment of the theme of orientalism in the work with this character as the narrator. The aim of our study is to determine the similarities and differences between the novel and historical narrative by examining the historical event in this novel to an analysis in terms of reality and fictionality. For this purpose, the data obtained from novels and historical sources by document reviewing method were compared and the effect of the theme on the author's preference for reality or fictionality was also examined. As a result of the study, it was determined that Munif narrated the events that took place during the coup d'état without distorting them and as given in historical documents. Another noteworthy observation is the author's frequent use of the theme of orientalism in constructing the fictional aspect of his work.

Keywords:

The Modern Arabic Novel, ʿAbd al-Raḥmān Munīf, Sibāq al-maṣāfāt al-ṭawīlah, Reality, Fictionalism, Orientalism.,

PDF

___

Abrahamian, Ervand. Modern İran Tarihi. çev. Dilek Şendil. İstanbul: Türkiye İş Ban-kası Kültür Yayınları, 3. Basım, 2014.
Akman, Beyazıt. “Fiction or History? A Brief Theoretical Elaboration on Historical Fiction and Fictional History”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (Temmuz 2017), 85-107.
Aktaş, Şerif. Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Basım, 1991.
Algar, Hamid. “Âyetullah Kâşânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (Erişim 29 Haziran 2022). https://islamansiklopedisi.org.tr/kasani-ayetullah
Allen, Roger. “Literary History and the Arabic Novel”. World Literature Today 75/2 (Spring 2001), 205-213. https://doi.org/10.2307/40156519
Armaoğlu, Fahir. 20. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1914-1995). İstanbul: Kronik Kitap, 26. Basım, 2019.
Arslan, Adnan. “Modern Arap Edebiyatı’nda Cezaevi Romanı”. Bursa Uludağ Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/2 (Ağustos 2016), 31-57.
Arslan, Adnan. Abdurrahman Münif’in Romancılığı Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
Bakhtin, Mikhail. Karnavaldan Romana. çev. Cem Soydemir. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
Bolat, Gökhan. “Anglo-Persian Oil Company’den British Petroleum’a (BP): İngiltere’nin İran’daki Petrol Macerası”. History Studies 5/2 (Mart, 2013), 57-77. http://dx.doi.org/10.9737/historyS_846
Boynukara, Hasan. Modern Eleştiri Terimleri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993.
Çandar, Cengiz. Dünden Yarına İran. İstanbul: Yalçın Yayınları, 1981.
Çetin, Nurullah. Roman Çözümleme Yöntemi. Ankara: Öncü Basımevi, 2003.
Çetişli, İsmail. “Kurgusallık / İtibârîlik Bağlamında Edebiyat”. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 39 (Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı, 2009), 365-376.
Çetişli, İsmail. Metin Tahlillerine Giriş 2: Hikâye-Roman-Tiyatro. Ankara: Akçağ Yayınları, 2. Basım, 2009.
Çıkla, Selçuk. “Romanda Kurmaca ve Gerçeklik”. Hece Dergisi Türk Romanı Özel Sayısı 65/66/67 (Mayıs/Haziran/Temmuz 2002), 111-129.
Çoruk, Ali Şükrü. “Oryantalizm Üzerine Notlar”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/2(Aralık 2007), 193-203.
Demir, Ethem. “Abdurrahman Munîf’in ‘Ummu’n-Nuzûr’ ve Orhan Kemal’in ‘Hanımın Çiftliği’ Romanlarında ‘Hoca’ Tipolojileri”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/2 (2019), 758-771. https://doi.org/10.30627/cuilah.604952
