İslâm Tarihinde Tıp Eğitimi Nasıl Verilirdi?

İslâm dini, hastalığın tedavisine büyük önem vermiştir. Hz. Peygamber hastalandığı zaman tedavi olmuş ve ashabına da hastalandıkları zaman tedavi olmalarını emretmiştir. Onun tedavi konusundaki sözleri Tıbbü’n-Nebevî adıyla hadis ilminin alt kategorisini teşkil eden bir bilim dalı haline gelmiştir. Tedavinin insanların fıtrî bir ihtiyacı ve dinin de teşvik ettiği bir husus olması sebebiyle Müslümanlar erken zamanda tıp konusuna önem verdiler; öyle ki Hz. Peygamber’in vefatından yüz yıl sonra her tarafta hastaneler kurulmaya, tıp medreseleri açılmaya başlandı. Milâdî onuncu asra gelindiğinde Bağdat’ta kişi başına düşen hekim sayısı neredeyse Türkiye’nin iki binli yıllarda kişi başına düşen hekim sayısına eşit gibiydi. Ancak dinî ilimlerin okutulması için her tarafta açılan medreseler gibi çok fazla tıp medresesi de yoktu. Bu makalenin amacı her tarafta çokça tıp medresesi olmadığı halde çok sayıdaki hekimlerin nasıl yetiştiğine cevap aramaktır. Araştırmamız neticesinde hekimlerin tek merkezde eğitilip yetiştirilmediği, tıp okulları ve tıp medreselerinin yanı sıra, genellikle Bîmâristan veya Dârüşşifâ adıyla anılan hastanelerin, hekimliği meslek edinen ailelerin, hekimbaşılık kurumunun, tercüme faaliyetlerinin ve hekim evlerinin birer eğitim müessesi gibi fonksiyon icra ettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tıp, İslam tıbbı, Tıp eğitimi, Tıp medreseleri, Bimaristan, Hekimbaşılık

How was Medical Education Given in the History of Islam?

Curing illnesses is very important in Islam. Prophet Mohammed applied known methods of curing and ordered his colleagues to be cured. His advises became a sub branch of medical science under the name “Tıbbü’n-Nebevî” meaning medicine of the Prophet. Because curing is a natural need of people and it is an order of Islam, Muslims understood its importance in early times; thus only after a century after the Prophet Mohammed passed away they started to establish hospitals and medical schools all over the places. In the tenth century of Gregorian Calendar the number of medical doctor per person in Bagdad was almost equal the number of medical doctors per person in Turkey in the 21st century. Nevertheless, the medical schools never outnumbered the religious schools named madrasa. The purpose of this study is to search for the answer to the question why the number of medical doctors was many despite less number of medical schools. It has been found that medical doctors did not educated only at single centers as medical schools, also educated at hospitals known as “Bimaristan” and/or “Daruşşafaka” and also by the help of families, who chose medicine as a profession, institutions of head doctors, activities of medical translations and houses of doctors, which were all functioning as independent educational institutions.

Keywords:

Medicine, Islamic medicine, Medical education, Medical schools, Hospital, Head of doctors,

