On ikinci ve on üçüncü yüzyıl Anadolu’da tasavvufî hayatın canlandığı bir dönemdi. Horasan, Azerbaycan, İran, Irak, Suriye ve Endülüs sûfîleri Anadolu’da buluştu. Farklı tasavvufî eğilimler Anadolu’da kendilerine ait bir ortam oluşturdu. Horasan tasavvufundaki melâmet ve fütüvvet çizgisinin yansıması olarak Anadolu’da Ahilik geleneği teşekkül etti. Ahilik bir tarikat değildi. Ancak tarikat yapılanmasının unsurlarını içerisinde barındıran bir teşkilat oldu. Fütüvvet ahlakının toplumsal bir boyut kazanmasını sağladı. Sosyal, politik, askeri, ticari, mesleki ve kültürel sahada Anadolu’nun çalışma ve sosyal hayatına kalıcı izler bıraktı. Ahiliğin kurucusu Ahi Evran-ı Veli Anadolu’yu mayalayan Anadolu erenlerinden biri oldu. Haçlı seferlerinin perişan kıldığı, göçmen kitlelerin yoğunlaştığı, göçebe hayatı yaşayan Türkmenlerin iskan sorununun yaşandığı ve Moğol istilasının nüksettiği dönemde Ahi Evran-ı Veli bir umut oldu. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Hacı Bektaş-ı Velî, Evhadüddin-i Kirmani, Sühreverdiyye takipçileri, Yeseviyye dervişleri, Kübreviyye müritleri, Rifaiyye müntesipleri ve Kazeruniyye bağlıları gibi Ahi Evran-ı Veli ve müntesipleri de Anadolu’nun maddeten ve manen imarına öncülük etmiş kitledir. Ahi Evran-ı Veli hem karizmatik şahsiyeti hem de kaleme aldığı eserleriyle asırlardır takip edilen öncü şahsiyet oldu. Dağılmış kitleleri birleştirdi, Türkmenlerin yerleşik hayata geçmelerine öncülük etti, başıbozuk kitlelerin meslek ve sanat erbabı konumuna gelmelerini sağladı. Yeni yetişen neslin, genç kitlelerin, nefislerinin peşinden gidecek kitlelerin İslâmî değerleri içselleştirmesi ve tasavvufî zevki tatmalarına öncülük etti. Özellikle Beylikler döneminde Anadolu beylerinin can damarı Ahilik olmuştur. Ahilik sayesinde Anadolu’da yaşanabilir bir hayatın imkanı tescillenmiştir.

The twelfth and thirteenth centuries were a period of revival of sufism in Anatolia. Sufis of Khorasan, Azerbaijan, Iran, Iraq, Syria and Andalusia met in Anatolia. Different sufi tendencies created an environment of their own in Anatolia. Ahi-order tradition was formed in Anatolia as a reflection of the line of melamet and futuwwa in Khorasan sufism. The Ahi organization was not a tariqat. However, it was an organization that contained the elements of the tariqat structure. It provided the morality of futuwwa to gain a social dimension. It left permanent traces on the working and social life of Anatolia in the social, political, military, commercial, professional and cultural fields. Ahi Avran Vali, the founder of the Akhism, became one of the Anatolian saints who ferment Anatolia. Ahi Avran Vali became a hope in the period when the crusades destroyed, the immigrant masses intensified, the settlement problem of the Turkmen living a nomadic life was experienced and the Mongol invasion relapsed. Like Mawlana Jalaladdin al-Rumi, Muhiddin Ibn al-Arabi, al-Hac Baktaş Vali, Avhaduddin al-Qirmani, followers of Suhravardi, Yasavi dervishes, Kubraviya followers, Rifai followers and Kazaruni adherents, Ahi Avran Vali and his followers are the people who pioneered the material and spiritual reconstruction of Anatolia. Ahi Evran-ı Veli has become a leading figure that has been followed for centuries with his charismatic personality and his works. He united the dispersed masses, led the Turkmens to settle into a settled life and enabled the irregular masses to become professionals and craftsmen. He pioneered the new generation, the young masses, the masses who will follow their desires, to internalize Islamic values and to taste mystical pleasure. Especially in the period of principalities, the lifeblood of Anatolian chiefs was Akhism. Thanks to the Akhism, the possibility of a livable life in Anatolia has been registered.