MANZUM NASİHATNÂMELERDE KİTAP: KAYNAK, TAVSİYE VE DÖKÜM

Şâirlerin kimi zaman bireyi kimi zaman toplumu muhatap alarak manzum nasihatnâme türünde yazdıkları pek çok eser mevcuttur. Başta dinî, ahlâkî, ilmî olmak üzere çeşitli alanlarda kaleme aldıkları ve eğitici vasfı ön planda olan bu manzum nasihatler klasik Türk edebiyatının temellerinin atıldığı dönemlerden itibaren varlık gösterir. Tertip ve tasnif yönüyle farklı şekillerde teşekkül eden bu manzum nasihatnamelerde umumiyetle ilim telkin edilir ve bu konu üzerinde hassasiyetle durulur. Kendileri de şâir olan nasıhların eserlerinde ilme önem vermeleri onların ilim ile hemhal olduklarını gösterir. Yine nasihatte bulundukları alanlar ile ilgili kaleme alınmış ilmî eserlerden kaynak göstermeleri yahut söz konusu eserlere atıf yapmaları onların kitap ile olan münasebetlerini ortaya koyar. Bununla beraber muhataplara yapılan kitap tavsiyeleri de söz konusu münasebetin tezahürüdür. Öyle ki Türk edebiyatı sahasında kaleme alınan altmışın üzerinde manzum nasihatnamelerde şâirlerin muhataplarına kitap tavsiyelerinde bulundukları görülür. Nasihatte bulunulan alana kaynaklık edecek, muhatabın müktesebatını geliştirecek bu kitapların neler olduğu, hangi alanlara ait olduğu, söz konusu kitapların toplum nezdindeki konumunun ne olduğu gibi sorulara cevap bulmak mümkündür. Bu çalışmada Türk edebiyatı sahasında yazılmış telifî altmış manzum nasihatnameden hareketle şâirlerin eserlerini kaleme alırken kullandıkları kaynak kitaplar tespit edildi. Ayrıca nasihatlerdeki kitap tavsiyelerinin neler olduğunu tetkik edildi. Nihayetinde yararlanılan kaynakların ve tavsiye edilen kitapların dökümü okuyucunun istifadesine sunuldu. There are many works written by poets in verse advice, sometimes addressing the individual and sometimes the society. These verse advices, which they wrote in various fields, especially in religious, moral and scientific fields and whose educational quality is at the forefront, have existed since the periods when the foundations of classical Turkish literature were laid. In verse advice, which is formed in different ways in terms of arrangement and classification, science is the leading field that is generally suggested and this subject is emphasized with sensitivity. The fact that the nasihs, who are also poets, attach importance to science in their works shows that they are in touch with science. The fact that they refer to the scientific works written about the fields they advise or refer to the works in question reveals their relations with the book. The book recommendations made to the addressees also occur as a manifestation of the said relationship. So much so that in the field of Turkish literature, it is seen that poets recommend books to their addressees among the verse advices written over sixty. It is possible to find answers to questions such as what these books are, which will serve as a source for the field of advice and develop the acquis of the addressee, which fields they belong to, and what is the position of these books in the society. From this point of view, it is possible that poets directly or indirectly refer to various books in verse advice. In this study, it was tried to determine the source books used by the poets while writing their works, based on the sixty verse advice that can be reached. In addition, the book recommendations in the advice was examined. From this point of view, it was tried to create a list of the resources and recommended books.

Anahtar Kelimeler:

Manzum nasihatnameler, Kitap, Tavsiye, Şâir, İlim.

Keywords:

Manzum nasihatnameler, Kitap, Tavsiye, Şâir, İlim.,

PDF

___

AK, İsmail, Nasihatname-i Sıdkî (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2012.
AK, Murat, Osmanlı’nın Son Döneminde Manzum bir Nasihatname Maksûd-ı Nasîhat İnceleme-Metin-Tıpkıbasım-Dizin, Çizgi Kitapevi, Ankara 2018.
