TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE NOKTALAMA İŞARETLERİNİN KULLANIMI

Noktalama işaretleri, sözün yazıya en iyi şekilde aktarılabilmesi için kullanılan önemli araçlardan biridir. Türkiye Türkçesinde kullanılan noktalama işaretleri, Türk Dil Kurumu tarafından kurallara bağlanmış ve kurum tarafında hazırlanan yazım kılavuzunda işaretlerin nerede nasıl kullanılacakları bilgisi ayrıntılı olarak verilmiştir. Türkmen Türkçesinde ise durum böyle değildir. 1954’te yapılan Türkmen Edebî Dilinin Noktalama İşaretleri Hakkında TSSC’nin II. Dilbilim Kurultayı’nın karar metni dışında noktalama işaretlerinin bir arada anlatıldığı bağımsız bir çalışma bulunmamaktadır. Bu da Türkmen Türkçesi alanındaki önemli bir boşluktur. Bu çalışmayla Türkmen Türkçesi ile yazılmış Sovyetler öncesi ve sonrası yazılı metinler (edebî eserler, bilimsel çalışmalar, ders kitapları, ansiklopediler, gazeteler ve günümüzdeki Türkmence internet sayfaları) taranarak en sık kullanılan noktalama işaretleri ve kullanım yerleri tespit edilmiştir. Belirlenen noktalama kuralları tanık cümlelerle desteklenmiştir. Tespit edilen işaretler ve kullanım yerleri Türkiye Türkçesindeki işaret ve kullanımlarla karşılaştırılmış, benzerlik ve farklılılar belirlenmiştir. Türkmen Türkçesinde nokta-nokat (.), virgül - otur (,), noktalı virgül-nokatlı otur (;), iki nokta -iki nokat (:), üç nokta - köp nokat (…), soru işareti - sorag belgisi (?), ünlem işareti - yüzlenme belgisi (!), kısa çizgi - defis (-), uzun çizgi - käse çızık (–), eğik çizgi - dik eğri çızık (/), tırnak işareti - goşa dırnak (“ ”), ters eğik çizgi (\), yay ayraç - yay ( ( ) ), köşeli ayraç- kvadrat yay ( [ ] ) olmak üzere en yaygın kullanılan 14 tane noktalama işareti tespit edilmiştir. Bununla birlikte Türkiye Türkçesinde sık kullanılan kesme işareti (') ve tek tırnak işareti (‘ ’)’nin Türkmen Türkçesinde hiç kullanılmadığı görülmüştür. Denden İşareti (") ise basılı metinlerde değil, daha çok el yazısı metinlerde kullanılmaktadır. Bu çalışma Türkmen Türkçesiyle yazılı metinlerin doğru anlaşılabilmesi ve doğru aktarılabilmesi için önemli bir unsur olan noktalama işaretleri konusuna ışık tutmayı amaçlamıştır.

USE OF PUNCTUATION MARKERS IN TURKMEN TURKISH

Punctuation markers are essential to put words into writing in most appropriate way. Punctuation markers used in Turkey Turkish are determined by the Turkish Language Association, and they can be found in the Spelling Book published by the Association. The situation is a bit different with Turkmen Turkish, however. The only independent work on punctuation in this dialect is the proceeding of the Second Linguistic Conference on Punctuation of Literary Turkmen by TSSR. Therefore, we can safely assume that the field needs much work to be done. This paper aims to scan texts written in Turkmen Turkish both in pre and post- Soviet era (such as literary works, scientific papers, textbooks, encyclopaedias, newspapers and websites written in Turkmen Turkish) and describe the most common punctuation markers and find out where they are used. The descriptions are fortified with genuine examples. Also, the punctuation markers described in this paper are compared against the markers used in Turkey Turkish, and the similarities and differences are mentioned. The most common punctuation markers in Turkmen Turkish are period (.), semicolon (;), coma (,), colon (:), triple dot (…), question mark (?) , exclamation mark (!), hyphen (-), quote (“), slash (/), backslash (\), paranthesis ( () ), brackets ([]). But the common punctuation markers of Turkish, namely apostrophe (') and single quote (‘), are never used in Turkmen Turkish. Ditto marker, on the other hand, is only used in manuscripts rather than printed texts. This paper sheds light on the punctuation markers of Turkmen Turkish, which will help better understand and use Turkmen Turkish.