PDF

___

Ağırakça, Ahmet. İslâm Tıp Tarihi (Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar). İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2004.
Ağırakça, Ahmet. “İslâm Medeniyetinde Hastaneler”. https://ahmetagirakca.com.tr/uploads/default/articles/21 Islam_Medeniyetinde_Hastahaneler.pdf
Akpınar, Cemil. “Hekimbaşı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/160-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Alper, Ömer Mahir. “İbn Sînâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/319-322. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Aycan, İrfan. “Nadr b. Hâris”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/280-281. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Bakır, Abdülhalik – Altıngök, Ahmet. “İslam Dünyasının Yükselme Çağında Tababet (Cündîşâpûr Tıp Okulu ve Erken Abbasî Dönemindeki Tıp Bilimi ve Çalışmalarına Etkileri)”, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 2 (2017), 53-97.
Bakkal, Ali. Harran Okulu, İstanbul: Şanlıurfa İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2009.
Bakkal, Ali. “Harran Okulunun Diğer Kadim Okullarla İlişkisi”. İslâm Tarihi ve Medeniyetinde Şanlıurfa I (Sempozyum Bildirileri). Ed. Kasım Şulul – Ömer Sabuncu. Ankara: Şanlıurfa Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, 2017, 2/492-503.
Bakkal, Ali. “Harran Tıp Okulu”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/34 (2015), 7-21.
Bayat, Ali Haydar. “Buhtîşûʻ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/379. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Bayrakdar, Mehmet. İslâm’da Bilim ve Teknoloji Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Behrens, Dorıs - Abouseıf. “Kalavun Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/228-229. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Corci Zeydan. İslâm Medeniyeti Tarihi. çev. Zeki Megâmiz. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1976.
Çapan, Fatma. “İslam Dünyası’nda Bimaristanlar ve Gelişme Süreçleri”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 18/3 (2018), 1205-1219.
Çelebi, Ahmed. İslâm’da Eğitim- Öğretim Tarihi. çev. Ali Yardım. İstanbul: Damla Yayınevi, 1976.
Doğruyol, Hasan. “Buhtîşûʻ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/378-380. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Durant, Will. İslâm Medeniyeti. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1978.
Dûrî, Abdülazîz ed-. “Bağdat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 4/425-433. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Eyice, Semavi. “Beyazıt II Camii ve Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/42-45. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Evliya Çelebi b. Derviş Muhammed Zıllî. Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. Haz. Orhan Şaik Gökyay. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1996.
Fazlıoğlu, İhsan. “Sâbit b. Kurre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/353-356. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Genel, Gülbahar & Kaçmaz, Muhammet. “Türkiye’deki 2000-2013 Yılları Arasında Sağlık Personeli Sayısındaki Mekânsal Dağılış ve Değişim”. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi 2/4 (2016), 197-211. dergipark.org.tr/tr/download/article-file/318883
Hunke, Sigrid. Avrupa’nın Üzerine Doğan İslâm Güneşi. çev. Servet Sezgin. 2. Baskı. İstanbul: Bedir Yayınevi,1975.
İbn Cülcül, Ebû Dâvûd Süleyman b. Hasan b. Cülcül el-Endelüsî. Tabakâtü’l-etıbbâ ve’l-hukemâ. thk. Fuâd Seyyid. 2. Baskı. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
İbn Ebû Usaybia, Muvaffakuddin Ahmed b. Kāsım b. Halîfe es-Saʻdi el-Hazrecî. ‘Uyûnü’l-enbâ’ fî tabakâti’l-etıbbâ’. nşr. Nizâr Rızâ. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hayât, 1965.
İhsanoğlu, Ekmeleddin vd.. Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi. 4. Cilt. İstanbul: IRCICA Yayınları, 2008.
Katiboğlu, Hasan – Çağrıcı, Mustafa. “İshak b. Huneyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/534. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Katiboğlu, Hasan – Kutluer, İlhan. “Huneyn b. İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/377-378. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Kaya, Mahmut. “Buhtîşûʻ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/378-380. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Kaya, Mahmut. “Sâbit b. Sinân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/356. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Kaya, Mahmut. “Sinân b. Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/239-240. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Kaya, M. Cüneyt. “Yuhannâ b. Mâseveyh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: 43/582. TDV Yayınları, 2013.
Kern, R. A. “Mescid”. MEB İslâm Ansiklopedisi. 8/1-75. İstanbul: MEB Yayınları, 1971.
Köşe, Ali. “Hâris b. Kelede”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/198-199. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Kırbıyık, Kasım. “Dahvâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/419-420. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Kutluer, İlhan. “Hubeyş b. Hasan. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/267-268. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Macit, Muhittin. “Tercüme Hareketleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/498-504. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Özaydın, Abdülkerim. “Bağdat – III. Kültür ve Medeniyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/437-441. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Özaydın, Abdülkerim. “İbnü’l-Furât el-Âkûlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/46-47. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
OECD. “Sağlık Sistemi İncelemeleri TÜRKİYE”. 2008. https://sbu.saglik.gov.tr/ekutuphane/kitaplar/oecdkitap.pdf
Özaydın, Abdülkerim. “Muktedir Billâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/144-145. İstanbul: TDV Yayınları, 2006
Rüşdî Râşid. “İbrâhim b. Sinân b. Sâbit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/356. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Sakkâr, Sâmî & Nebi Bozkurt. “Müstansıriyye Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/121-123. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
Sarı, Nil. Osmanlılarda Tıp Ahlakı. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları, 2015.
Sezgin, Fuat, İslâm’da Bilim ve Teknik. çev. Abdurrahman Aliy. 5 cilt. Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ortak yayını, 2007.
Şeşen, Ramazan. Harran Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
Taamneh. Qâsim. “The Greet Muslim Scientist Thabit Ibn Qurra”. I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu. Şanlıurfa 2006, 1/371-375.
Talas, M. Asad. Nizamiyye Medresesi ve İslâm’da Eğitim-Öğretim Tarihi. çev. Sadık Cihan. Samsun: Etüt Yayınları, 2000.
Terzioğlu, Arslan. “Bîmâristan”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/163-178. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Uslu, Recep. “Cündişâpûr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/117-118. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Yıldırım, Taner – Altongök, Ahmet. “Abbasiler Döneminde İslam Tıbbı ve Toplum Sağlığı”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 25/2 (2015), 269-295.
Yıldız, Hakkı Dursun. “Beckem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/297-288. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
Zorlu, Tuncay. “Süleymaniye Tıp Medresesi I”. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 3 (2002), 79-124.