AKÇAY, Gülçiçek, “Diyarbakırlı Halîlî ve Kasîde-i Pendnamesi”, VIII. Klâsik Türk Edebiyatı Sempozyumu, Ali Emiri Çalıştayı Bildirileri, Dicle Üniversitesi, 2012, 1-13.
AKKAYA, Hüseyin, “Şemseddin Sivasî’nin İrşâdü’l-ʿAvâm İsimli Mesnevîsi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas 2003, C. VII/2, 18.
AKÜN, Ömer Faruk, “Divan Edebiyatı”, TDVİA, İstanbul 1994, C. 9, 389-427.
ARPAGUŞ, Hatice, Osmanlı Halkının Geleneksel İslam Anlayışı ve Kaynakları, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 2007.
ARSLAN, Mehmet, Pendname-i Zarîfî, Dilek Matbaacılık, Sivas 1994.
ATABEY, Kılıç, Mürîdî ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Akademi Kitapevi, İzmir 2005.
AVCI, Sait, Râci Divanı (Metin-Dini-Tasavvufi Tahlil) Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2015.
AYVERDİ, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2005.
AZAK, Necmettin, “Kavâʿid-i Fıkhıyyede Bir Literatür İncelemesi: İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâir’i ve Üzerine Yapılan Çalışmalar”, Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi, 2020, C. 3, S. 2, 547-596.
BAKTIR, Mustafa, “Eşbâh u Nezâir”, TDVİA, İstanbul 1995, C. 11, 456-457.
BAKTIR, Mustafa, “İbn Melek”, TDVİA, İstanbul 1999, C. 20, 175-176.
BAYRAM, Yavuz, 16. Yüzyıl Divan Şiirinde Poetika, (Yüksek lisans tezi), Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 1995.
BEDİR, Murteza, “İslâm Düşünce Geleneğinde Naklî İlim Kavramı ve İbn Haldûn”, İslam Araştırmaları Dergisi, 2006, S. 15.
BEHİŞTİ, Vizeli Ramazan, Heşt Behişt, Hazırlayan: Emine Yeniterzi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018. Çevrimiçi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56444,vizeli-ramazan-behistihest-behistpdf.pdf?0.
BEYZÂDEOĞLU, Süreyya Ali, Vehbî Lutfiyye, Bedir Yayınları, Ankara 1994.
BİLKAN, Ali Fuat, “Hayriyye”, TDVİA, İstanbul 1998, C. 17, 65-66.
CANIM, Rıdvan, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018.
CEBECİ, Lütfullah, “Mefâtîhu’l-Gayb”, TDVİA, Ankara 2003, C. 28, 348-350.
CEYHAN, Âdem, “Harputlu Ömer Nâimî’nin İslâmî Bilgi ve Öğüt Veren Bir Nasihatnamesi: Manzûme-i Nâimiyye”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2020, C. 3, S. 2, s. 381-486.
CEYHAN, Âdem, Hızrî’nin Âb-ı Hayât Mesnevîsî (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa 1997.
CEYLAN, Semih, “Mesnevî”, TDVİA, Ankara 2004, C. 29, 325-334.
ÇAĞIRICI, Mustafa, “İhyâü Ulûmi’d-Dîn”, TDVİA, İstanbul 2000 C. 22, 10-13.
ÇALKA, Mehmet Sait, Mustafa Efendi ve Gülşen-i Pend Mesnevisi (İnceleme-Metin-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa 2007.
ÇAVUŞ, Mehmet Fatih, 15. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinin Poetikası, Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2019.
DELİCE, Gönül, “Pend-nâme-i Askerî”, Journal of Türkish Language and Literature, 2016, C. 2, S. 3, 28.
DİKMEN, Hamit, Seyyid Vehbi ve Divanının Karşılaştırmalı Metni, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1991.
EMİROĞLU, Selim, Türkçe Manzum Nasihatnamelerin Eğitim Değeri Üzerine Bir İnceleme, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya 2010.
