Kıssa-i Musa’da Sözdizimsel ve Metin Dilbilimsel Düzeydeki Alıntıların Yapısal Özelliklerine İlişkin Bazı Tespitler

Türk edebiyatı, peygamber kıssaları (Kısas-ı Enbiyâ) türünde zengin bir külliyata sahiptir. Bu külliyat içerisinde, Musa peygamberi konu edinen Kıssa-i Musa, bugün için bilinen tek mensur müstakil metin olması bakımından diğerlerinden ayrılmaktadır. Bu eserde, sözü sağlam temellere dayandırmak, okuyucunun ve dinleyicinin ilgisini canlı tutabilmek gibi amaçlarla Kur’an’dan ayetlere yer verildiği görülmektedir. İncelememizde genelden özele bir sırayla, öncelikle metne alınan ayetlerin Türkçe cümlelerle bir arada kullanılmasının sözdizimsel ve metin dilbilimsel düzeydeki ağırlık noktaları belirlenmiş; ardından “iktibas” ile ilişkilendirilen alıntıların kendi içerisindeki yapısal özellikleri araştırılmıştır. Böylece, bugüne kadar çoğunlukla şiir örnekleri üzerinden ilerletilen araştırmalardan farklı olarak burada, alıntıların bir düzyazı örneğindeki görünümü nitel ve nicel yöntemlerle değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgulara göre, 16. yüzyıl Eski Anadolu Türkçesi dil özellikleri gösteren Kıssa-i Musa’da cümle içi alıntılar %27, cümleler arası alıntılar ise %73 oranında belirlenmiştir. Alıntıların yapısal özellikleri, klasik sınıflandırmadan farklı olarak burada eksik yapılı alıntılar (%60), tam yapılı alıntılar (%20), birleşik yapılı alıntılar (%13) ve karma yapılı alıntılar (%7) olmak üzere birer kavram olarak da kabul edilebilecek dört başlık altında toplanmıştır. Bunlar arasında “Birleşik yapılı alıntılar” ve “Karma yapılı alıntılar” araştırmalarımıza göre ilk kez bu makalede teklif edilmiştir. Son olarak düzyazı örneklerinde “iktibas”ın kullanım alanının şiir türüne göre farklılık gösterdiği ve düzyazı örneklerinde genişlediği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Metin dilbilim, sözdizimi, düzyazı, iktibas, ayet

Some Findings of the Structural Features of the Quotations in Kissa-i Musa at the Syntactic and Text-linguistic Levels

Turkish literature has a rich text corpus in the genre of the Parables of the Prophets (Qisas Al-Anbiya). Among this corpus, Kissa-i Musa is distinguished from the other texts as the only separate prose tale known today of the Prophet Moses. In this work, verses from the Quran were used for reasons such as grounding the word on solid foundations and keeping the interest of the reader and listener alive. In the analysis section, the rate of the use of these verses together with Turkish sentences was determined according to syntactic and text-linguistic levels. After that, the structural features of the Quran verses associated with “quotations” were investigated. Unlike the previous studies that were primarily based on poetry examples, the appearance of quotations in a prose sample was evaluated using qualitative and quantitative methods in this study. According to the findings, the percentage of the intersentential and intrasentential quotations was 27% and 73%, respectively. The structural features of the quotations were grouped under four headings different from the classical classification: incomplete quotations (60%), complete quotations (20%), combined quotations (13%), and mixed quotations (7%). Among these categories, the titles “combined quotations” and “mixed quotations” were offered for the first time in this research. Finally, it has been understood that the usage of “quotations” in prose differs from that in poetry, and the types of quotations have expanded in prose.