___

  • Aliyev, B. (2010). Aydım-Saz ve Onı Okatmagıñ Usulıyeti - Orta hünär okuv mekdepleri üçin sınag okuv kitabı. Aşgabat: Türkmen dövlet neşiryat gullugı.
  • Allaberdiyeva, O. (2019). “Sende Asırlarıñ Aydımı Bardır” Edebiyat ve Sungat. 12 Temmuz, No: 28 (4247).
  • Allanazarov, A. vd. (Haz.) (1979). Şasenem-Garıp. Aşgabat: Türkmenistan.
  • Altayev, S. (ed.) (1955). Türkmen Edebi Diliniñ Punktuasiyası Barasında TSSR-ıñ II Lingvistik Gurultayınıñ Rezolyusiyası (6-9-ncı Oktyabr, 1954 y.)-(2015-nci yılıñ may ayında täze türkmen elipbiyine geçirildi). Aşgabat: Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı.
  • Altayev, S. vd. (1976). Türkmen Diliniñ Frazeologik Sözlügi. Aşgabat: Ilım.
  • Amangeldiyev, I. (2019). “Seyisler” Edebiyat ve Sungat. 12 Temmuz, No: 28 (4247).
  • Amansarıyev, C. (1960). Türkmen Dialektologiyası. Aşgabat: Türkmenistan.
  • Annamuhammedov, Y. (2009). “Hazar Deñzine Degişli Meseleleriñ Övreniliş Tarıhınıñ Ilmı Usuliyeti”, Türkmenistanda Ilım ve Tehnika, S. 2, Aşgabat: Ilım.
  • Arazkulıyev, S. (1987). Garagalpagıstan Türkmen Gepleşiklerinde Garındaşlık Terminleri. Aşgabat: Ilım.
  • Atacanov, A. (1977). Öz Tanışlarıñ. Aşgabat: Türkmenistan.
  • Atacanov, A. (1987). Teke Kızı Tatyana. Aşgabat: Türkmenistan.
  • Atasoy, F. O. (2010). “Noktalama İşaretlerinin Tarihi”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/2 Spring, s. 823-861.
  • Atasoy, F. O. (2018). Türkçede Noktalama / Sorunlar-Çözümler-Teklifler. Ankara: TDK.
  • Atayev, Esen (1991). Zulmat Tününde. Aşgabat: Türkmenistan.
  • Azımov, P. vd. (1960). Häzirki Zaman Türkmen Dili. Aşgabat: A. M. Gorkiy Adındakı Türkmen Dövlet Universiteti.
  • Azımov, P.; Baylıyev, H. (1967). Türkmen Diliniñ Grammatikası II Bölüm Sintaksis-Sekiz Yıllık ve Orta Mekdepleriñ VII-VIII Klasları için Okuv Kitabı. Aşgabat: Türkmen Neşriyat.
  • Azımov, P.; Çarıyarov, B. (1989). Türkmen Diliniñ Orfografik Sözlügi. Aşgabat: Türkmenistan Neşiryatı.
  • Azımov, P. (ed.) (1974). Türkmen Sovet Entsiklopediyası I. Aşgabat: Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı.
  • Azımov, P. (ed.) (1979). Türkmen Sovet Entsiklopediyası II. Aşgabat: Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı.
  • Baylıyev, H. (1948). Häzirki Türkmen Diliniñ Grammatikasınıñ Gısga Kursı. Aşgabat: Türkmenokuvpedneşir.
  • Berdimuhammedov, G. (2016). Türkmen Diliniñ Düşündirişli Sözlügi. I-II Tom. Aşgabat: Türkmenistan Ilımlar Akademiyası Magtımgulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstitutı.
  • Borcakov, Ş. (1989). Türkmen Diliniñ Deñiz ve Derya Leksikasınıñ Gısgaça Sözlügi, Aşgabat: Ilım.
  • Borcakov, T. (2019). “Kalba Siñen Keşp”. Edebiyat ve Sungat. 12 Temmuz, No: 28 (4247).
  • Borcakova, K. (1992). Mıralı hem Soltansöyün. Aşgabat: Türkmenistan Ilımlar Akademiyası “Entsiklopediya”.