ERGİN, Fatma, Hüseyin Kudsî-i Edirnevî’nin Hayatı ve Pend-i Mahdûmân Adlı Eseri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2003.
ERKAL, Abdülkadir, Divan Şiiri Poetikası (17. Yüzyıl), Birleşik Dağıtım Kitapevi, Ankara 2009.
ERUL, Bünyamin, “Keşfü’l-Hafâ”, TDVİA, C. 25, Ankara 2022, 320-321.
ERÜNSAL, İsmail, Orta Çağ İslâm Dünyâsında Kitap ve Kütüphâne, Timaş Yayınları, İstanbul 2018.
FAZLIOĞLU, Şükran, Örnek Bir Genç Olmak (XVII. Yüzyılda İshak Tokâdî’nin Nazmu’l-ulûm Adlı Eserinde Zihniyet ve İlimler, Ketebe Yayınları, İstanbul 2020.
FEHD, Tevfik, “İlm-i Felek”, TDVİA, C. 22, İstanbul 2000, 126-129.
GÖKYAY, Orhan Şaik, Vildan S. Coşkun, “Tâbirname”, TDVİA, C. 39, İstanbul 2010, 331-333.
GÖRE, Zehra, ʿAdnî Receb Dede, Hayatı ve Eserleri, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2004.
GÜFTA, Hüseyin, Divan Şiirinde İlim, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
GÜMÜŞ, Sadreddin, “Cürcânî, Seyyid Şerîf”, TDVİA, C. 8, İstanbul 1993, 134-136.
HATİPOĞLU, İbrahim, “Meşâriku’l-Envâri’n-Nebeviyye”, TDVİA, C. 29, Ankara 2004, 361-362.
HIZLI, Mefail, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 2008, C. 17, S. 1.
İSLAMOĞLU, Abdülmecit, “Halil Efendi’nin Lübbü’n-Nesâyıh Eserinin Şekil ve Muhteva Özellikleri”, Sakarya Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012, C. XIV, S. 26, 119-148.
KAHRAMAN, Ahmet, “Ahlâk-ı Alâî”, TDVİA, İstanbul 1989, C. 2, 15-16.
KAPLAN, Mahmut, Hayriyye-i Nâbî (İnceleme-Metin), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
KARLIĞA, H. Bekir, “Gazzâlî”, TDVİA, İstanbul 1996, C. 13, 518-530.
KAYA, Bayram Ali, “Taşlıcalı Yahya”, TDVİA, İstanbul 2011, C. 40, 156-157.
KILIÇ, Filiz, Meş.’irü’ş-şu’arâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018.
KILIÇ, Hulusi, “eş-Şâfiye”, TDVİA, İstanbul 2010, C. 38, 247-248.
KILIÇ, Mahmud Erol, “el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye”, TDVİA, İstanbul 1996, C. 13, 251-258.
KILIÇ, Mahmud Erol, “Fusûsü’l-Hikem”, TDVİA, İstanbul 1996, C. 13, 230-237.
KILIÇER, M. Esat, “Buhârî Zahîrüddin”, TDVİA, İstanbul 1992, C. 6, 376-377.
KILIÇER, M. Esat, “Buhârî, Tâhir b. Ahmed”, TDVİA, İstanbul 1992, C. 6, 376.
KİREMİTÇİ, Ferdi, Muhammed Şerifî’nin Hayatı, Edebî Kişiliği, Eğitim Anlayışı ve “Pend-i Gülistan” Adlı Eseri (İnceleme-Tenkitli Metin), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2009.
KURU, Selim Sırrı, “Sünbülzâde Vehbî”, TDVİA, İstanbul 2010, C. 38, 140-141.
KUT, Günay, “Ahmed-i Dâî”, TDVİA, İstanbul 1989, C. 2, 56-58.
KÜLTÜRAL, Zuhal, “Şâhname”, TDVİA, İstanbul 2010, C. 38, 290-292.
