Sadrın Zaptından Satrın Zaptına: IV./X. Asırda Hadis Tashîfât Edebiyatının Gelişim Sebepleri Üzerine Bir Değerlendirme

Hadis isnad ve metinlerinin doğru bir şekilde aktarılmasındaki en önemli hususlardan biri ifadelerin yazımında bir hata vuku bulmamasıdır. Bu amaçla muhaddislerin hadis metinlerinde ve râvi isimlerindeki hatalara dair bir farkındalık oluşturmaya ve eser telifi ile hataları asgariye indirmeye çalıştıkları görülmektedir. Hadis tashîfât literatürüne dair çalışmaların en önemli örneklerinin ise IV./X. asırda verildiği görülmektedir. Bu çalışmada hadis tashîfât edebiyatının IV./X. asırdaki gelişiminin gerekçeleri dönemsel ve bölgesel olarak incelenmeye çalışılacaktır. Gelişim sebeplerine dikkat edildiği zaman ilgili zaman diliminde eser nakillerinin etkin hale gelmesi, râvi edebiyatının gelişimi, râvîlerin niteliğindeki düşüş ve Acem bölgelerinde yaşayan Ehl-i Hadîs’in konuya dair ihtiyacının temel etkenler olarak ön plana çıktığı ifade edilebilir. Muhaddislerin Arap dili uzmanlarından eser telifine dair özel isteklerde bulunmalarının da literatürün oluşumuna etki ettiği görülmektedir. Onların bu türden bir tutum sergilemeleri aynı zamanda ilimler arası iletişimin ve yetkin olunmayan sahalara dair bir özeleştirinin varlığına işaret etmesi açısından da önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Ehl-i Hadîs, Râvi, IV./X. asır, Tashîf

From Soundness of Memory to Soundness of Text: An Evaluation on the Reasons for the Development of Hadith Taṣḥīf Literature in the IV./X Century

One of the most important issues for the ideal transmission of hadith texts and isnāds is that there is no error in the writing of these expressions. For this purpose, it is seen that the hadith scholars try to create an awareness about the mistakes in the hadiths and the names of the narrators and try to minimize the mistakes by writing works. The most important examples of this literature seems to have been given in IV. /X century. In this study, the reasons for the increase in the literature of hadith taṣḥīf in the IV./X century will be tried to be analyzed periodically and regionally. When the reasons for this increase are taken into consideration, it can be stated that the main factors come to the fore as the active transmission of works in the relevant period, the development of narrator literature, the decline in the profile of the narrator in this century, and the need of the Ahl al-Hadith living in the ʿAd̲j̲am regions on the subject. It is seen that the hadith scholars’ special requests from Arabic language experts for writing works also affected the formation of taṣḥīf literature. Their display of such an attitude is also important in terms of pointing out the existence of inter-scientific communication and a self-criticism about incompetent fields.

Keywords:

Hadith, Ahl al-Hadith, Narrator, IV./X century, Misreading (Taṣḥīf).,

PDF

___

‘Askerî, Ebû Ahmed el-Hasan b. Abdillah b. Said. Şerhu mâ yeka‘u fîhî et-tashîf ve’t-tahrîf. thk. Abdülaziz Ahmed. Mısır: Şirketu Mektebeti ve Matbaati Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1383/1963.
‘Askerî, Ebû Ahmed el-Hasan b. Abdillah b. Said. Tashîfâtu’l-muhaddisîn. thk. Mahmud Ahmed Mîra. Kâhire: el- Matbaatu’l-Arabiyyetu’l-Hadîse, 1. Basım, 1402/1982.
Brown, Jonathan. The Canonization of al-Bukhārī and Muslim: The Formation and Function of the Sunnī Ḥadīth Canon. Leiden-Boston: Brill, 2007.
Cemâl, Ustîrî. et-Tashîf ve eseruhû fi’l-hadîs ve’l-fıkh ve cuhûdu’l-muhaddisîn fî mukâfehetihî. B.y.: Dâru Taybe, ts.
Çakın, Kamil. “Buhârî’nin Otoritesini Kazanma Süreci”. İslâmî Araştırmalar 10/1-2-3-4 (Hadis-Sünnet Özel Sayısı 1997), 100-109.
Dayhan, Ahmet Tahir. Hadislerde Tashîf ve Tahrîf. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
Doğanay, Süleyman. Hadis Rivayetinde Râvi Tasarrufları ve Doğurduğu Problemler. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Islâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, Şubat 2009.
Ebu’l-Fadl el-Herevî, Ubeydullah b. Abdillah b. Ahmed. el-Mu‘cem fî müştebehi esâmi’l-muhaddisîn. thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1411/1990.
Ebü’l-Arab, Muhammed b. Ahmed b. Temîm et-Temîmî. Tabakâtü ‘ulemâi İfrikiyye. B.y.: Dârül’l-Kitâbi’l-Lübnânî, t.s.
Erdoğan, Tunahan. “Hadiste İctihad Kapısı Kapanmış Mıdır?”. V. Türkiye Lisansüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı III (İlahiyat - Sanat). ed. Ümit Güneş, Eyüp Sami Yavaş. 3/37-55. İstanbul: İlem-Süleyman Demirel Üniversitesi, 2016.
Eren, Mehmet. Hadis İlminde Rical Bilgisi ve Kaynakları (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2012.
Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luga. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. B.y.: el- Müessesetü’l-Mısriyye, t.s.
Güler, Zekeriya. İlk Yedi Asırda Hadis İlimleri Literatürü. Konya: Adal Ofset, 2002.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah. el-Medhal ila’s-sahîh. thk. Rebî‘ b. el-Hâdî ‘Umeyr el- Medhalî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1404/1984.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah. Ma‘rifetu ‘Ulûmi’l-hadîs ve kemmiyyeti ecnâsihî. thk. Ahmed b. Fâris es-Selûm. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1424/2003.
Hâmidî, Muhammed Sadık. “Hadis İlminde Tashîf, Zabt ve İlgili Eserler Üzerine”. Hadis Tetkikleri Dergisi 4/2 (Aralık 2006), 163-175.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. el-Câmi‘ li-ahlâki’r-râvi ve adâbi’s-sâmi‘. thk. Mahmud et- Tahhân. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1403/1983.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit. Kitâbu’l-Muttefik ve’l-mufterik. thk. Muhammed Sadık Aydın el-Hâmidî. Dımaşk-Beyrût: Dâru’l-Kâdirî, 1. Basım, 1417/1997.
Hattâbî. Ebû Süleyman Hamd (Ahmed) b. Muhammed el-Büstî. Islâhu galati’l-muhaddisîn. thk. Hâtim Salih ed- Dâmin. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım. 1405/1985.
İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah el-Cürcânî. el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl. thk. Mâzin es-Sirsâvî. B.y.: Mektebetü’r-Rüşd, ts.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Kitâbü’l-mecruhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Hamdi Abdülmecid es-Selefî. Riyad: Darü’s-Sümey‘î, 1. Basım, 1420/2000.
İşler, Emrullah. “Tashîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/128-129. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Karagözoğlu, Mustafa Macit. Zayıf Râviler: Duafâ Literatürü ve Zayıf Rivayetler. İstanbul: İFAV, 1. Basım, 2014.
Özafşar, Mehmet Emin. İdeolojik Hadisçiliğin Tarihî Arka Planı: Mihne Olayı ve Haşeviye Olgusu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, Ağustos 1999.
Paksoy, Kadir. “Hadiste Tashîf -Lafız ve Anlam Hataları-“. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/4 (2004), 97-116.
Râmehürmüzî, Ebû Muhammed el-Hasan b. Abdirrahman. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ‘î. thk. Ebû Hemmâm Muhammed b. Ali es-Sûma‘î el-Beydânî. Medine: en-Nâşiru’l-Mutemeyyiz, 1. Basım, 1438/2017.
Yağcı, Hızır. “Lahn Meselesinin Hadisçilere Göre Değerlendirilmesi”. Der-giabant 10/1 (Mayıs 2022), 193-211.
Yeşil, Ümmügülsüm. “Tashîf ve Tahrîf Üzerine Bazı Mülâhazalar”. Hadis Tetkikleri Dergisi 18/1 (Temmuz 2020), 147-156.
Yücel, Ahmet. “Bir Hadis Terimi Olarak Sahafî ve Hadis Tarihi Açısından Önemi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11-12 (1993-1994), 197-203.
Zahra, Azizah Fakhria. Tashîf ve Musahhaf Hadisler: Sahîh-i Buhâri ve Sahîh-i Müslim Özelinde. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Mîzânü’l-iʻtidâl fî-nakdi’r-ricâl (Irâkî’nin Zeylü Mîzâni’l- İʻtidâl’i ile birlikte). thk. Ali Muham-med Mu‘avviz-Adil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1995/1416.
Zehebî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.