  • Burhanov S., Hudayarov Ö., Narkulova Q. (2016). Matematika-Umumı orta bilim beryän mekdepleriñ 3-nci sınpı üçin derslik, 3. neşir. Daşkent: «SHARQ» Neşiryat.
  • Çarıyev, O. (haz.) (2004). Türkmen Şorta Sözleri. Aşgabat: Mıras.
  • Delice, H. İ. (2003). Sözdizimi. 2. bsk. İstanbul: Kitabevi Yay.
  • Gandımov, Ö. (2019). “Türkmen Saz Guralları”. Edebiyat ve Sungat. 30 Ağustos № 35 (4254).
  • Garrıyev, M. (1962). Seydi (Ömri ve Dörediciliği). Aşgabat: Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyası.
  • Gerey, B. (2013). Bayram Han Türkmen. Aşgabat.
  • Govşudov, A. (1989). Perman. Aşgabat: Türkmenistan.
  • Hamzayev, M. Y. (ed.) (1962). Türkmen Diliniñ Sözlügi. Aşgabat: Türkmenistan SSR Ilımlar Akademiyasınıñ Neşiryatı.
  • Kerbabayev, Berdi (1969). Aygıtlı Ädim - Roman. Aşgabat: Türkmenistan.
  • Kerbabayev, B. (1992). Saylanan Eserler-Hekayalar, povestler ve folklor - Orta ve ulı yaşlı mekdep okuvçıları üçin. Aşgabat: «Magarıf».
  • Kömekov, B. vd. (2010). Täsin Matematikanıñ Sırları-Orta, orta hünär ve yokarı okuv mekdepleri üçin okuv gollanması. Aşgabat: Türkmen Dövlet Neşiryat Gullugı.
  • Mavıyev, H. (1987). Türkmen Diliniñ Arabaçı Dialekti. Aşgabat: Ilım.
  • Meläyev, H. (1992). Pitne. Aşgabat: Türkmenistan.
  • Mämiliyev, A. (1995). Garrı Oynasa Gay Turar-Piyesalar. Aşgabat: Ruh.
  • Nartıyev, N (2010). Häzirki Zaman Türkmen Dili (Leksika) Yokarı Okuv Mekdepleri Üçin Okuv Kitabı. Aşgabat: Türkmenistanıñ Bilim Ministrligi.
  • Orta Mekdepleriñ IV –XI Sınpları Üçin Matematika Dersi Boyunça Okuv Maksatnaması (2014). Aşgabat: Türkmenistanıñ Bilim Ministrligi Türkmenistanıñ Milli Bilim İnstitutı.
  • Otdıyev, G., Atdayeva, N. (2010). Türkmen Halk Dörediciligi - Mugallımçılık mekdepleri üçin sınag okuv kitabı. Aşgabat: Türkmen dövlet neşiryat gullugı.
  • Rozental, D.E. (1998). Spravoçnik po Pravopisaniyu, Proiznoşeniyu, Literaturnomu Redaktirovaniyu. Moskva: ÇeRo.
  • Sopıyev, G. (1958). Türkmen Edebi Dili ve Onuñ Şiveleri (Edebi Dil ve Onuñ Şiveleri Hakında Umumı Mağlumat). Aşgabat: A. M. Gorkiy Adındaki Türkmen Dövlet Universiteti.
  • Söyegov, M. (ed.) vd. (1999). Türkmen Diliniñ Grammatikası. Aşgabat: Ruh.
  • Tagan, A. (1990). Yalñızlık. Aşgabat: Türkmenistan.
  • TDK (2009). Yazım Kılavuzu. Ankara: TDK Yay.
  • Veyisov B., Babayeva G. (2010). Türkmen Dili (praktikum)-Yokarı okuv mekdepleri üçin okuv kitabı. Aşgabat: Türkmenistanıñ Bilim Ministrligi Magtımgulı Adındakı Türkmen Dövlet Universiteti.
  • Eker,S.https://www.academia.edu/15486717/Yaz%C4%B1m_Kurallar%C4%B1_Writing_Rules_in_T urkish_ (Haziran 2016)
  • http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&kelime=noktalama%20i%C5%9Fareti &guid=TDK.GTS.5761d1a50b3690.04086642 (Haziran 2016)
  • http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_yazimkilavuzu&view=yazimkilavuzu (Haziran 2016)
  • http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=187:Noktalama-Isaretleri- Aciklamalar&catid=50:yazm-kurallar&Itemid=132