İbnü’l-Arabî'nin İlimleri Sınıflandırması ve Fârâbî ile Bir Karşılaştırma

İlimlerin sınıflandırılması düşüncesi felsefe tarihinde oldukça eski bir geçmişe sahiptir. Bu çalışmanın amacı öncelikle İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) ilimler sınıflandırmasını ortaya koyarak analiz etmek ardından Fârâbî’nin (ö. 339/950) sınıflandırmasıyla bir karşılaştırma yapmaktır. İslâm mistik düşüncesinin özgün bir temsilcisi olan İbnü’l-Arabî ile Meşşaî felsefenin yetkin bir temsilcisi olan Fârâbî arasında böyle bir karşılaştırma yapmak, tasavvuf düşüncesi ile klasik İslâm felsefesinin bilgi sorununa bakışını birlikte görmeye katkı sağlayacaktır. Çalışmada betimsel ve analitik bir yöntem tercih edilmiş, İbnü’l-Arabî ile Fârâbî’nin görüşleri karşılaştırılarak bazı önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Bu çerçevede denebilir ki İbnü’l-Arabî sınıflandırmayı bilgiyi elde etme aracına göre düzenlerken Fârâbî sınıflandırmasını bizzat bilginin kendisine göre yapar. Fârâbî’nin sınıflamasının İbnü’l-Arabî’deki ilk iki grubu, İbnü’l-Arabî’nin adlandırmasıyla aklî ilimler ve hal ilimlerini detaylandırarak kapsadığı, sır ilimlerini ise tasnif dışı bıraktığı görülmektedir. Buna karşılık İbnü’l-Arabî hem aklî ilimlerden söz etmek hem de sır ilimlerinin bir kısmının rasyonel tarzda olduğunu söylemek suretiyle kalbin yanı sıra akla da kendi epistemolojisinde önemli bir yer açar.

Anahtar Kelimeler:

Din Felsefesi, İbnü’l-Arabî, Fârâbî, İlimlerin Sınıflandırılması, Sır İlimleri, Keşif İlimleri, Aklî İlimler

Ibn al-ʿArabī’s Classification of Sciences and a Comparion with al-Fārābī

The notion of classifying sciences has a quite along past in the history of philosophy. The aim of this study is to set forth and analize Ibn al-ʿArabī’s (d. 638/1240) classification of sciences at first, and then to make a comparison with al-Fārābī’s (d. 339/950) classification. Making such a comparison between Ibn al-ʿArabī, who is a unique representative of Islamic mystical thought, and al-Fārābī, who is a mighty representative of peripatetic Islamic philosophy, will conribute to seeing the epistemological views of sufism and classical Islamic philosophy together. In the study, a descreptive and analytical method has been preferred and it has been reached to some important results by comparing the opinions of Ibn al-ʿArabī and al-Fārābī. In this context, it could be said that while Ibn al-ʿArabī constructs his classification according to the means of obtaining knowledge, al-Fārābī arranges his classification according to the knowledge itself. It is seen that al-Fārābī’s classification includes in details the first two groups, to wit, as Ibn al-ʿArabī calls, the rational sciences and the situational sciences, and excludes the mysterious sciences. On the other hand, Ibn al-ʿArabī makes room as well as for reason besides heart in his epistemology, both by mentioning the rational sciences and asserting that some of the intuitive sciences are in a rational characteristic.

Keywords:

Philosophy of Religion, Ibn al-ʿArabī, Al-Fārābī, Classification of Sciences, Mysterious Sciences, Sciences of Unveiling, Rational Sciences,