Keywords:

Text linguistics, syntax, prose, iqtibas, verse,

PDF

___

Ağzıkara, R. (2016). 15. yüzyıl Divan şairlerinden Adnî, Avnî, Cem Sultan, Mihrî Hatun ve Cemalî’de ayet ve hadis iktibasları. (Yüksek Lisans Tezi). Kırklareli Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Kırklareli. google scholar
Akbaya, N. ve Kahraman, S. (1996). Mehmed Süreyya Bey, Sicill-i Osmanî IV. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. google scholar
Altuntaş, H. ve Şahin, M. (2011). Kur’an-ı Kerim meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. (=DİB, Kur’an-ı Kerim Meali) google scholar
Arkan, A. (1971). Münâcât-ı Mûsâ. (Bitirme Tezi). İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, İstanbul. google scholar
Aşçı, U. D. (2012). Mûsâ-nâme (inceleme-transkripsiyonlu metin-çeviri-dizin-tıpkıbasım). Konya. google scholar
Clauson, Sir Gerard. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. London. google scholar
Çakır, M. (2015). Mucizeler kitabı klasik Türk edebiyatında müstakil mu’cizat metinleri. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları. google scholar
Çavuşoğlu, H. (2020). Kıssa-i Mûsâ anlatıları üzerine değerlendirmeler ve müellifi bilinmeyen bir Kıssa-i Mûsâ örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 18, 206-229. google scholar
Çopur, E. Nalçacıgil. (2016). 16. yüzyıl mesnevilerinde ayet ve hadis iktibasları. (Doktora Tezi). Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalı, Konya. google scholar
Çopur, E. Nalçacıgil. (2019). İktibas sanatı ve mazmûn. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, (10), 165-179. google scholar
Derleme sözlüğü, C. I-XII. (1963-1982). Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu. google scholar
Karahan, L. (2000). Yapı bakımından cümle sınıflandırmaları üzerine. Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, (583), 16-23. google scholar
Keleş, R. (2013). Divan şiirinde lafzî âyet ve hadis iktibasları. (Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Erzurum. google scholar
Kışşa-iMusa ‘alıyhti’ş-şalâtüve’s-selam, Süleymaniye Kütüphanesi, Giresun Yazmalar Bölümü, nr. 203, (1b-44b). (=KM) google scholar
Malta, K. (2017). Kıssa-i Musa (metin, inceleme, dizin). (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Türk Dili Anabilim Dalı, İstanbul. google scholar
Maulawî, Sher ‘Alî. (2012). TheHoly Qur’an. İslam International Publications Limited. google scholar
Orfali, B. (2019). Iqtibas. Encyclopaedia of İslam (III), s. 83-85. google scholar
Ölker, G. (2014). Kışşa-i Musa Aleyhi s-Selam Ma a Fir avn Kavmihi Min Ehli l-Küfr ve z-Zalam. Konya. google scholar
Redhouse, S. J. W. (1890). A Turkish and English lexicon. Constantinopole. google scholar
Saha, Z. S. (2018). 16. yüzyıl Türkçe divanlarında âyetler. (Yüksek Lisans Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Samsun. google scholar
Saraç, M. A. Yekta. (2010). Klâsik edebiyat bilgisi: Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları. google scholar
Shareef, M. A. (2015). El-Hatîb El-Kazvînî’nin Telhîsu’l-Miftâh eseri ışığında klâsik Türk edebiyatı belâgat terimlerinin tasnîfi. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
Steingass, F. (1892). A Comprehensive Persian-English Dictionary. London. google scholar
Şanlı, İsmet. (2014). Altıparmak, Muhammed b. Muhammed (Altıparmak Mehmed Efendi). Ahmet Yesevi Üniversitesi Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. Erişim tarihi: 22.12.2021, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/altiparmak-muhammed-muhammed-altiparmak. google scholar
Tavan, A. (2020). Neşati, Hilye-i Enbiya (Peygamberlerin suretlerini tasvir eden manzum eser). İstanbul: Menekşe Yayınları. google scholar
Uçman, A. (2009). Eşrefoğlu Rumi, Müzekki’n-Nüfus. İstanbul: İnsan Yayınları. google scholar
Vural, H. (2004). Çoban-nâme. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Araştırma Serisi Yayınları. google scholar
İnternet Kaynakları google scholar
Durmuş, İ. İktibas. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 01.08.2021, https://islamansiklopedisi.org. tr/iktibas#1. google scholar
Tarama sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, Erişim tarihi: 04.05.2022. google scholar
Uzun, M. İ. İktibas. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 05.08.2021, https://islamansiklopedisi.org. tr/iktibas#2-turk-edebiyati. google scholar
Yavuz, Yusuf Ş. (2003). Meâricü’n-nübüvve. TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim tarihi: 13.02.2022, https:// islamansiklopedisi.org.tr/mearicun-nubuvve. google scholar