MARTI, Huriye, “et-Tarîkatü’l-Muhammediyye”, TDVİA, İstanbul 2011, C. 40, 106-108.
MUCAN, Ayşe Parlakkılıç, Türk İslâm Edebiyatında Manzum Nasihatnameler ve Urlalı Yaʿkûb Oğlu Hüseyin’in Miftâh-ı Cennet’i, Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2020.
MUMCUOĞLU, Burcu, Şeyhülislam Akhisarî Vassaf Abdullah Efendi Hayâl-i Behcet-Âbâd (İnceleme-Metin-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa 2006.
MÜRŞİDÎ, Diyarbekirli Ahmed, Pendname, Hazırlayan: M. Sait Mermutlu, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2012.
NİDÂÎ, Ankaralı Hekim, Genc-i Esrâr-ı Ma'nî, Hazırlayan: Nuran Öztürk, Karahan Kitapevi, Adana 2011.
OKUMUŞ, Ömer, “Câmî, Abdurrahman”, TDVİA, İstanbul 1993, C. 7, 94-99.
ÖNGÖREN, Reşat, “Miftâhu’l-Gayb”, TDVİA, Ankara 2020, C. 30, 16-17.
ÖZBEKOĞLU, Aynül Karaca, Adlî Hasan Efendi’nin “Tergîbât” Adlı Mesnevîsi (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2001.
ÖZEK, Ali, “el-Keşşâf”, TDVİA, Ankara 2022, C. 25, 329-330.
ÖZEL, Ahmet, “el-Âlemgîriyye”, TDVİA, İstanbul 1989, C. 2, 365-366.
ÖZEL, Ahmet, “Haskefî”, TDVİA, İstanbul 1997, C.16, 387-388.
ÖZFIRAT, Bayram, “Tokat’ın 17. Yüzyıl Âlim Şairlerinden İshâk Bin Hasan Tokatî ve Nazmu’l-Ulum Adlı Mesnevîsi”, Turkish Studies, C. 8/1, Ankara 2013.
ÖZFIRAT, Bayram, Nazmu’l-Ulûm, Nazmu’l-Le’âlî ve Manzûme-i Keydânî Adlı Mesnevileri (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2006.
ÖZKAN, Halit, “Süyûtî”, TDVİA, İstanbul 2010, C. 38, 188-198.
ÖZKAN, Mustafa, Cinânî Cilâü’l-Kulûb (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1990.
PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara 2006.
PAŞA, Diyârbakırlı Sâ’id, Mîzânü’l-Edeb, Hazırlayan: Saliha Doğan, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009.
PEDERSEN, Johannes, İslam dünyasında kitabın tarihi, Tercüme: Mustafa Macit Karagözoğlu, Klasik Yayınları, İstanbul 2018.
PORMANN, Peter E., “Tıp”, TDVİA, İstanbul 2012, C. 41, 95-101.
SARIKAYA, Bekir, Arif Mürşidül-Ubbâd, Nüsha-i Alem ve Şehü'l-Adem, Mevlid (Giriş-Transkripsiyonlu Metin-Sözlük), Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1992.
SARUHÂNÎ, Gülşenî, Râzname Haz. Mestan Yıldırımer, Büyüyenay Yayınları, İstanbul 2012.
SİNANOĞLU, Mustafa, “el-Mevâkıf”, TDVİA, Ankara 2004, C. 29, 422-424.
SİVASÎ, Şemseddin, Mir’âtü’l-Ahlâk, (Haz: Birgül Toker), Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2010.
SİVÂSÎ, Şemseddin, Gülşen-Âbâd, Hazırlayan: Hasan Aksoy, Şemseddin Sivâsî Külliyâtı, Sivas Belediyesi, Sivas 2015.
SOLMAZ, Süleyman, Gülşen-i Şuarâ, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2018.
ŞENGÜN, Necdet, Nazîr İbrahim ve Dîvânı (Metin-Muhtevâ-Tahlîl), Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2006.