Demir, Ethem. “Arap Romanında Karakter Çeşitliliği”. 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi. 186-196. Yalova: UBAK, 2019.
Dervişcemaloğlu, Bahar. “Kurmaca-Gerçek Ayrımı, Kurgusallık Teorileri ve Tarihȋ Roman”. Yeni Türk Edebiyatı Dergisi 15 (Nisan 2017), 33-53.
Dorril, Stephen. MI6: Inside The Covert World of Her Majesty’s Secret Intelligence Service. New York: Touchstone Rockefeller Center, 2002.
Duraydî, Muhammed Ruşdî Abdulcebbâr. en-Naṣṣu’l-muvâzî fî aʿmâli ʿAbdurraḥmân Munîf el-edebiyye. Filistin: Necâh Üniversitesi, Külliyyetü’d-Dirâsâti’l-Ulyâ, Yük-sek Lisans Tezi, 2010.
Emekli, İlknur. ‘Abdurrahman Munîf (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve en-Nihâyât Adlı Romanının İncelenmesi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Er, Rahmi. “Roman-Arap Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 17 Temmuz 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/roman#2-arap-edebiyati
Erbay, Hatice. ‘Abdurraḥmân Munîf’in “Sibâḳu’l-Mesâfâti’ṭ-Ṭavîle” Adlı Eserinin Roman Tekniği Bakımından İncelenmesi, Bursa: Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
Erkan, Süleyman. “İran’a Yabancı Ülke Müdahaleleri (1907-1921)”. Akademik Ortadoğu Dergisi 5/1 (2010), 91-116.
Fayda, Mustafa. “Tarih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 17 Temmuz 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/tarih#1
Gasiorowski, Mark J. “The 1953 Coup D'etat in Iran”, International Journal of Middle East Studies 19/3 (Ağustos 1987), 261-286.
Gazete Duvar. “Tarihin Kurgusallığı ve Roman Sanatı: Veba Geceleri”. Erişim 22 Şubat 2022. https://www.gazeteduvar.com.tr/tarihin-kurgusalligi-ve-roman-sanati-veba-geceleri-haber-1517542
Gezer, Alpay. “Edebiyatta Gerçeklik Kavramının Yeri Üzerine Bir İnceleme”. Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences 6/23 (2020), 296-308. http://dx.doi.org/10.31589/JOSHAS.264
Göğebakan, Turgut. Tarihsel Roman Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
Güngör, Erol. Sosyal Meseleler ve Aydınlar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 5. Basım, 2003.
Habash, Iskandar. “Unpublished Munîf Interview: Crisis in the Arab World – Oil, Political Islam, and Dictatorship”. al-Jadid. Erişim 19 Temmuz 2022. https://www.aljadid.com/content/unpublished-munif-interview-crisis-arab-world-%E2%80%93-oil-political-islam-and-dictatorship
Hafez, Sabry. “Sîratu Ḥayat”. çev. Fâzıl Cetker. ʿAbdurraḥmân Munîf 2008. ed. Faysal Derrâc. 55-98. Beyrût: Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr – el-Merkezu’s-Sekāfiyyi’l-Arabî li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 2009.
Harmancı, Hasan. “Abdurrahman Munîf’in el-Eşcâr ve İğtiyâlu Merzûk Adlı Romanının Teknik Yönden İncelenmesi”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 30 (2013), 67-96.
Işık, Rıfat - Bulut, Mehmet Beşir. “Abdurrahman Munîf’in “Sibâku’l-Mesâfâti’t-Tavîle” Adlı Romanında Doğu Kültüründen İzler”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fa-kültesi Dergisi 44 (2020), 181-212. https://doi.org/10.21497/sefad.845400
Kabadayı, Müslüm. “Yurtsever ve Sosyalist Bir Arap Romancısı”. Nikbinlik Dergisi 17 (Aralık 2003), 12-16.
Karacagil, Ö. Kürşat. “I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İran’la İttifak Kurma Arayışları”. OTAM Dergisi 36 (Güz 2014), 95-116. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000648
