ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE TASVİR FİİLİ OLARAK SAYGI FİİLLERİ

Tasvir fiilleri, eklendikleri fiilleri çeşitli açılardan niteleyen yardımcı fiillerdir. Bu yardımcı fiiller, temel anlamından sıyrılarak esas fiilin anlamını etkiler. Fiile eklenen tasvir fiiline göre; asıl eylemin ifade ettiği anlam farklı bir yönden işaretlenir. Bu yardımcı fiiller, Türkiye Türkçesi için işlevlerine göre; tezlik, yeterlik, yaklaşma, sürerlik vb. şeklinde sınıflandırılmaktadır. Eski Uygur Türkçesinde, özellikle Altun Yaruk adlı eserde sıklıkla kullanılan ve eserin konusu itibariyle saygı bildirme işlevi taşıyan tasvir fiilleri mevcuttur: yarlıka-, tegin-, yükün-, ötün-. Bu yardımcı fiillerin, ana fiile zarf-fiil eki ile bağlanarak, zarf-fiilli parçada ifade edilen asıl eylemi saygı, yüceltme bakımından işaretlediği görülmektedir. Bu nedenle; bu fiillerin Eski Uygur Türkçesi için diğer tasvir fiillerine ek olarak ‘saygı fiilleri’ adı altında ayrıca değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada; bu fiillerin neden tasvir fiilleri içerisinde ele alınması gerektiği ve ana fiili saygı yönünden ne şekilde nitelediği örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Eski Uygur Türkçesi, Birleşik Fiiller, Tasvir Fiilleri, yardımcı fiiller, yarlıka-, tegin-, yükün-, ötün-

PDF

___

AYAZLI Özlem, Altun Yaruk Sudur VI. Kitap, Karşılaştırmalı Metin Yayını, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul, 2012.
BANGUOĞLU Tahsin, Türkçenin Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
BARUTÇU ÖZÖNDER Sema, Üç İtigsizler, Türk Dil Kurumu Yayınları: 672, Ankara, 1998.
CAFEROĞLU Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
ÇETİN Engin, Altun Yaruk Yedinci Kitap, Karahan Kitabevi, Adana, 2012.
EKER Süer, Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yayınları, Ankara, 2011.
ERASLAN Kemal, Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2012.
Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk (Haz: Ahmet Bican Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu),. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2015.
ERDAL Marcel, A Grammar of Old Turkic, Brill Publications. Handbook of Oriental Studies. Leiden-Boston, 2004.
ERGİN Muharrem, Edebiyat ve Eğitim Fakültelerinin Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri İçin Türk Dil Bilgisi, Bayrak Basım Yayın Tanıtım, İstanbul, 2013.
GABAİN Anne Marie von, Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın), Türk Dil Kurumu Yayınları: 532, Ankara, 2007.
GABAİN Anne Marie von, “Türkçede Fiil Birleşmeleri”, TDAYB 1953, TDK yay., 1988.
GÖKÇE Faruk, Gramerleşme Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri, TKAE, Ankara, 2013.
KARAAĞAÇ Günay, Türkçenin Söz Dizimi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2011.
KARAHAN Leylâ, Türkçede Söz Dizimi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2012.
KAYA Ceval, Uygurca Altun Yaruk (Giriş, Metin ve Dizin), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 607, Ankara, 1994.
KESKİN Berker, “Eski Uygur Türkçesinde Saygı Bildiren İfadeler Üzerine”, The 1st International Conference on Studies in Turkology (ICOSTURK’2016)
October, 14 – 16, 2016, Barcelona-SPAIN, 2016.
KORKMAZ Zeynep, Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
ÖLMEZ Mehmet, Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm), Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi:1, Beytepe, Ankara, 1991.
ÖZBAY Betül, Huastuanift Manihaist Uygurların Tövbe Duası. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
TEKİN Talat, Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Öncü Kitap, Ankara, 2004.
TOKYÜREK Hacer, Eski Türkçede (VIII. yy. – XI. yy.) Yardımcı Fiiller, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2005.
UĞURLU Mustafa, “’Birleşik Fiil’ Üzerine”. İstanbul Kültür Üniversitesi Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi (UTEK 27-28 Ağustos 2007) Bildirileri Türkçenin Söz Dizimi ve Türk Edebiyatında Üslûp Arayışları. C.1 s. 399-412. İstanbul, 2009.
YAYLAGÜL Özen, “Eski Türkçede Nezaket İfadeleri”, Milli Folklor, Yıl: 17, Sayı: 68, ss. 151-165, 2005.