TABAK, İbrahim, İbn Sîrîn’in Cevâmiu’t-Ta’bîr Fî’r-Ru’yâ Adlı Eseri, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1999.
TAŞDELEN, İshak, Şevkî Hasan Tahsin İstanbulî Divanı (Transkripsiyonlu Metin ve Sadeleştirme), Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2014.
TEKİNEŞ, Ayhan, “Alternatif İslami Tıp “Tıbb-ı Nebevî”, Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 1998, S. 4, 57-72.
TOKER, Birgül, “Şemseddin-i Sivasî ve Mir’âtü’l- Ahlâk Adlı Mesnevîsi” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2004, S.15, 433-456.
TOPRAK, Zafer, 18. Yüzyıl divan şiiri poetikası (Arpaemînizâde Sâmî, Edirneli Kâmî, Esrâr Dede, Nedîm, Seyyid Vehbî, Şeyh Gâlip, Vahîd Mahtumî), Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2017.
TÖKEL, Dursun Ali, “Klasik Türk Edebiyatında Kitap, Kütüphane ve Okuma Kültürü”, Türk Edebiyatında Kitap, Kütüphane ve Okuma Kültürü, Editör: Mehlika Karagözoğlu Aslıyürek, Hece Yayınları, Ankara 2021.
TULUM, Mertol, Sergüzeşt ve Ravzatü't-Tevhîd, Türkiye Yazma Eserleri Kurumu Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2014.
UNAT, Yavuz, “Osmanlı Astronomisine Genel Bir Bakış”, Osmanlı, Ankara 1999, C. 8, 411-420.
UNAT, Yavuz, “Zîc-i Uluğ Bey”, TDVİA, İstanbul 2013, C. 44, 400-401.
UZUN, Mustafa İsmet, “Hâkânî Mehmed Bey”, TDVİA, C. 15, İstanbul 1997, 166-168.
ÜNAL, Halit, “Attâbî, Ahmed b. Muhammed”, TDVİA, C. 4, İstanbul 1991, 93.
ÜST, Sibel, Keşfî Te'dibname (İnceleme-Metin), Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2006.
VEHBÎ, Sünbülzâde, Sünbülzâde Vehbî Dîvânı, Hazırlayan: Ahmet Yenikale, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, Ankara 2017.
YAVUZ, Kemal, “XIII-XVI. Asır Dil Yadigârlarının Anadolu Sahasında Türkçe Yazılış Sebepleri ve Bu Devir Müelliflerinin Türkçe Hakkındaki Görüşleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, 1983, S. 27, 9-57.
YAVUZ, Yusuf Şevki, “Beyzâvî”, TDVİA, İstanbul 1992, C. 6, 100-103.
YAVUZ, Yusuf Şevki, “Kelâm”, TDVİA, Ankara 2022, C. 2, 194-196.
YAVUZ, Yusuf Şevkî, “Meâricü’n-Nübüvve”, TDVİA, Ankara 2003, C. 28, 209-210.
YAYLA, Mustafa, “Hâdimî Ebû Saîd”, TDVİA, İstanbul 1997, C. 15, 24-26.
YAZICI, İshak, “Semerkandî, Ebü’l-Leys”, TDVİA, İstanbul 2009, C. 36, 473-475.
YAZICI, Tahsin, “Gülistan”, TDVİA, İstanbul 1996, C. 14, 240-241.
YILDIZ, Alim, “İbrahim Gülşenî’nin “Pend-nâmesi”, D.E.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. XVI, İzmir, 2002, 57-95.
YİĞİT, Bilge Kaya, “Süleyman Penâhî’nin Nasihatnamesi”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ankara 2015, C. 2, S.3, 105-133.
YİĞİT, Mehmet, Refîʿî’nin Beşâretname’si Dilbilgisi-Karşılaştırmalı Metin-Sözlük, Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Van 1986.
YİĞİTEROL, Ö. Faruk, Türk İslam Edebiyatı’nda Pendnameler ve Levhname: İnceleme-Metin, Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2017.