Kaşʿamî, Muhammed. Terḥâlu’ṭ -ṭâiri’n-nebîl. Beyrût: Dâru’l-Kunûzi’l-Edebiyye, 2003.
Kinzer, Stephen. Şah’ın Bütün Adamları. çev. Selim Önal. İstanbul: İletişim Yayınları, 2. Basım, 2014.
Kress, Nancy. Tiḳniyyâtu kitabeti’r-rivâye. çev. Zîne Câbir İdrîs. Lübnan: ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Ulûm Nâşirûn, 2009.
Kundera, Milan. Roman Sanatı. çev. Aysel Bora. İstanbul: Can Yayınları, 2002.
Landau, Jacob M. Modern Arap Edebiyatı Tarihi (20. Yüzyıl). çev. Bedrettin Aytaç. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1994.
Louis, William Roger. Ends of British Imperialism. Londra: I.B. Tauris, 2. Basım, 2006.
Munif, Abdelrahman. İhtiyar’a Suikast. çev. Semih Özal. İstanbul: YeniHayat Yayıncılık, 2. Basım, 2003.
Munîf, Abdurrahmân. Sibâḳu’l-mesâfâti’ṭ-ṭavîle. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 4. Basım, 1990.
Munîf, Abdurrahmân. el-Kâtib ve’l-menfâ: Humûm ve âfâḳu’r-rivâyeti’l-ʿArabiyye. Beyrût: Dâru’l-Fikri’l-Cedîd, 1992.
Munîf, Abdurrahmân. “Riḳābetu’l-muctemaʿ” (Görüşme Transkripsiyonu). Mecelle-tu’l-Mevaḳıf 69 (November 1992), 55-73. https://archive.alsharekh.org/Articles/11/15770/351484
Munîf, Abdurrahmân. Beyne’s̠-s̠eḳâfe ve’s-siyâse. Beyrût: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 4. Basım, 2007.
Munîf, Abdurrahmân. Levʿatu’l-ġıyâb. Beyrût: Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr – el-Merkezu’s-Sekāfiyyi’l-Arabî li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ, 4. Basım, 2007.
Munîf, Abdurrahmân. Riḥletu żavʿ. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsât ve’n-Neşr, 3. Basım, 2012.
Özdemir, Emin. “Gerçekçilik Üzerine Yargılar”. Türk Dili Dergisi Yazın Akımları Özel Sayısı 349 (Ocak 1981), 97-124.
Özkaya, Ömer. Nasıl Darbe Yapılır? / Amerika’nın Ortadoğu’daki İlk Darbesi: Çizme Ope-rasyonu. İstanbul: Paradoks Kitap, 2. Basım, 2011.
Rahnema, Ali. Behind The 1953 Coup in Iran: Thugs, Turncoats, Soldiers and Spooks. Cambridge: Cambridge University Press, 2015.
Roosevelt, Kermit. Karşı Darbe: CIA İran’da. çev. Bedirhan Muhib. İstanbul: Timaş Yayınları, 2. Basım 2007.
Sağlık, Şaban. Popüler Roman Estetik Roman. Ankara: Akçağ Yayınları, 2010.
Sarıkaya, Yalçın. Geçmişten Günümüze İran: Tarih, Siyaset, Toplum ve Kültür. Türk Aka-demisi Siyasî Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı Yayınları, 2012. https://www.tasav.org/media/k2/attachments/dpa_rapor_2_gecmisten_gunumuze_Iran_sarikaya_son.pdf
eş-Şîha, Halîl. İnṭıbâʿâtu’z-zemeni’l-fâit. Suriye: Dâru’l-Yemâme, 2007.
Şengül, Mehmet Bakır. “Romanda Mekân Kavramı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 3/11 (Bahar 2010), 528-538.
Tepebaşılı, Fatih. Edebiyat ve Roman. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları, 2001.
Tepebaşılı, Fatih. Roman İncelemesine Giriş: Notlar - Açıklamalar - Örnekler, Konya: Çizgi Kitabevi, Yayınları, 2012.
Vâdî, Tâhâ. er-Rivâyetu’s-siyâsiyye. Kâhire: eş-Şeriketu’l-Mısriyyeti’l-Âlemiyye, 2002.
Watt, Ian. Romanın Yükselişi - Defoe, Richardson ve Fielding Üzerine İncelemeler. çev. Ferit Burak Aydar. İstanbul: Metis Yayınları, 2. Basım, 2018.
Wikipedia. “Kermit Roosevelt Jr.”. Erişim 20 Şubat 2022. https://en.wikipedia.org/wiki/Kermit_Roosevelt,_Jr.
Wikipedia. “OPEC”. Erişim 24 Şubat 2022. https://tr.wikipedia.org/wiki/OPEC
Wikipedia. “Robert Charles Zaehner” Erişim 18 Şubat 2022. https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Charles_Zaehner