PDF

___

Affifi, A. E. Muhyiddin İbnu’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
Arıcı, Mustakim. “Temel Problemler Ekseninde Tasnîfu’l-ulûm ve Enmûzecu’l-ulûm Literatürleri”. İlimleri Sınıflamak. ed. Mustakim Arıcı. 13-61. İstanbul: Klasik, 2019.
Arisoteles. Metafizik. çev. Ahmet Arslan. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
Az, Mehmet Ata. “Farâbî’nin Eserlerinin Latinceye Tercüme Süreci ve Latin Düşüncesine Etkisi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (30 Aralık 2020), 547-581. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.770355
Bakar, Osman. Classification of Knowledge in Islam. Cambridge: The Islamic Texts Society, 1998.
Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitapevi, 5. Basım, 2009.
Creighton, James Edwin. An Introductory Logic. New York: The Macmillan Company, 3. Basım, 1916.
Çınar, Selime. Fârâbî’den Taşköprîzâde’ye İslam Medeniyetinde İlimler Tasnifinin Gelişimi. İstanbul: Fatih Mehmet Sultan Vakfı Üniversitesi Medeniyetler İttifakı Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2014.
Demir, Ahmet İshak. Mütekaddimin Devri Kelamcılarına Göre Bilgi Kaynağı Olarak Keşf ve İlham. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 1993.
Emiroğlu, İbrahim. Ana Hatlarıyla Klasik Mantık. İstanbul: Asa Kitapevi, 1999.
Erdoğan, Eyüp. “Platon ve Aristoteles’in Bilimlere İlişkin Sınıflamaları”. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 7 (Nisan 2009), 137-162.
Fārābī. el-Cemʿ beyne raʾyeyi’l-ḥakimeyn. thk. Albert Nasri Nader. Beyrut: Dāru’l-Meşriḳ, 2. Basım, 1968.
Fārābī. et-Tenbīh ʿalā sebīli’s-saʿade. thk. Saḥbān Ḫalīfāt. Amman: Menşūrātu’l-Cāmiʿati’l-Urduniyye, 1987.
Fārābī. İḥṣāu’l-ulūm. thk. ʿUs̠mān Emīn. Kahire: Dāru’l-Fikri’l-ʿArabī, 2. Basım, 1949.
Farabi. İlimlerin Sayımı. çev. Ahmet Ateş. İstanbul: MEB Yayınları, 1990.
Fārābī. Taḥṣīlu’s-saʿade. ed. ʿAlī Bū Mulaḥḥam. Beyrut: Dār ve Mektebetu’l-Hilāl, 1995.
İbn Arabî, Muhyiddin. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. 18 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007-2012.
İbn ʿArabī, Muḥyiddīn. el-Futūḥātu’l-Mekkiyye. thk. Aḥmed Şemseddin. 9 Cilt. Beyrut: Dāru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1420/1999.
İbnu’l-Ekfānī. İrşādu’l-ḳāṣıd ilā esnā’l-maḳāṣıd. thk. ʿAbdu’l-Munʿim Muḥam-med ʿUmar. Kahire: Dāru’l-Fikri’l- ʿArabī, 1419/1998.
Kaya, Mahmut. “Kindî”. TDV Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 26/41-58. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2002.
Kindî. Felsefî Risâleler. çev. Mahmut Kaya. İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
Kutluer, İlhan. “Metafizik”. TDV Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 29/399-402. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2004.
Platon. Devlet. çev. Sabahattin Eyuboğlu - M. Ali Cimcoz,. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2001.
Ross, W. David. Aristoteles. çev. Ahmet Arslan vd. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
Şulul, Cevher. “İslâm Felsefesinde İlimlerin Sınıflandırılması Geleneği”. Har-ran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 6/6 (2001), 83-93.
Tokat, Latif. “Dini İstismara Açık Bilgi Kaynağı Olarak ‘Ayrıcalıklı Bilgi’: Keşf, İlham ve Rüya –Felsefi Bir Analiz-”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (30 Aralık 2017), 387-410.
Turgut, Ali Kürşat. “Ebû Hayyân Tevhîdî’nin İlimler Tasviri: Risâle Fi’l-Ulûm”. Diyanet İlmi Dergi 55/2 (26 Haziran 2019), 525-551.
Türker, Ömer. “İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifi”. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi 3/22 (15 Ekim 2011), 533- 556.